ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ φ.1694

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 7

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Αυτός ο Χαρδαλιάς, βρε παιδί μου, πολύ νταής το παίζει. Σίγουρο …πάτημα, ύφος προκλητικό, διαταγές που δεν σηκώνουν αμφισβήτηση, μάγκας 40 οκάδων αρχ… και ..δεξιότατος! Ναι, το ’χει όλο το πακέτο. Για να δούμε αυτός ο νταής από πού μας έρχεται; Είναι λέξη δανεισμένη από την πλούσια …κλεπταποδοχική γλώσσα, την τουρκική. Την χρησιμοποιούμε ως αντιδάνειο και σημαίνει ακριβώς αυτό που περιέγραψα πιο πάνω. Η ελληνική του ρίζα είναι το επίθετο δάϊος [=φοβερός, «βριθύς οπλιτοπάλας, δάϊος αντιπάλοις» Ευρυπ. Άλκηστις (ακλόνητος, βαρέως οπλισμένος πολεμιστής, ολέθριος στους αντιπάλους)]. Υπάρχουν επίσης τα σχετικά επίθετα δαΐφρων (= πολεμικός) και ταΰς (=μέγας, ισχυρός). Διαλέγετε και παίρνετε… Γειά σου, δάϊε, Χαρδαλιά!! 

 Κανονίστε με τις …μπαταριές σας να πέσουμε σε κάνα οικονομικό κραχ και να μην μπορούμε να σηκωθούμε, πάνω που είχαμε βγει απ’ τα …μνημόνια (το άλλο με τον Τοτό το ξέρετε;)! Όλοι σχεδόν στον πλανήτη, όταν θέλουμε να περιγράψουμε μια οικονομική κατάρρευση, χρησιμοποιούμε την λέξη κραχ. Η ρίζα του από την πλουτοδότρα ελληνική. Πρόκειται για το ρήμα καρκαίρω (=δονούμαι, τρίζω, «κάρκαιρε δε γαία» Ιλ. Υ 157, έτριζε, εδονείτο η γη) και το ουσιαστικό κριγή (=τρίξιμο). Όπως αντιλαμβάνεστε είναι ηχομιμητική λέξη και περιγράφει τον θόρυβο από το τρίξιμο. Κι εμείς το λέμε σήμερα «έκανε κρακ ο λαιμός μου». Η λέξη δεν υπάρχει στην λατινική αλλά πέρασε αυτούσια σχεδόν στις ευρωπαϊκές γλώσσες. Craquer (=τρίζω και craquement =τριγμός) στην γαλλική, strido (=τρίζω και crac =τριγμός) στην ιταλική, chirriar (=τρίζω και crujido =τριγμός) στην ισπανική, creak (=τρίζω και crack =ρωγμή) στην αγγλική και Krachen (=τρίζω και Krach =τριγμός) στην γερμανική. 

 Αφήστε, που με τα πολλά τριξίματα, οικονομικά και σωματικά, μπορεί να πάθουμε και καμμιά κράμπα. Η κράμπα είναι σπασμός μυών, είτε από υπεράθληση είτε από το ακριβώς αντίθετο, την …μουργιέλα. Κι εδώ επιστρατεύεται η ελληνική να μας δώσει την ρίζα. Πρόκειται για το ουσιαστικό γρυπός, που σημαίνει αυτόν που έχει την μύτη κυρτή>γυρτή>γρυτή>γρυπή. Τι σχέση, θα μου πείτε, έχει η μύτη με τον μυ εν συσπάσει; Μα ακριβώς, ο μυς, όταν παθαίνει κράμπα, συσπάται και χάνει την τάση του (τέντωμα), γίνεται κυρτός. Το ..φάρμακο στην κράμπα είναι η διάταση, να επανέλθει, δηλαδή, ο μυς στην τεταμένη του θέση. Άλλα σχετικά ρήματα που χρησιμοποιούμε, με την ίδια ρίζα, είναι τα γραπώνω και αρπάζω. Και για να γραπώσω κάτι, βάζω τα δάχτυλά μου εν είδει αρπάγης (τα λυγίζω και τα τυλίγω γύρω από αυτό που θέλω να πιάσω). Σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες υπάρχουν λέξεις με την ίδια ρίζα. Γαλλική crampe (=η σύσπαση των μυών και grappin =μικρή άγκυρα, αρπάγη), ιταλική crampo (=κράμπα και grappino =μικρή αρπάγη), ισπανική calambre (=κράμπα και grapa =αρπάγη), αγγλική cramp (=κράμπα και αρπάζω και grapnel =μικρή άγκυρα) και γερμανική Krampf (=κράμπα, Harpune =καμάκι, Krumme =ο έχων κάτι στραβό -άρα κυρτό- πάνω του και Krapfen =λουκουμάς, που έχει κυρτό σχήμα). 

 Μ’ εκείνα και μ’ ετούτα, δεν «μασάμε» από νταήδες, έχουμε τον νου μας να μην πέσουμε σε κραχ, μην το παρακάνουμε στην …σωματική άσκηση, γιατί εν μέσω καραντίνας αυξήθηκαν οι κράμπες και τελικώς μάλλον μας αρέσουν οι …λουκουμάδες!!! Α, ρε καραντίνα, συνειρμούς που κάνεις… 

 *Ο κ. Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Διευθυντής Χορωδίας.