Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1735

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 46

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Μωρέ, καιρό έχουμε ν’ ακούσουμε νέα από τα Δυτικά Προάστια! Πώς να περνάνε αυτές οι αριστοκρατικές ψυχές, αυτοί οι all weather αριστοκράτες; Κηφισιά, Κεφαλάρι, Διόνυσος, Μαρούσι…!!

Θα μας απασχολήσει η ετυμολογία των δύο τελευταίων βορείων προαστίων, Διονύσου και (Α)Μαρουσίου.

Ο Διόνυσος ήταν ο πασίγνωστος θεός της αρχαιότητος. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος της γέννησής του, που μας δίνει και την ετυμολογία του ονόματός του. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Δίας ήρθε σε επαφή με την Σεμέλη. Η Ήρα, που την ζήλευε, πήρε την μορφή τής τροφού της και την παρακίνησε να ζητήσει από τον Δία να της εμφανισθεί μ' όλη του την μεγαλοπρέπεια. Όταν όμως άρχισαν να πέφτουν γύρω της κεραυνοί, γέννησε πρόωρα από το φόβο της και πέθανε κατά τον τοκετό. Ο μικρός Διόνυσος θα καιγόταν κι εκείνος, αν η γη δεν έβγαζε τους πρώτους δροσερούς βλαστούς τού κισσού, που τύλιξαν και προστάτεψαν το βρέφος. Ο Ζευς τότε έσχισε το μηρό του, τοποθέτησε στην σχισμή τον γιο του, την έραψε κι όταν συμπληρώθηκε ο χρόνος τής εγκυμοσύνης έκοψε τα ράμματα και τον γέννησε για δεύτερη φορά. Θέλοντας δε να τον εξασφαλίσει οριστικά από την Ήρα, τον εμπιστεύθηκε στον Ερμή κι εκείνος τον παρέδωσε στις Νυσαίες Νύμφες για να τον αναθρέψουν. Το μυθικό βουνό Νύσα είχε πλούσιες πηγές και πολλά σπήλαια και μέσα σε ένα από αυτά μεγάλωσε ο Διόνυσος. Το πρώτο συνθετικό είναι το Δίας (Ζεύς). Για το δεύτερο υπάρχει μια φιλολογία, την οποία σας παραθέτω. Νύσος ονομάζεται το φυτό κισσός, που τον βλέπουμε παρόντα κατά την γέννηση του Διονύσου. Το νύσος όμως παράγεται εκ του ρήματος νύσσω (=πλήττω, τρυπώ με οξύ όργανο) και εξ αυτού η νύξις , πράξη που κάνει ο Δίας. Νύσα ήταν, τέλος, το βουνό, όπου ανατράφηκε ο Διόνυσος. Δύσκολα, ε;

Όσο για το Μαρούσι , θα ανατρέξουμε στην αρχαία του ονομασία, που ήταν Αμαρύσσιον , ετυμολογούμενο εκ του μύρα (=θάλασσα) κι αυτή εκ του ρήματος μαρμαίρω (=απαστράπτω, εξ ου και μάρμαρον ). Ένα άλλο ρήμα, με την ίδια ρίζα, που έχει την έννοια του λάμπω εκ των πολλών αντικατοπτρισμών των υδάτων, είναι το αμαρύσσω . Άρα το Αμαρύσσιον (Μαρούσι) ήταν τόπος με πολλά νερά.

Εγώ πάντως πιστεύω ότι όσα λέγονται για τους μεγαλοαστούς είναι προπαγάνδα, γιατί τους ζηλεύουν. Βασανίζονται οι άνθρωποι κι αυτοί!

Η προπαγάνδα , που λέτε, είναι αντιδάνειο από τις λατινογενείς γλώσσες (ιταλικά και ισπανικά). Η ρίζα της λέξεως είναι εκ του πήγνυμι (=μπήγω, π.χ. πασσάλους). Παγάς είναι το μέρος της γης και ομόπαγος , ο κάτοικος του ίδιου δήμου. Στα λατινικά το ρήμα πήγνυμι έγινε pango , υπό την έννοια ότι έτσι καθορίζω τα όρια (μπήγοντας πασσάλους), pagus ονόμασαν το χωριό, την χώρα και paganus τον ομοχωρίτη, από το ίδιο χωριό. Οι Γάλλοι ονόμασαν την χώρα, pays , paysage , το τοπίο και propager , το πληθύνω δια μοσχευμάτων, άρα διαδίδω και propagande την διάδοση. Με την ίδια σημασία οι Ιταλοί και οι Ισπανοί είπαν το ρήμα propagare και την διάδοση propaganda . Οι Άγγλοι propagate το ρήμα και ακολούθησαν την ιταλική απόδοση ( propaganda ) για την διάδοση. Το ίδιο έπραξαν και οι Γερμανοί με το ουσιαστικό και Propagation είπαν την εξάπλωση. Προπαγάνδα σήμερα σημαίνει η τεχνητή και μάλλον ψεύτικη εξάπλωση-διάδοση μια είδησης, για παράδειγμα, από αυτούς που μπορούν και το κάνουν. Να διακινδυνεύσω και μια ερμηνεία της ιταλικής λογικής, ως προ-πληρώνω (pro-pagare), προϋπόθεση βασική, θα έλεγα, για να έχει αποτέλεσμα η επιθυμητή διάδοση.

Πώς λέμε τα ελληνικά κανάλια, που τσέπωσαν τα μύρια και παίζουν ανερυθρίαστα από το πρωί μέχρι το βράδυ την προπαγάνδα των εντολέων τους!!

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας