ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ φ.1679
«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής
Γνωστά και καθημερινά - 3
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
Και πάλι σήμερα το γνωστό μας ετυμολογικό παιχνίδι των φράσεων-λέξεων της καθομιλουμένης, κυρίως των αντιδανείων. Όπου αντιδάνεια οι λέξεις που έχουν μεν ελληνική ρίζα, ταξιδεύουν και επηρεάζουν ξένες γλώσσες και επιστρέφουν καμουφλαρισμένες και πολλές φορές αγνώριστες στην ελληνική καθομιλουμένη.
Στα Αγγλικά, στα Γαλλικά, στα Γερμανικά και στα Λατινικά εκείνο, που μέσα του φυλάμε τις φωτογραφίες μας, το λέμε album. Μια μικρή διαφορά υπάρχει στα Ιταλικά με την πρόσθεση ενός e στο τέλος, ενώ στα Ισπανικά συναντάται με την ίδια γραφή αλλά και ως albumina. Η ελληνική τους ρίζα είναι το αλφός, που θα πει λευκός. Η λογική έγκειται στο ότι το βιβλίο αυτό είναι κενό, άρα λευκό κι εμείς τοποθετούμε μέσα του τις φωτογραφίες. Αλφειός είναι ο λευκός από τους αφρούς, ενώ Άλπεις είναι τα λευκά από τα χιόνια βουνά. Η πρώτη φορά που εμφανίζεται η λέξη Άλπεις είναι στα Αργοναυτικά, στ. 1131.
Αντάπτορα λέμε σήμερα ένα εξάρτημα, που το προσαρμόζουμε αναλόγως και κάνουμε κάτι να λειτουργεί, που σε διαφορετική περίπτωση δεν θα ήταν δυνατόν. Στα Γαλλικά, το ρήμα προσαρμόζω συναντάται ως adapter, στα Ιταλικά ως adattare, στα Ισπανικά ως adaptar και στα Αγγλικά ως adapt. Η ρίζα του είναι το επίρρημα άντα, έντε (=έως, λατιν. ad= προς) + άπτω.
Το πολύ γνωστό μας computer (κομπιούτερ στην ελληνική) εκ πρώτης όψεως μοιάζει ξενόφερτο. Είναι όμως; Η ρίζα του ανάγεται στην λατινική cum+puto (=λογαριάζω, καθαρίζω) κι αυτό με την σειρά του στην ελληνική συμ(ν)+ποσόω (=υπολογίζω ποσότητα, μετρώ). Και για όσους αναρωτιούνται πού είναι το «τ» του compuΤer απαντάμε πως είναι πολύ γνωστό φαινόμενο στην ελληνική η εναλλαγή του Τ με το Σ (βλ. θάλασσα>θάλαττα, πράσσω>πράττω).
Η πολύ γευστική κρέμα είναι αντιδάνειο από την γαλλική (crème), την ιταλική και την ισπανική (crema), την αγγλική (cream), την γερμανική (Crème) και την λατινική (chrisma). Όλες αυτές οι …κρεμούλες προέρχονται από το χρίσμα ή κράμα της ελληνικής, εκ του ρήματος κεράννυμι, που θα πει αναμειγνύω.
Η γνωστή στους ζωγράφους ακουαρέλλα (υδατογραφία) έχει ως βάση της το λατινικό aqua, που θα πει νερό (acqua οι Ιταλοί και agua οι Ισπανοί). Οι Άγγλοι το νερό το λένε water και οι Γερμανοί Wasser. Ας δούμε τώρα την ελληνική του ρίζα. Οι πρώτες γλώσσες που αναφέρθηκαν έχουν δανειστεί την ρίζα από την αχή ή αχά (=θορυβώδης πτώση, ήχος ύδατος), ο ήχος δηλαδή που παράγεται όταν κάτι χέεται και ηχεί (βλ. αχερόν κύμα, Αχέρων, Αχελώος, Αχαιοί, οι λαοί της θάλασσας). Όσο για την ρίζα των δύο τελευταίων γλωσσών είναι η λέξη Fύδωρ>ύδωρ, με τροπή του μέσου Δ στο ψιλόν Τ.
Και θα κλείσω με την …φάτσα (μου), που δείχνει μάλλον ιταλική προέλευση, αφού οι Ιταλοί το προφέρουν και το γράφουν ακριβώς έτσι: faccia. Οι Γάλλοι την λένε face, οι Ισπανοί faz, οι Άγγλοι face και οι Λατίνοι facies, που δηλώνει την λαμπρή, την καλή όψη. Η ελληνική του ρίζα (άντε πάλι!!) είναι το επίθετο φαικός (=λαμπρός και φάηκες οι οφθαλμοί) αλλά και η φάσις (=εμφάνιση, φύσις και φυή= η μορφή, η όψις του προσώπου, η αναλογία των μελών).
και Δ/ντης Χορωδίας
Αφήστε ένα σχόλιο