Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1717

 

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 29

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Τώρα που θ’ αρχίσουνε τα κρύα να βάζετε και καμμιά ζακετούλα, κάνα σακκακάκι να μην κρυώνετε και πάρτε και καμμιά ομπρελίτσα, καλού κακού. Έτσι κι αλλοιώς λεφτά δεν θα υπάρχουν να βάλετε πετρέλαιο (πού ’ναι κι αυτός ο Γιωργάκης να μας υποσχεθεί δια δευτέραν φοράν πως υπάρχουν!). Να κάνετε πως καίτε ΔΕΗ, μπααα, δεν συμφέρει. Τώρα που θα ξεπουλήσουν και τους λιγνίτες στους Γερμανούς θα τουρτουρίζουμε απ’ το κρύο. Μην αγχώνεστε όμως, είναι «για το καλό μας», το καλό που ξέρουν ποιο είναι αυτά τα …καλόπαιδα που κυβερνάνε.

Οι λέξεις μας απ’ αυτήν την παράγραφο είναι τέσσερις: Ζακέτα, σακκάκι ομπρέλλα και λιγνίτης. Οι δύο πρώτες έχουν κοινή καταγωγή, τον σάκκο (=σακκί, τρίχινο ένδυμα) κι αυτό παράγεται εκ του ρήματος σάττω, με επίσης παράγωγα τον σάγο (=μανδύας), το σάγμα (το υποκοριστικό του μας έδωσε το πολύ γνωστό σαγμάριον>σαμμάρι). Οι Λατίνοι πήραν ακριβώς την ελληνική λέξη και την είπαν saccus. Εκείθεν οι Γάλλοι sac, οι Ιταλοί saccho, οι Ισπανοί saco, οι Άγγλοι sack και οι Γερμανοί Sack. Jaquette, giacchetta, chaqueta, jacket και Jacke είναι αντιστοίχως το αντιδάνειο ζακέτα ή και το γνωστό μας τζάκετ, σε όλες τις παραπάνω γλώσσες. Ένα άλλο επίσης αντιδάνειο, με την ίδια ρίζα, είναι το τσέκ, με την έννοια του σάκκου με χρήματα. Και μην ξεχνάτε: σάκκος με δύο «κ», για να μαρτυρείται η ρίζα.

Η ομπρέλλα ή ομβρέλλα έχει την ρίζα της στον όμβρο (=βροχή ή νέφος στα Λακωνικά. «Μέλας όμβρος» είναι η μαυρίλα και εξ αυτής η σκιά). Οι Λατίνοι είπαν την σκιά, την σκέπη umbra, με την συνήθη τροπή του «ο» σε «u», όπως ομφαλός>umbilicus, ολολύζω>ululo. Οι Γάλλοι ombre, οι Ιταλοί ombra, οι Ισπανοί sombra, οι Άγγλοι shade και οι Γερμανοί Schatten (οι δύο τελευταίοι εκ του «σκότος»). Την ομπρέλλα οι Γάλλοι την είπαν ombrelle, οι Ιταλοί ombrello, οι Ισπανοί sombrero (το γνωστό μεξικάνικο και όχι μόνον καπέλο), οι Άγγλοι umbrella και οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν την λέξη όμβρος σε παράγωγη λέξη, το ομβρόμετρο, τον μετρητή δηλαδή της βροχής και τον είπαν Ombrometer. Η λέξη σκιά στα Ισπανικά (sombra) και τα Γαλλικά (sombre) είναι σύνθετη και χρησιμοποιεί την πρόθεση sub (=υπό)+όμβρος.

Τώρα, ο λιγνίτης έχει την ρίζα του στην λέξη ίκνυς ή ίγνυς, που θα πει τέφρα, σκόνη. Ο πλήρης καπνού λέγεται λιγνυώδης και λιγνύς είναι το σκοτεινόμαυρο πυρ. Οι Λατίνοι είπαν το πυρ ignis και τον πύρινο igneus. Αντιστοίχως οι Γάλλοι τον πύρινο igné, οι Ιταλοί και οι Ισπανοί igneo, igneous οι Άγγλοι και glühend οι Γερμανοί.

Μπουχός κι αντάρα, παιδιά, ο σώζων εαυτόν σωθήτω. Κι άμα …σωθήτω, ας ρίξει κι ένα χέρι βοηθείας και σε κάνα διπλανό, έτσι «για την Ελλάδα, ρε γαμώτο», όπως ανεφώνησε περιχαρής και συγκεκινημένη η Πατουλίδου…

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας