H ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1713

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 25

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Πολλοί θα απορείτε που από τις λέξεις της επικαιρότητος, που γράφω σε 24 συνεχόμενα φύλλα, απουσιάζει το must αξεσουάρ της εποχής μας, η μάσκα. Να, λοιπόν, που ήρθε η ώρα να σας το πω κι αυτό. Εδώ να δείτε ρίζα και περιπέτεια αυτής! Εκ του ρήματος μαστιχάω, που θα πει τρίζω τα δόντια κι αυτό εκ του μαστάζω (=μασώ). Οι Λατίνοι έκαναν το ρήμα mastico, με συναφείς ρίζες και στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Η μάσηση όμως επιτυγχάνεται δια της σιαγόνος, την οποία οι Γάλλοι αποκαλούν machoir και οι Ιταλοί mascella (το γνωστό αντιδάνειο μασέλλα). Οι Ισπανοί τώρα, οι Αγγλοι και οι Γερμανοί χρησιμοποιούν τύπους με ρίζα την γένυ (=κάτω σιαγών) ή γνάθο, ρίζα που έλαβαν από τους Λατίνους (gena) και την είπαν κατ’ αντιστοιχία quijada, chin, Kinu (=πηγούνι). Masque, όμως οι Γάλλοι λένε την μάσκα, το προσωπείο, που όταν φοριέται καλύπτει και τα σαγόνια, και την μεταμφίεση mascarade (εμείς χρησιμοποιούμε το αντιδάνειο μασκαράτα). Οι Ιταλοί λένε την μάσκα maschera και την μεταμφίεση mascarata, οι Ισπανοί mascada και mascara αντιστοίχως (κι άλλο αντιδάνειο, η μάσκαρα), οι Αγγλοι mask και masquerade και οι Γερμανοί Maske και maskieren. Μη μου πείτε πως το φανταζόσαστε; Και κάτι άλλο: Πόσοι άραγε μασκαράδες κρύβονται πίσω από τις μάσκες τους και τρώνε με χρυσές μασέλλες, ακόμη και την εποχή του κορωνοϊού; Ρητορικό το ερώτημα αλλά ο ευρών αμειφθήσεται…!! Θα μπορούσε να μου πει κάποιος «μα τι ψάχνεις, άνθρωπέ μου, c’est la vie», ο εστί μεθερμηνευόμενο «έτσι είναι η ζωή» γαλλιστί. Εκείνο το vie από πού άραγε να προέρχεται; Μα από το ρήμα βιFόω-ώ (=ζω) και βίος, βιοτή ή βιοτά είναι η ζωή. Οι Λατίνοι είπαν το ρήμα vivo και την ζωή vita, οι Γάλλοι vivre (=ζω), οι Ιταλοί vivere και vita και οι Ισπανοί vivir και vida. Οι Αγγλοι και οι Γερμανοί χρησιμοποιούν άλλη ρίζα για να εκφράσουν τις ίδιες έννοιες κι αυτή είναι ο λιβάς (=οτιδήποτε περιέχει υγρό, χυμό). Live και life στα αγγλικά και Leben οι Γερμανοί την ζωή. Πώς όμως προέκυψε αυτή η ρίζα; Η ζωή έχει πάντα σχέση με τους χυμούς. Γράφει το Ετυμολογικόν το Μέγα «το ζων και υγρόν εστί» και «οι ζώντες υγροί». Ο νεκρός λεγόταν αλίβας (α στερητ.+λιβάς), δηλαδή ξερός, χωρίς υγρά.

Και να κλείσω με μια λέξη, που στην εποχή μας έχει αναχθεί σε πανάκεια «δια πάσαν νόσον…», την λέξη ιδιώτης. Αυτοί που τα κάνουν όλα σωστά είναι οι ιδιώτες (λυσσάει ο Αδωνις να μας φορέσει καπέλο όσο πιο πολλούς μπορεί από δαύτους) και το κράτος, μαζί κι εμείς που το δημιουργούμε δια της ψήφου μας, είμαστε ηλίθιοι, που δεν μπορούμε να διαχειριστούμε τις τύχες μας. Κι όμως η λέξη στην αρχαία Ελλάδα είχε το νόημα που αποδίδουν σ’ …εμάς!! Ηλίθιος. Γράφει ο Αριστοτέλης πως ιδιώτης είναι αυτός που αποσύρεται από τα κοινά και ιδιωτεύει, με υποτιμητική όμως σημασία. Ακριβώς αυτήν την σημασία μιμήθηκαν οι Λατίνοι (idiota, που σημαίνει και τον παράξενο, αυτόν με ίδιους τρόπους). Από κει οι Ιταλοί και οι Ισπανοί τον είπαν ακριβώς έτσι, ενώ οι Γάλλοι, οι Αγγλοι και οι Γερμανοί idiot. Μάλιστα το λεξικό Σουΐδα αναφέρει τον ιδιώτη ως αγράμματο. Και η επιστήμη χαρακτηρίζει την ασθένεια, από την οποία πάσχουν κάποια συγκεκριμένα παιδιά μειωμένης αντίληψης με μογγολικά χαρακτηριστικά, ως «μογγολική ιδιωτία». Παραλογισμός, λοιπόν, εσύ ο «ηλίθιος» να προστρέχεις στον ιδιώτη ηλίθιο να σε σώσει… Αβυσσος…!!!

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας