Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1696

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 9

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Δηλαδή, όταν λέμε κανονικότητα εννοούμε όπως ήταν πριν η ζωή μας; Δηλαδή, από όταν αποφασίσουν οι προφεσσόροι και μετά, θα μπορούμε να ξαναξεκινήσουμε καντάδες στους αγαπημένους μας (λέμε τώρα, όσο συχνά το κάναμε και πριν), να ακούμε παραδοσιακές ή άλλες κομπανίες, να τραγουδάμε, να χορεύουμε, να διασκεδάζουμε; Χλωμό το βλέπω. Αυτοί οι ανέραστοι να επιτρέψουν κάτι τέτοιο; Εν πάση περιπτώσει, εμείς θα κάνουμε αυτό που ξέρουμε, αυτό που ευχαριστεί την ψυχή μας και ας γίνουν όλα μπουρλότο. Πσσσς, τι είπα το άτομο!! Μπουρλότο… Θυμήθηκα τους ενδόξους προγόνους μας και ιδιαιτέρως τους δικούς μου (Μεσολόγγι, μην το ξεχνάτε) και μ’ έπιασε ένα πατριωτικό. Η λέξη, που λέτε, είναι αντιδάνειο με αναγραμματισμό εκ του ιταλικού brulotto, που θα πει πυρπολικό, κάτι σαν του Κανάρη, ένα πράμμα. Η ρίζα του, ελληνική, εκ του πρήθω (=καίω και πρηστήρ ο κεραυνός). Στην γαλλική ρήμα είναι bruler (=καίω και brûlotiere, ο πυρπολητής, ο μπουρλοτιέρης ελληνιστί), στην ιταλική brucare και brulotto, όπως προείπαμε, ο πυρπολητής, στην ισπανική abrasar και brulotero ο πυρπολητής , στην αγγλική burn και burner αντιστοίχως και στην γερμανική brennen και Brander. 

Πριν όμως γίνουν μπουλότο, να προλάβουμε να ακούσουμε καμμιά νότα από καμμιά κομπανία. Η λέξη νότα στην κυριολεξία σημαίνει σημείωση και προέρχεται εκ του ρήματος γι-νώσκω. Γνωτός είναι ο γνώριμος. Η λατινική πήρε το ρήμα σχεδόν αυτούσιο, ως nosco και notus (γνώριμος). Την σημείωση την είπε nota, το ίδιο και οι Ιταλοί με τους Ισπανούς. Οι Γάλλοι και οι Άγγλοι note, καθώς και οι Γερμανοί (Note). Τις νότες όμως τις παίζουν οι κομπανίες, οι οποίες από πού προέρχονται γλωσσικώς; Πρόκειται περί αντιδανείου εκ της ιταλικής (compagnia) και σημαίνει συντροφιά (συν+τρέφω). Η ρίζα της στην ελληνική είναι εκ των συν+πανός (=άρτος, εξ ου και το pane στην ιταλική). Οι Λατίνοι την είπαν cum+panis και εξ αυτών οι Γάλλοι compagne (και compagnie η εταιρεία), οι Ισπανοί compañía, οι Άγγλοι company και οι Γερμανοί Kompanie. 

Να προσέχετε όμως εκεί που διασκεδάζετε μην έρθει ο νταής, που λέγαμε (όρα Χαρδαλιάς), σας σημειώσει στο τεφτέρι του και σας έρθει καμμιά περιποιημένη κατραπακιά, πώς λέμε προστιματάκι. Κι ό,τι γράφει στο τεφτέρι αυτουνού, δεν ξεγράφει, καθ’ ότι πολύ …αντρουά! Το τεφτέρι, που λέτε, θεωρείται τούρκικη λέξη αλλά δεν… Είναι κακοποιημένη η ελληνική λέξη διφθέρα (=κατεργασμένο δέρμα που χρησιμεύει για γραφή). Κι όπως έλεγε ο Ηρόδοτος «…τους Ίωνάς φησι τας βίβλους διφθέρας λέγειν από του παλαιού…» δηλ. ο Ηρόδοτος λέει για τους Ίωνες ότι τα βιβλία τα ονόμαζαν παληά διφθέρες. Ή όπως γράφεται αλλού: «Φασί γαρ τον Δία εις διφθέρας τινάς απογράφεσθαι τα πραττόμενα τοις ανθρώποις…» δηλ. λένε πως ο Δίας κατέγραφε όσα έκαναν οι άνθρωποι σε διφθέρες. 

Άιντε, βρε παιδιά, και την φάγαμε την καραντίνα. Αυτός μας γράφει στο τεφτέρι του κι εμείς στα … δικά μας (τα τεφτέρια εννοώ, μην πάει ο νους σας αλλού, πονηρούληδες)!! 

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας