ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ φ.1693

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 6

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Αααχ, τι ωραία που είναι η ελευθερία, μετά τον αναγκαστικό εγκλεισμό μας. Ίνα πληρωθή το ρηθέν πως «όταν χάνεις κάτι, τότε εκτιμάς την αξία του». Τώρα, ποιοι και σε ποιο βαθμό το έχουν εκτιμήσει μέλλει να αποδειχθεί. 

Πάντως, αγαπητοί μου αναγνώστες, δεν ξέρω πραγματικά πότε θα βγούμε απ’ αυτό το λούκι! Λούκι, ε; Για να σας δω. Κυριολεκτικά σημαίνει το λυχνάρι, τον φεγγίτη, εκεί απ’ όπου περνάει το φως. Η λέξη είναι αντιδάνειο κυρίως εκ της γερμανικής, Luke (=φεγγίτης) αλλά και όλων των λατινογενών γλωσσών. Στην λατινική είναι lucs>lux, που θα πει φως και lucerna (το ίδιο χρησιμοποιεί και η ιταλική) είναι το λυχνάρι. Στην γαλλική είναι lucarne (=φεγγίτης), στην ισπανική lucerno (=κηροπήγιο) και στην αγγλική lucerne (=τριφύλλι, δηλαδή πόα με φωτεινό χρώμα). Η ρίζα βεβαίως είναι η λύκη, που σημαίνει το φως, με πολλά εύχρηστα παράγωγα: Λυκαυγές, λυκόφως, λύκος (επειδή έχει οξύτατη όραση) και λευκός, κυριολεκτικώς ο πολύ φωτεινός, ο φεγγερός. 

Στα συν της άσχημης και πρωτόγνωρης αυτής κατάστασης ήταν το φθηνό πετρέλαιο για τα καλοριφέρ, που λίγο πολύ όλοι σπεύσαμε να προμηθευτούμε, εν όψει προφανώς πιο ακριβού χειμώνα. Το καλοριφέρ είναι αυτό που φέρνει (fer) την θερμότητα (=calor στην λατινική), απ’ ευθείας αντιδάνειο εκ της γαλλικής (calorifere), με σχεδόν ομόηχες λέξεις και στις άλλες λατινογενείς γλώσσες. Η ρίζα του είναι το κήλεος (=καυστικός, «νήας ενιπρήσει πυρί κηλέω» θα βάλει φωτιά στα πλοία με καυστικό πυρ, Ιλ. Θ, 235). Η λέξη είναι παράγωγο του ρήματος καίω (αόρ. έκηα +κατάληξη –λεος). Στα αγγλικά η λέξη για το ζεστό είναι warm, παραγόμενο εκ του θερμός. Κήλεος, λοιπόν, + φέρω, μας κάνουν το καλοριφέρ. 

Να επανέλθει, με το καλό, η …κανονικότητα στην ζωή μας, για να πιάσουμε ξανά τις συνήθειές μας. Μην μας πάρει από κάτω, βρε αδερφέ! Να μπορέσουμε να ξαναονειρευτούμε (γιατί όχι και να πάμε;) Μυκόνους, Σαντορίνας, Κρήτας και λοιπούς must προορισμούς, τώρα το καλοκαίρι. Να πάμε και καμμιά κρουαζιέρα, «γιατί με νοιάζομαι και μ’ αγαπάω», που λέει και το άσμα. Και η κρουαζιέρα, που λέτε, είναι αντιδάνειο εκ της γαλλικής (croisiere). Η ρίζα του, αλλά όχι αμέσως και το νόημά του, είναι τα ελληνικά ίκρια (=ιστός, σανίδωμα, «ίκρια επί σταυρών εζευγμένα» Ηρόδ. Ε, 16.2). Η λατινική παρήγαγε το crux/crucis (=κρεμώ επί σταυρού και cruce ο σταυρός). Από την λατινική, ο cruce πέρασε σε όλες τις συναφείς γλώσσες και έγινε croix στην γαλλική, croce στην ιταλική, cruz στην ισπανική, cross στην αγγλική και Kreuz στην γερμανική. 

Κρουαζιέρα χωρίς ..λεπτά αισθήματα όμως δεν γίνεται. Θέλει πολλά euros ή έστω dollars, για να την πραγματοποιήσεις. Να δείτε από που βγήκε το δολλάριο ή, πιο σωστά, δολάριο. Εκ της ομηρικής λέξεως τάλαρος (=κάλαθος, όπου εναπέθεταν καρπούς, τυριά, άνθη, ακόμα και όρνιθες για μεταφορά. Ρήμα τλάω-ώ= αντέχω μεγάλο βάρος). Ο τάλαρος χρησίμευε και σαν μέτρο ανταλλαγής προϊόντων. Σου δίνω ένα τάλαρο τυρί και μου δίνεις ένα με όσπρια. Αργότερα οι τάλαροι έγιναν τάλαρα (νομίσματα), τάληρα, δολάρια (dollars). 

Καλά είναι και τα όνειρα, δεν λέω αλλά UNRA, δεν ματάχει και να μην ξαναματάχει ποτέ. Αρκετά πληρώσαμε και πληρώνουμε για να την …ξεπληρώσουμε. 

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας