Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1720

 

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 32

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Όσο η επικαιρότητα θα συνεχίσει να μας τροφοδοτεί με υλικό, η αρίθμηση των άρθρων μας θα παίρνει συνεχώς την αύξουσα.

Στο προηγούμενο φύλλο είχα υποσχεθεί να σας μιλήσω για την ετυμολογία της Νεμέσεως, που επέρχεται αδυσώπητη σ’ αυτούς που την προκαλούν με την Ύβριν τους. Η λέξη Νέμεσις έχει πολλές έννοιες. Μεταφέρω ωρισμένες εξ αυτών, όπως τις διατυπώνει το Λεξικό του Δημητράκου (τόμ.10, σελ. 4867): «…απονομή του πρέποντος εναντίον κακού, η από Θεού ή Θεών οργή άμα και καταδρομή κατά τινος δια κακίαν αυτού ή αναξιότητα ή απρέπειαν, οίον δι’ ασέβειαν, αδικίαν, υπερφροσύνην, αλαζονείαν… η άνωθεν τιμωρός δύναμις, η πλήττουσα τον αδικούντα, η θεία δίκη… η εκ του νόμου επιβαλλομένη τινί ποινή δια κακουργίαν αυτού, η ποινική δίωξις και καταδίκη… θεά ισοσταθμίζουσα το δίκαιον, αίρουσα την υπερβολήν, κολάζουσα την εκ μεγάλης ευτυχίας αλαζονείαν…». Η ετυμολογία της ευρίσκεται στο ρήμα νέμω (κι αυτό εκ του νέω=κατοικώ), με επίσης πάρα πολλές έννοιες, όπως βόσκω, ποιμαίνω, κατά τον Όμηρο. Φαίνεται μάλλον πως η αρχική του σημασία αφορούσε στην κτηνοτροφία, στην βοσκή, το να πηγαίνει δηλαδή κάποιος και να φέρνει τα ζώα. Απ’ αυτήν την σημασία πηγάζει και η έννοια του καρπούμαι και του κατοικώ, διότι η βοσκή σήμαινε κατοχή και κυριότητα της γης. Τα προβλήματα με τις νομές και τις κυριότητες αναγκάζει και σήμερα τον νομοθέτη στην θέσπιση νόμων και νομών (οι τόποι της βοσκής και κατ’ επέκτασιν οι γεωγραφικές περιοχές). Όταν ο Όμηρος χρησιμοποιεί το νέμω με την έννοια του διανέμω, διαμοιράζω, περισσότερο το αναφέρει επί ποτού και φαγητού. Παράγωγη λέξη είναι και η Νεμέα (=περιοχή με πολλά βοσκοτόπια).

Επανερχόμενοι στην σημασία της λέξεως Νέμεσις, θα παρατηρήσουμε ασφαλώς πως οι Ελληνικές πηγές κυρίως ομιλούν για τιμωρία άνωθεν. Οι Έλληνες όμως, μέσω των απίστευτων συμβολισμών τους, είχαν αφήσει να εννοήσουμε πως τους άνωθεν Θεούς ή δαίμονες ή όπως τους ονομάζει ο καθένας, εμείς τους φτιάχνουμε, κατά πως τους φανταζόμαστε. Και οι άνθρωποι τι άλλο εκτός από ανθρώπινη μορφή θα μπορούσαν να προσδώσουν στους θεούς τους;

Ας μην το βαρύνουμε όμως κι άλλο. Ας μείνουμε στην «απονομή του πρέποντος εναντίον κακού, η …οργή … κατά τινος δια κακίαν… αναξιότητα… απρέπειαν… ασέβειαν… αδικίαν… υπερφροσύνην… αλαζονείαν», χαρακτηριστικά που συγκροτούν την Ύβριν. Ας προσέξουν, λοιπόν, αυτοί με τα ανωτέρω χαρακτηριστικά μην επιπέσει η Νέμεσις επί της κεφαλής τους αμείλικτη, χωρίς οίκτο. Η Ύβρις ετυμολογείται εκ του επιτατικού α, που τρέπεται σε υ, και του βρι, που θα πει πάρα πολύ (εκ του επιθέτου βαρύς, ο έχων βάρος, ο σφοδρός, ο δύσκολος, που αποτελεί παράγωγο του ρήματος φάρω>φέρω, με τροπή του φ>β, διότι αναφέρεται στο φερόμενο φορτίο). Η Ύβρις, άρα, είναι η φέρουσα ως βαρύ φορτίο όλα εκείνα τα κακά που περιεγράφησαν πιο πάνω, που κάνουν την Νέμεσι να επιλαμβάνεται και να αποδίδει την πρέπουσα τιμωρία στον υβριστή.

Πάσα ομοιότης με κάτι αλαζονικά …καλόπαιδα μόνον συμπτωματική δεν είναι.

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας