ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ φ.1680

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Γνωστά και καθημερινά - 4 

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

Σήμερα θα ξεκινήσουμε την ετυμολογική μας περιπλάνηση, εξετάζοντας από πού προέρχεται εκείνη η πολύ ωραία … συνήθεια των πρωινατζούδων και των μεσημεριατζούδων (μη με ρωτήσετε …ετυμολογία) να μας μεταφέρουν περιχαρείς γαργαλιστικά -κατά το πλείστον- νέα, που αφορούν διασημότητες, ηθοποιούς, πολιτικούς και λοιπά «σημαίνοντα» πρόσωπα. Συνηθίζουμε δε να αποκαλούμε όλες αυτές τις κυρίες ή και τους κυρίους, με την ίδια …αποστολή, που φροντίζουν, δηλαδή, ανελλιπώς για την …ενημέρωσή μας, κουτσομπόλες. Στην ίδια κατηγορία εντάσσονται προφανώς και όσες μη παρουσιάστριες επιδίδονται σ’ αυτό το …σπορ. Τι θα μπορούσε όμως να σημαίνει η λέξη και πώς άραγε να ετυλομογείται; Είναι μήπως οι λέξεις κουτσός και μπόλι (μπολιάζω); Δεν βγαίνει όμως κανένα νόημα. Η άποψή μου είναι πως προέρχεται από το κόπτω + εμβολιάζω (μπολιάζω), δηλαδή κόβω ψεγάδια από τον ένα και τα μπολιάζω σε άλλον. Ο γρίφος είναι όμως πώς το κόπτω έγινε κουτσός. Υπάρχουν κάποια ρήματα, που όταν τα κάνουμε πρώτα συνθετικά, προτιμούμε το θέμα από τον μέλλοντα, ακολουθώντας την αρχαία παράδοση. Όπως δηλαδή έλεγαν οι αρχαίοι κλαυσίγελως από το θέμα του μέλλοντος του ρήματος κλαίγω, κλαυσ- και το ουσιαστικό γέλως. Έτσι κι εδώ από το ρήμα κόπτω χρησιμοποιούμε το θέμα τού μέλλοντος κοψ-. Ο ανοιχτός φθόγγος ο κάποιες φορές καταντάει κλειστός ου, επηρεαζόμενος από την «γειτονία» του με το ουρανικό κ- και ιδιαίτερα αν ακολουθεί άλλος κλειστός φθόγγος, όπως τα χειλικά π ή φ και το κλειστό ένρινο μ. Πολλά τέτοια παραδείγματα μας διασώζει η ελληνική γλώσσα: κομβίον>κομπί>κουμπί, κώπη>κωπί>κουπί, κωφός>κουφός. Έτσι έχουμε τον σχηματισμό κοψομπολιάζω. Πολλά επίσης παραδείγματα υπάρχουν, όπου κάποτε ο συνδυασμός των μαλακωτέρων φθόγγων πσ γίνεται τραχύτερος σε τσ. Λ.χ. ψευδός>τσεβδός, ψακώνω (το «ψάχνω» στην Νίσυρο)>τσακώνω, ψίχαλα>τσάχαλα, οψιμάρνι>τσιμάρνι, κόψανον και υποκοριστικό κοψάνι>κοτσάνι κλπ. Έτσι έφτασε στις μέρες μας το κουτσομπολιό.

Οι κουτσομπόληδες όμως, για να θριαμβολογήσουν πως ό,τι λένε είναι εξακριβωμένο, μας λένε πως έχουν ντοκουμέντα. Ας δούμε τι καταγωγής ακριβώς είναι η λέξη και αν κι αυτή έχει την ρίζα της στην ελληνική. Εκ πρώτης όψεως φαίνεται ιταλική ή ισπανική και είναι (και στις δύο γλώσσες γράφεται το ίδιο, documento). Εκ πρώτης όψεως όμως, γιατί η αληθινή της ρίζα είναι το ρήμα δάω-δάσκω (=διδάσκω). Σχετικό είναι επίσης το ρήμα δοκέω-ώ (=μου φαίνεται, νομίζω, έχω την γνώμη, σκέφτομαι). Το ρήμα στην αιολική γλώσσα είναι δόκημι, με παράγωγά του τον δόκιμο, το δοκίμιο (ντοκουμέντο), την δοκιμή, την δοκιμασία. Στην γαλλική είναι document, στην αγγλική document, στην γερμανική Dokument και στην λατινική doceo (disco=διδάσκω)

*Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας