Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1719

 

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 31

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Επίκαιρη παρά ποτέ η αλήστου μνήμης χούντα, την πτώση της οποίας βοήθησε η εξέγερση του Πολυτεχνείου και προς την ...δόξαν της οποίας διολισθαίνει η κυβέρνηση των εκλεκτών μας. Φεύ!! Ούτε και ως αστεϊσμός να εκλαμβάνεται.

Από πού προέρχεται και τι σημαίνει όμως η λέξη; Είναι αντιδάνειο εκ της ισπανικής (junta) και σημαίνει την ένωση κάποιων πολιτικών, ας πούμε, για να δώσουμε και το στίγμα της εποχής. Οι απόψεις ως προς την ετυμολογία διίστανται. Άλλοι υποστηρίζουν πως προέρχεται εκ του ρήματος ζεύγνυμι, που θα πει συνδέω, ενώνω αλλά εις ζεύγος, εις ομάδα, δηλαδή, των δύο. Κατά την γνώμη μου αυτή η άποψη μάλλον πάσχει, γιατί το ρήμα ζεύγνυμι προέρχεται εκ του ζεύγος-ζευγάρι, που όμως ετυμολογείται εκ των δεύτερος+άγω, με τροπή του δ>ζ και επαναλαμβάνω μιλάει για δύο. Η χούντα όμως δεν περιορίζεται σε δύο άτομα. Η άλλη άποψη, με την οποία συντάσσομαι, είναι το ρήμα ενόω (=ενώνω, με δασεία) και προέρχεται εκ του εν. Έχει την έννοια της ένωσης πολλών μονάδων, κάτι που μάλλον συμφωνεί περισσότερο με την εν λόγω ένωση (χούντα) που συζητάμε.

Καλό θα είναι οι λεβεντιές που μας κυβερνάνε, και μας κουνάνε όλο και πιο συχνά το δάχτυλο, να προσέχουν με το ρίσκο που παίρνουν, διότι το ρίσκο ενέχει ενίοτε και κίνδυνο αφανισμού. Καλό θα είναι, λοιπόν, να αλλάξουν ρότα. Ρίσκο και ρότα οι λέξεις μας, για την συνέχεια. Η πρώτη αποτελεί σχεδόν ακριβές αντιδάνειο εκ της ιταλικής: Rischio ή risico και σημαίνει τον κίνδυνο. Η λέξη ετυμολογείται εκ του ελληνικού ρίζα, που, εκτός της σημασίας που όλοι γνωρίζουμε, σημαίνει και τον σκόπελο. Ακριβώς την δεύτερη έννοια της λέξης δανείστηκαν οι Λατίνοι και δημιούργησαν το ρήμα risicare (εκ του ρίζα), που σημαίνει πέφτω σε ύφαλο, άρα κατ’ επέκτασιν κινδυνεύω. Την λατινική σημασία οι Γάλλοι την έκαναν risque (=κίνδυνος), οι Ισπανοί riesgo, οι Άγγλοι risk και οι Γερμανοί Risiko.

Όσο για την ρότα, είναι κι αυτή αντιδάνειο εκ της ιταλικής (rotta=διαδρομή) και στα ελληνικά σημαίνει πορεία. Πρόκειται για την ρίζα ρομβέω ή ρυμβέω (=συστρέφω, σφενδονίζω), που οι Λατίνοι έκαναν rumpo (=ρήγνυμι, σπάω, ραγίζω), οι Γάλλοι και οι Άγγλοι route (δρόμος), οι Ισπανοί rumbo και οι Γερμανοί Route. Η έννοια που έδωσαν οι Λατίνοι στο rumpo εξηγείται ως το αποτέλεσμα της συστροφής, του σφενδονισμού της ελληνικής.

Κανονίστε να εγγραφείτε στο βιβλίο της ελληνική ιστορίας ως οι τύραννοι του 2020! Η ετυμολογία της λέξεως τύραννος, που λέτε, έχει τρομερή ιστορία! Ας αρχίσουμε με την πραγματική σημασία της, που είναι άρχων, ηγεμών, δεσπότης. Ο Στέφανος Βυζάντιος στο λεξικό του και στο λήμμα Τυρρηνία μεταξύ άλλων γράφει και τα εξής: «…λέγονται Τυρρηνοί οι Αδριάται, από Τυρρηνού κατά δωρίδα διάλεκτον, αφ’ ου, κατά αφαίρεσιν και γράμματος προσθέσει, τύραννος εκλήθη». Ο Τυρρηνός, τώρα, ετυμολογείται εκ του τύρσις (=πύργος τείχους), λέξη η οποία με τις εναλλαγές των ρρ και ρσ δίνει το θάρρος και το θάρσος. Άρα τύραννος είναι ο επιτήδειος να χτίζει κάστρα, να υψώνει τύρσεις. Όλες οι λατινογενείς γλώσσες χρησιμοποιούν την ελληνική ρίζα για να εκφράσουν το νόημα της λέξης: Λατίνοι tyrannus, Γάλλοι tyran, Ιταλοί tiranno, Ισπανοί tirano, Άγγλοι tyrant και Γερμανοί Tyrann. Όταν οι ηγεμόνες όμως υπερέβαιναν τα δικαιώματά τους και εξετρέποντο σε καταπίεση του λαού, η έννοια της λέξης απέκτησε αρνητική σημασία, που διατηρεί μέχρι και σήμερα. Ας προσέξουν, λοιπόν, οι σύγχρονοι ηγεμόνες να μην μετατραπούν σε τυράννους, γιατί τότε καιροφυλακτεί η Νέμεσις, η οποία δεν θα τους αρέσει καθόλου και για την οποία θα μιλήσουμε στο επόμενο φύλλο μας.