Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1727

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 39

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Άντε κι άλλη μια βδομάδα μέσα και μετά κι άλλη κι άλλη, μέχρι να ευδοκήσουν οι «φωστήρες» μας να μας αμολήσουν ή να μας αμολύσουν ή να μας αμπολύσουν ή να μας αμπολήσουν .

Εδώ να δείτε ετυμολογία των φαινομενικώς ίδιων λέξεων, τουλάχιστον κατά την σημασία κι αυτή δεν είναι άλλη από το να μας ελευθερώσουν από την καραντίνα. Δεν διάλεξα τυχαίως διαφορετική ορθογραφία. Εάν το λυ το γράψουμε με ύψιλον τότε ισχύει η ετυμολογία τού από +λύω (=απελευθερώνω, αποδεσμεύω, απορρίπτω). Η γραφή αμ(π)ολώ είναι ντοπιολαλιά, κατανοητή νομίζω. Υπάρχει όμως και άλλη άποψη, αρκούντως ισχυρή, που λέει πως η ετυμολογία του ανάγεται στο μυστηριώδες ρήμα μλώσκω>βλώσκω (=εκ του μολίσκω , που θα πει πάω ή έρχομαι μετά κόπου), για το οποίο έχουμε μιλήσει σε προηγούμενο φύλλο. Ο αόριστος του βλώσκω κρατάει την ρίζα του πρωτοτύπου ρήματος και κάνει έ-μολ-ον (εξ ου το μολών λαβέ ). Μόλος ή μώλος είναι το μέρος απ’ όπου πάνε ή έρχονται τα καράβια. Αμόλημα ή μόλα είναι η ενέργεια που γεννά το ρήμα. Θυμηθείτε το ναυτικό παράγγελμα «ε για μόλα, ε για λέσα» .

Εάν όμως το λη γραφεί με ήτα τότε πάμε σε άλλη ετυμολογία, εξόχως ενδιαφέρουσα, εκ του αμπολώ ( ανά+πολέω =κινούμαι, περιπολώ, περιφέρομαι). Το ρήμα στην λατινική έγινε ambulo (=περιοδεύω), από την οποία προήλθε και η διεθνής γραφή του ασθενοφόρου ως ambulance γαλλικά και αγγλικά, ambulanza ιταλικά, ambulancia ισπανικά και Ambulanz γερμανικά, που σημαίνει το όχημα που περιοδεύει, που κινείται, που περιπολεί για κάθε ανάγκη. Διαλέγετε και παίρνετε, αρκεί να μας απελευθερώσουν…!

Μετά με λέτε περίεργο, καχύποπτο έως και ρατσιστή… Διορίστηκε στην ανασχηματισθείσα δεξιά κυβέρνησή μας ένας ομοφυλόφιλος (αυτός που αγαπά το ίδιο μ’ αυτόν φύλο) και «διαφημίστηκε» ποικιλοτρόπως ως ο πρώτος δεδηλωμένος gay αξιωματούχος. Η λέξη gay είναι αγγλική και σημαίνει τον χαρούμενο. Η ρίζα του όμως είναι το ρήμα γαίω ή γηθέω (=χαίρομαι και γήθος η χαρά). Οι Λατίνοι το έφτιαξαν gaudeo (=χαίρομαι), οι Γάλλοι είπαν τον εύθυμο gai , οι Ιταλοί gaio , οι Ισπανοί gozoso και οι Γερμανοί Gaukelei , την γοητεία. Ρωτάω, λοιπόν, είχαμε καμμιά ανάγκη να μάθουμε τις σεξουαλικές του προτιμήσεις; Ποιον ενοχλεί ή ποιον κόφτει με ποιον ή ποια κοιμάται κάποιος ή κάποια; Σε τι θα μας ωφελήσει ο αυτοπροσδιορισμός του; Η διαφήμιση ή η «διαφήμιση» με ενοχλεί, γιατί θέτει θέματα εκεί που δεν υπάρχουν και δημιουργεί ή στεγανά ή πρότυπα.

Είπα πιο πάνω δεξιά κυβέρνηση. Από πού όμως να προέρχεται η λέξη δεξιός ; Η ρίζα του είναι το ρήμα δέχομαι ή δέκομαι (=λαμβάνω, αποδέχομαι, χαιρετίζω, περιμένω). Το ρήμα γέννησε τα παράγωγα δεξιτερός και δεκτήρ . Εξ αυτών οι Λατίνοι είπαν τον δεξιό dexter , οι Γάλλοι dextre , οι Ιταλοί destro , οι Ισπανοί diestro και οι Άγγλοι dexterous . Η σημασία τού δεξιός προέρχεται από το σήκωμα του συγκεκριμένου χεριού, ως σημείο βεβαιώσεως και αποδοχής αλλά και ως χέρι με το οποίο δίδεται ο όρκος.

Εφοδιαστείτε, λοιπόν, με κρασάκι, για να αντέξετε την κατά τα φαινόμενα μακρά και εξαντλητική καραντίνα, τουλάχιστον να ευφραίνεται η καρδία μας, κατά το «οίνος ευφραίνει αρδιάν ανθρώπου». Ο οίνος είναι αρχαιοελληνική λέξη και εμφανίζεται έτσι ακριβώς όπως σήμερα. Η αρχική της γραφή ήταν Fοίνος , την οποία μιμήθηκαν αυτούσια οι Λατίνοι ως vinum . Από κει πέρασε στους Γάλλους ως vin , στους Ιταλούς και τους Ισπανούς ως vino , στους Άγγλους ως wine και στους Γερμανούς ως Wein . 

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας