Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1700

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 13

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Έφτασα αισίως τα 13 άρθρα, σχολιάζοντας την επικαιρότητα, και συνεχίζω ακάθεκτος. 

Σκεφτόμουνα, που λέτε, τις κυρίες και το πόσο δύσκολα πέρασαν στον εγκλεισμό μας. Ούτε μια κούρα ομορφιάς να μην μπορέσουν να κάνουν για δύο σχεδόν μήνες. Κούρα, λοιπόν, σημαίνει επιμέλεια, φροντίδα, θεραπεία και είναι αντιδάνειο εκ της ιταλικής ή της λατινικής, αν προτιμάτε. Η ελληνική του ρίζα είναι το ρήμα κορέω, που θα πει σαρώνω, φροντίζω, επιμελούμαι. Οι Λατίνοι το έκαναν curo και την φροντίδα cura. Συχνά χρησιμοποιούμε το ρήμα στην καθομιλουμένη αλλά συνήθως σύνθετο. Π.χ. νεωκόρος (=αυτός που φροντίζει, σκουπίζει, επιμελείται τον ναό). Όσο και να σας φαίνεται παράξενο και η λέξη κούρασις έχει την ίδια ρίζα. Στα γαλλικά το ρήμα είναι curer, στα ιταλικά curare, στα ισπανικά guidar και guido η φροντίδα, στα αγγλικά cure και care η φροντίδα και στα γερμανικά Kurieren. 

Κι αντί για κούρα να πρέπει να σκουπίζουν καθημερινώς το σπίτι, μιας και ήταν όλοι εκεί μέσα! Η σκούπα είναι αντιδάνειο (με μια μικρή απόκλιση) εκ της λατινικής και της ιταλικής scope. Η ελληνική του ρίζα είναι ο σκάπος (=κλαδί, ή κοντάρι, πάνω στο οποίο προφανώς προσάρμοζαν τα άχυρα). Στην γαλλική η λέξη απαντάται ως écope (=ξύλινο φτυάρι). Στην ιταλική είπαμε scopa, στην ισπανική escoba και στην αγγλική scoop. 

Αλλά εκείνο που παρατηρήθηκε και έκανε ν’ απορήσουν οι υπόλοιποι λαοί του πλανήτη ήταν το πόσο …αθλητές αποδείχτηκαν οι Έλληνες εν μέσω κορωνοϊού! Άνδρες, γυναίκες, παιδιά, όλοι με μια φόρμα, αφού είχαν εν τω μεταξύ αποστείλει στον νταή (που λέγαμε στα προηγούμενα) το μηνυματάκι περί σωματικής άσκησης. Να δείτε τώρα το πόσο θαυμαστή είναι η γλώσσα μας και ποια είναι η ρίζα της λέξεως αθλητής! Πρόκειται για το επιτατικό «α» και το ρήμα τλάω-ώ, που σημαίνει υπομένω, αντέχω. Με τροπή του ψιλού «τ» στο δασύ «θ» διαμορφώνεται η λέξη αθλητής, που σημαίνει αυτόν ο οποίος κουράζεται, υπομένει τον κόπο. Όλες οι ευρωπαϊκές γλώσσες, με μικρές αποκλίσεις, χρησιμοποιούν την ίδια ακριβώς λέξη. Εκ της ίδιας ρίζας κατάγεται και ο Άτλας, ο μυθικός ήρωας, που κουβαλούσε την γη πάνω στους ώμους του και γι’ αυτό επί ανθρώπων κατέληξε να σημαίνει αυτόν που διαθέτει υπερφυσική δύναμη. Εκ του Άτλαντος, βεβαίως, κι ο Ατλαντικός Ωκεανός. 

Τώρα, όσον αφορά την άθληση, κάντε και λίγο κάλμα, γιατί κυκλοφορούν και καρδιοπάθειες και εμφράγματα. Μην το παρακάνετε… Η λέξη κάλμα κατέληξε να σημαίνει ηρεμία, γαλήνη. Ε, δεν απέχει και πολύ από την αρχική έννοια της ρίζας της, που είναι το γνωστό καύμα (=κάψιμο, εκ του καίω). Και σήμερα λέμε πως «κάνει κάμα», όταν αναφερόμαστε σε μια πολύ ζεστή μέρα. Χαρακτηριστικό τέτοιας μέρας είναι προφανώς η άπνοια, άρα η απόλυτη ηρεμία. Οι Λατίνοι την είπαν cauma, οι Γάλλοι calme, οι Ιταλοί και οι Ισπανοί calma (εξ ων και το αντιδάνειο στην ελληνική) και οι Άγγλοι calm. 

Με μέτρο, λοιπόν, παιδιά, κάλμα… 

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας