Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1706

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 19

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Φιρί-φιρί το πάνε να μας ξανακλείσουν μέσα. Σκέφτονται μάλιστα να επαναφέρουν τον …ψάλτη, με τις …ξεκάθαρες θέσεις του, που δεν άφηναν περιθώρια παρερμηνειών, όπως η μάσκα. «Αν υποψιαστώ», που έλεγε κι η ..Μήτσαινα του Λαζόπουλου, πως το πάνε απ’ έξω απ’ έξω να μας ξανακλείσουν …μέσα, θα κάνω φόνο και μάλιστα ειδεχθή, όπως θα με κατακεραύνωνε η Εύη. Ο φόνος, που λέτε, είναι μια λέξη, της οποίας δεν σας πάει με τίποτα στον νου η ετυμολογία. Πρόκειται για τον λέξη φοίνιξ, που έχει τετραπλή σημασία. Η πρωταρχική της σημασία είναι ο βαθυκόκκινος, ο πορφυρούς. Από το πορφυρό, λοιπόν, χρώμα τού αίματος η πράξη δια της οποίας αυτό χύνεται ονομάστηκε φόνος. Φοίνιξ είναι και το γνωστό δέντρο αλλά και το πουλί, που αναγεννάται από τις στάχτες του, το έμβλημα των Απριλιανών δικτατόρων (μαζί με τον φαντάρο). Φοίνιξ ήταν και το όνομα ενός εκ των τεσσάρων παιδιών (Φοίνιξ, Κάδμος, Κίλιξ και Ευρώπη) του Αργείου βασιλιά, Αγήνορος, εγγονού του Ποσειδώνος και της Τηλέφασσας, γενάρχου των Ελληνοφοινίκων κι όχι των εβραϊκών νομάδων, που ούτε καν όνομα διέθεταν αλλά που σφετερίστηκαν το όνομα για να αποκτήσουν ιστορική ονομασία και καταξίωση. Κι αργότερα, αφού τους είχε ανοίξει η όρεξη, θέλησαν να παρουσιάσουν για δικό τους το λεξιλόγιο που δανείστηκαν από τους Ελληνοφοίνικες της ελληνικής Φοινίκης.

Η πρώτη πρόβα, για να δουν πόσο υπάκουοι είμαστε, έγινε με την γνωστή μας καραντίνα. Η δεύτερη μάλλον εγγίζει. Περί πρόβας ο λόγος κι η προς ετυμολόγηση λέξη. Σχεδόν ομόηχη σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες και ταυτόσημη, ως απόδειξη ή δοκιμασία. Preuve στα γαλλικά, prova στα ιταλικά, prueba στα ισπανικά, proof στα αγγλικά, Probe στα γερμανικά και probus (=χρηστός, αγαθός, πρώτος) στα λατινικά. Η ελληνική του ρίζα είναι η λέξη πρόμος (=πρώτος, πρωταγωνιστής. Ο αρχηγός λέγεται πρόμος ανήρ). Η διαδικασία, λοιπόν, η δοκιμασία που περνάς για να αποδείξεις πως είσαι ικανός, χρηστός, πρώτος λέγεται πρόβα (αντιδάνειο εκ της ιταλικής). Τώρα, το πόσο πρώτοι θα φανούν αυτά τα προκλητικότατα ταγάρια είναι ζήτημα που θα δείξει.

Πώς θα λέγατε στην αρχαία εποχή (αλλά και στην σημερινή) ένα φάρμακο που θα γιάτρευε κάθε ασθένεια; Η πανάκεια σας έρχεται μάλλον στο μυαλό αλλά ίσως και το ελιξήριο, με ήτα κι όχι με γιώτα, όπως το γράφουν τα σύγχρονα λεξικά και οι κάθε είδους «σοφές» wiki. Ας πάμε στην πρώτη λέξη, την πανάκεια. Σύνθετη λέξη εκ του παν+άκος ή ακή. Το δεύτερο συνθετικό είναι παράγωγο του ρήματος ακέομαι (=θεραπεύω, καταπραΰνω, επισκευάζω, βρίσκω φάρμακο) και σημαίνει την ηρεμία, την ησυχία κατά και μετά την θεραπεία ή την ανακούφιση. Άρα, αυτό που βρίσκει θεραπεία, φάρμακο για το κάθε τι λέγεται πανάκεια. Η γλωσσολογική πορεία του ελιξηρίου έχει μια σχετική περιπέτεια. Η ρίζα της είναι η ελληνική ξήριον ή ξηρίον (=αποξηραντική σκόνη, που έβαζαν πάνω σε πληγές). Την λέξη δανείστηκαν επακριβώς οι Άραβες (iksir) και αφού της έβαλαν το άρθρο al έγινε al+iksir= ελιξήριον και την αντιδάνεισαν σε όλους. Οι γάλλοι το είπαν elixir, οι Ιταλοί elisir, οι Ισπανοί elixir, οι Άγγλοι elixir και οι Γερμανοί Elixier.

Δεν θα βρούμε το φάρμακο, μωρέ κερατά Γκέιτς, θα σου πούμε εμείς!!!

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας