ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ : Απέναντι στην κατάρρευση της ενημέρωσης

Γράφει ο Κώστας Τζαναβάρας *

Η αναξιοπιστία του Τύπου έχει πάρει πρωτοφανείς δια­στάσεις, και καθημερινά χει­ροτερεύει. Όλο και περισσό­τεροι σκεπτόμενοι πολίτες, κλείνουν την τηλεόραση, ή την ανοίγουν για λίγα και επι­λεγμένα –σίγουρα όχι για ει­δήσεις ή κοκορομαχίες πολι­τικάντηδων. 
Το πρόβλημα δεν είναι ελ­ληνικό. Διεθνώς, όλο και πε­ρισσότεροι αντιλαμβάνονται τί είναι ακριβώς τα περιβόη­τα “fake news” –κατά την ο­ρολογία του πλανητάρχη. Α­πλώς, στη χώρα μας έχουμε τις συνήθεις υπερβολές. Η σήψη, άλλωστε, ήταν πάντα δική μας πατέντα. 
Σε αυτά τα πλαίσια, αξίζει να δούμε, με λίγη προσοχή, πώς μεθοδεύτηκε και πώς ε­ξελίχθηκε ένα πρόσφατο «κα­τόρθωμα» των εγχωρίων προ­παγανδιστικών μηχανισμών. 
Θολή, και χαρακτηριστι­κά λειψή, ήταν η «ενημέρω­ση» για το θέμα της εξ Αθη­νών υψηλής πρωθυπουργι­κής συμβουλής προς τον νυν μαχόμενο Ιταλό ομόλογο: “È meglio che facciate oggi quel che comunque vi faranno fare domani” (Είναι καλύτερα να κάνεις σήμερα αυτό που θα κάνεις αύριο). 
Στο ίδιο πνεύμα υπονο­ουμένων επαναστατικής φι­λοσοφίας, σύμφωνα πάντα με δημοσίευμα της γνωστής εφημερίδας Corriere della Serra, πρόσθεσε: “Se invece avete un ’altra idea be’, allora good luck” (Αν έχετε ένα άλ­λο πλάνο βήτα, καλή τύχη). 
Στο δημοσίευμα, πρώτον, δεν διευκρινίζεται αν, αυτή ή απλόχερη εκ πείρας συμβου­λή, παρασχέθηκε κατόπιν τα­πεινού αιτήματος του Ιταλού Πρωθυπουργού, ή ήταν δείγ­μα μεγαλόφρονος ενδιαφέ­ροντος εκ μέρους του πρω­θυπουργού της χώρας μας. 
Το δημοσίευμα, όμως, δεύτερον, σπεύδει να προ­σθέσει, και μάλιστα ανάμε­σα στα εντός εισαγωγικών α­ποφθέγματα, την «αθώα» δη­μοσιογραφική εικασία: “forse alludendo all’opzione di uscita dell’euro che lui rifiutò” (ίσως παραπέμποντας στην επιλο­γή εξόδου από το ευρώ, την οποία αρνήθηκε). 
Στη συνέχεια, τρίτον, ανέ­λαβαν τα ελληνόφωνα χαλ­κεία: «Εμείς δεν είμαστε Ελ­λάδα και δεν πρόκειται να υ­ποχωρήσουμε.», ήταν η «συ­γκλονιστική απάντηση από τον Ιταλό ηγέτη Τζουζέπε Κόντε». 
Εκ πρώτης όψεως, διακρί­νεται σε όλα αυτά μία επικοι­νωνιακή επίθεση κατά του ευφυούς συμβουλάτορα. Και μέχρι διαπομπεύσεως. Ή, α­πό την άλλη, διακρίνεται ο α­χαρακτήριστος αυτόκλητος «λαγός» της «ισχυρής» Γερμα­νίας και του «πανίσχυρου» ευ­ρωπαϊκού Διευθυντηρίου των Βρυξελλών. 
Αλλά, μία βαθύτερη εξέτα­ση, αποκαλύπτει άλλα. Προ­ϋποθέτει, όμως, εφαρμογή των μυστικών της φιλοσοφί­ας της προπαγάνδας. Και, ως γνωστόν, το βασικό τεχνικό στοιχείο της προπαγάνδας, είναι ότι ξεγελά το συνειδη­τό, στοχεύοντας ύπουλα στο υποσυνείδητο. Εκεί ακριβώς εγκαθιδρύει «αλήθειες». 
Η πονηρή προπαγανδιστι­κή στήριξη του περί ου, λοι­πόν, υποβάλλει τα εξής στο υποσυνείδητο των ανύπο­πτων: 
Κοίτα αέρα που έχει α­1. πέναντι στον Ιταλό Πρω­θυπουργό. Κοίτα μεγα­λοδουλειές που του α­ναθέτουν τα μεγάλα α­φεντικά της Ε.«Ε.» 
Κοίτα με ποιους τα έβα­2. λε, κι ακόμη αγωνίζεται. Συμπαραστέκεται στους Ιταλούς που σηκώνουν κεφάλι. 
Να ‘το! Το λέει και ο Ιτα­3. λός «ακροδεξιός»: η Ελ­λάδα καλά έκανε και υ­ποχώρησε. Δεν μπορού­σε. Εδώ «παίζει» αν μπο­ρεί ολόκληρη Ιταλία. 
Σε όλα αυτά, ως συνήθως, συμπράττει μία φωτογραφία μεγαλείου και με άνεση. 
Μία τέτοια αποδόμηση προπαγάνδας, που παρακο­λουθεί προσεκτικά δηλαδή τις πράξεις των προπαγανδι­στών, δεν μπορεί παρά να δι­ακρίνει και τα εξής: 
Η δήθεν «απάντηση» του 1. Ιταλού, δεν υπάρχει στο δημοσίευμα. Και κανείς δεν είναι σε θέση να υ­ποδείξει πηγή της πλη­ροφορίας. 
Το δημοσίευμα της 2. Corriere della Serra, ι­σχύει καθώς δεν δια­ψεύσθηκε. Αντιθέτως, τα πονηρά χαλκευμένα δημοσιεύματα, περιφε­ρόμενα σε ιστότοπους και κοινωνικά δίκτυα, εί­ναι ελεύθερα να κάνουν τη βρώμικη δουλειά. 
Το όλο σκηνικό, φέρ­3. νει σε απόγνωση τον α­πλό αναγνώστη που θέ­λει απλώς να ενημερω­θεί. Που θέλει στοιχειω­δώς να έχει γνώση των γεγονότων. 
Εν κατακλείδι, η εντύπω­ση που –υποσυνείδητα!– μέ­νει από όλο αυτό το ταρατα­τζούμ, κάπως αντιφατικό μά­λιστα, είναι ότι ο καλύτερος που έχουμε για να γλείφουμε στις Βρυξέλλες και το Βερο­λίνο, είναι ο περί ου. Κι αυτό βαρύνει στις αποφάσεις πολ­λών εγκλωβισμένων και ανα­ποφάσιστων. 
Καθώς όλα αυτά είναι α­πλώς ένα παράδειγμα, γίνε­ται πειστικά αντιληπτό ότι έ­χουμε επιστημονικά μεθο­δευμένη παραπλάνηση της κοινής γνώμης. Συστηματική, καθημερινή. Ο ψύχραιμος πο­λίτης, καταλήγει να αισθάνε­ται ότι η αλήθεια είναι απρό­σιτη. Αισθάνεται το ανυπέρ­βλητο του πράγματος, βλέ­πει ως αδύνατον να μάθει έ­στω τι έγινε. 
Επίσης, του είναι αδύνα­τον να διακρίνει την ομολο­γία για το χονδροειδές λάθος του’15. Η τότε δήλωση «Είχα υπερεκτιμήσει την δύναμη ε­νός λαού», όμως, καταρρίπτε­ται εκ των ενόντων. Όχι; 
Ακόμη περισσότερο, αυ­τό που εγγίζει τα όρια της γε­λοιότητας, είναι η περίτεχνη προσπάθεια να εμφανισθούν ως πανίσχυροι οι αδύναμοι. Αυτοί που πλέον είναι καρπα­ζοεισπράκτορες της Αμερικής του Trump, και –κυρίως!– των αγορών. 
Το μυστικό όλης αυτής της «περίτεχνης προσπάθειας» εί­ναι απλό: κάποιες πολιτικές απόψεις παρουσιάζονται ως αυτονόητες. Αυτονόητο ό­τι η Ε.«Ε.» είναι ισχυρή, αυτο­νόητο ότι το ευρώ είναι κατα­φύγιο αδυνάτων. Αυτονόητο –αυτό πιά!– ότι η Ιταλία είναι ισχυρότερη από την Ελλάδα. 
Κάπως έτσι, όμως, κατα­φανώς οδηγημένος μακράν της αλήθειας, ο ψύχραιμος πολίτης κυριεύεται από αί­σθηση ανημπόριας. Αυτός α­κριβώς είναι και ο κύριος στό­χος της σύγχρονης προπα­γάνδας: ανήμπορος, να απο­συρθεί. 
Όταν επανέλθει στα κοι­νά, προεκλογικά, θα του έ­χουν μείνει τα μηνύματα στο υποσυνείδητο. Αυτό ακριβώς βεβαιώνει ό,τι αθλιωδέστερο επινόησε ο άνθρωπος: η επι­στήμη της προπαγάνδας. 
Ακόμη χειρότερα: όσοι ε­παναστατούν εν αγνοία, παί­ζουν το παιχνίδι της προπα­γάνδας. Άθελά τους, δηλα­δή, διαδίδουν τα ύπουλα μη­νύματα στο υποσυνείδητο. 
Απέναντι σε όλα αυτά τα [θεωρούμενα ως] πανίσχυρα, σίγουρα, ο Ελληνισμός δια­θέτει δοκιμασμένες άμυνες. Ελληνοχριστιανικές. 
Ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί, ξέρουμε να υπομένουμε καρ­τερικά. Έχουμε Πίστη. 
Ως Έλληνες, έχουμε στο DNA μας την ομηρική τεχνο­τροπία για την μεταφορά μη­νυμάτων αλήθειας κάτω α­πό τη μύτη των ισχυρών. Αλ­λά και, επί της ουσίας της Ο­μηρικής Παρακαταθήκης, ξέ­ρουμε ότι πάντα η μάχη με­ταξύ ανδρών έχει «διαιτητή» γυναίκα. 
Τουτέστιν: Όσο ισχυροί και να είναι οι προπαγανδι­στές, και όλος ο συρφετός- σύστημα πίσω τους, στο τέ­λος οι γυναίκες μας θα διαλέ­ξουν σε ποιόν κόσμο θέλουν να ζήσουν. Οι ίδιες, τα παιδιά μας, τα εγγόνια μας. 
Απέναντι στην κατάρρευ­ση της ενημέρωσης, συνε­πώς, στέκεται αποτελεσμα­τικά η προσεκτική αποδόμη­ση της προπαγάνδας. Η προ­σεκτική παρακολούθηση και αποκάλυψη του ΤΙ ΚΑΝΕΙ η προπαγάνδα. 
Υπάρχει, επομένως, η σω­στή σκέψη. Η βασιζόμενη στη γνώση, την κρίση και την μνήμη. Είναι εφικτή. Και, εν τέλει, υπάρχει βάσιμη ελπί­δα. Ιδίως, όσο περισσότεροι αποφασίζουν να περνάνε θε­τικά το κριτήριο του Ηράκλει­του: «Ο βλάκας χάνει το θάρ­ρος του μπροστά σε κάθε σει­ρά σκέψεων». 
Όλα αυτά, βεβαίως, υπό το δόγμα της ευφυούς αντι­στάσεως: «Τον βλάκα δεν τον νικάς. Τον βοηθάς να χάσει μόνος του». 

2 Δεκεμβρίου 2018 

* Ο κ. Κώστας Τζαναβά­ρας Α.Τ.Μ. – Ε.Μ.Π., σύμβου­λος μηχανικός και μελετη­τής δημοσίων έργων, πάρο­χος γενικών τεχνικών και ε­πιστημονικών συμβουλών, ktzanavaras@otenet.gr.