Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1725

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 37

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Μου ήρθε μια ιδέα για το Πρωτοχρονιάτικο φύλλο μας, μιας και όλος ο κόσμος είναι κλεισμένος μέσα. Πώς κάνουν τα κανάλια, ας πούμε, που, ενώ ο κόσμος δεν έχει να φάει, αυτοί παίζουν συνέχεια εκπομπές μαγειρικής και μάλιστα γκουρμέ. Εγώ, λοιπόν, θα σας πάω μια βόλτα στην αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα σε μια φανταστική συμποσιακή μάζωξη μορφωμένων της εποχής εκείνης, όπως την εμπνεύστηκε και την συνέταξε ο Αθήναιος, υπό τον τίτλο Δειπνοσοφισταί. Αυτοί υποτίθεται πως συντρώγουν και προσφέρουν τις παντοειδείς γνώσεις τους. Έτσι, δημιουργείται ένας διάλογος με ανυπολόγιστη αξία, γιατί εκτός των πολλών γαστριμαργικών συνταγών και προτάσεων, ενυπάρχει και πλουσιότατη ύλη περί του κοινωνικού και ιδιωτικού βίου τών Ελλήνων και των Ρωμαίων, πλήθος παρατηρήσεων και η διάσωση αποσπασμάτων ποιητών της μέσης και νέας κωμωδίας καθώς και συγγραφέων της αλεξανδρινής περιόδου.

Κάποιος που τρώγει μόνος του μοιάζει με άτομο που απλώς γεμίζει τον ασκό που λέγεται στομάχι, υποστηρίζει ο Πλάτων. Ο Αθήναιος πάλι, λέει πως αυτός που τρώγει χωρίς συντροφιά χάνει την μισή ζωή του. Έτσι, ο πόθος τού φαγητού και του πιοτού και συνάμα η εσωτερική ανάγκη τής επικοινωνίας, της κοινωνικής επαφής εύρισκαν την εκτόνωσή τους στα συμπόσια (συν+πίνω). Άλλωστε και η λέξη σύντροφος έχει δημιουργηθεί ακριβώς απ’ αυτή την ανάγκη, να τρώγει δηλαδή κάποιος μαζί με άλλους (συν+τρέφομαι). Επίσης οι αρχαίοι ήξεραν πως το δείπνο δεν είναι αγγαρεία αλλά απόλαυση σωματική και ψυχική. Ήξεραν επίσης να αντιμετωπίζουν την κόπωση του σώματος και του πνεύματος αλλά και την πολύωρη αυτή συναναστροφή, με την χαλάρωση που πρόσφεραν κάποιες «ανέσεις».

Ας δούμε όμως τις «ανέσεις» που επινόησαν οι αρχαίοι. Πρώτα -πρώτα φρόντιζαν για τα καθίσματα, όπου κάθονταν για το δείπνο, τα ανάκλιντρα (ανά+κλίνω). Αυτά ήταν ευρύχωρα, αναπαυτικά, επιμήκη καθίσματα (όχι όμως κρεββάτια ύπνου, τα οποία λέγονταν ευναί), κατάλληλα για ανάκλισιν (ξάπλωμα) ενός ή δύο ατόμων, με επίκλιντρο (προσκεφάλι) για στήριξη του κεφαλιού προς τα πίσω. Κατά την ώρα μάλιστα του δείπνου, τοποθετούσαν πολλά προσκεφάλια, για να ανυψώνεται το επάνω μισό τού ξαπλωμένου σώματος και συγχρόνως να στηρίζεται άνετα. Όλα αυτά τον βοηθούσαν να κρατάει ψηλά το κεφάλι και σε στάση απόλυτα αναπαυτική, για να μπορεί ταυτόχρονα να τρώει και να ομιλεί άνετα, γνωρίζοντας επίσης πως η ίδια στάση είναι η πιο κατάλληλη για την διακίνηση της τροφής από το στόμα στο στομάχι. Όλα λοιπόν ήταν τόσο μελετημένα ώστε οι συνδαιτημόνες (συν+δαινύω, δαίω= παρέχω γεύμα, φιλεύω) να μην έχουν καμμιά δυσκολία στις κινήσεις τους και στην χρήση των σκευών. Αντλούσαν κρασί από τον κρατήρα με την οινοχόη και έπιναν από σκύφους (πλατύστομα ποτήρια με δύο λαβές) και κανθάρους (πλατειά ποτήρια με ανοιχτό στόμιο, βάση υψηλή και δύο μεγάλα λεπτά αυτιά, που φτάνουν μέχρι τον πυθμένα) και κύλικες (κρασοπότηρα).

Τα διάφορα φαγητά, τα εδέσματα (εις+θέτω>εσθίω =βάζω μέσα μου την τροφή) τα τοποθετούσαν πάνω στην ατομική τράπεζα (τετράς+πέζα=πόδι), με διάφορα πιάτα επάνω της (κρεατικά, ψάρια, γλυκά και φρούτα). Η ατμόσφαιρα ευωδίαζε με την λήκυθον (επιτ. λα+κύτος, κύαθος =αγγείο ελαίου, μυροθήκη) την μυρηράν. Κοντά σ’ αυτά, στεφάνια από άνθη, κισσό ή κλαδιά μυρτιάς. Ακόμα και για την μουσική είχαν φροντίσει, που την έπαιζαν οι αρχαίοι μουσικοί. Έτσι, το περιβάλλον αυτό ευνοούσε αφάνταστα και την άλλη διάσταση των συμποσίων, τις συζητήσεις, τα αινίγματα, τους γρίφους, τα αστεία, τα πειράγματα.

Μμαζευτείτε, λοιπόν, κι αρχίζουμε με παροψίδες (μεζέδες), παστό ψάρι με σπαράγγι, σκίνο και ρίγανη, ανακατεμένο με κόλιανδρο. Κύρια πιάτα (ματτύαι, εκ του μάσσω =κατεργάζομαι, ψηλαφώ) και πάλι θαλασσινά: Γαρίδες (καρίδες, εκ του κάρα =κεφαλή, επειδή το κεφάλι πιάνει το μεγαλύτερο μέρος του σώματος) με ξύδι και μέλι, τη συνοδεία κολοκυθιών και κουνουπιδιού. Και για ακριβά γούστα προτείνουμε (μέσω φυσικά των «Δεινοσοφιστών») κομμάτια παντός ψαριού –ας πούμε συναγρίδας- συνοδευόμενα από ξύδι με ψημένο τυρί, κύμινο, φρέσκο και ξερό κόλιανδρο, με καθαρό ψημένο κρεμμύδι και σταφίδες ή μέλι!!! Ψσσς!!!

Και για να μη μείνουν αδρανή τα ...σαγόνια σας, γευτείτε στην συνέχεια μελιτώματα (γλυκίσματα), όπως κόκκωρα (ένα ξερό σύκο και τρία καρύδια μαζί).

Κι επειδή δεν είπαμε τίποτα για το κρασάκι, να σας μεταφέρουμε τις απόψεις αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και ποιητών, όπως αυτές καταγράφονται στους Δειπνοσοφιστές: Ο Σοφοκλής λέει πως η μέθη ανακουφίζει τον πόνο. Ο Ευριπίδης, στις Βάκχες, λέει πως ο Θεός έδωσε στους θνητούς το αμπέλι, που διώχνει τις λύπες. Αν συνεχώς γεμίζει τον εαυτό του με κρασί ο άνθρωπος, γίνεται αμέριμνος, αν κουτσοπίνει, γίνεται πολύ στοχαστικός. Υπάρχει όμως και άποψη για την μπύρα, τον κρίθινο οίνο, των αρχαίων. Λέει ο Αριστοτέλης πως όσοι μεθούν με κρασί πέφτουν μπρούμυτα, ενώ όσοι έχουν πιεί κριθαρόκρασο –μπύρα- πέφτουν ανάσκελα. Γιατί το κρασί βαραίνει το κεφάλι, ενώ η μπύρα φέρνει ύπνο. Κι επειδή «αρχή και ρίζα παντός αγαθού η της γαστρός ηδονή» (Επίκουρος), σας ευχόμαστε «καλή όρεξη» ή, αν προτιμάτε, «ευδειπνίας» και καλή χρονιά, απαλλαγμένη από ιούς, υιούς και γόνους!!! Είθε…

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας