Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1736

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 47

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Βρε παλληκάρια, για συνέλθετε! Βρείτε τα πρώτα μεταξύ σας και πέστε και σ’ εμάς τι να κάνουμε, στα σίγουρα όμως. Μην βγαίνετε σαν τις καφετζούδες της γειτονιάς στα κανάλια να μας λέτε τι μας περιμένει αν δεν εκείνο, αν δεν τ’ άλλο. Ακούτε, παλληκάρια ; Ή μήπως παλικάρια ; Χμ, καλή ερώτηση. Πώς γράφεται η λέξη και τι σημαίνει επομένως εκ της ορθογραφίας της; Δια της εις άτοπον απαγωγής θα φανεί πως η σωστή γραφή είναι με δύο λ και η . Και εξηγούμαι: Η λέξη έχει προκύψει εκ του πάλληξ ή πάλλαξ ή πάλλας (=νεανίας, λίγο νεώτερος του ἐφήβου) κι αυτή εκ του ρήματος πάλλω , υπό την έννοια πως πάλλεται ολόκληρος από ζωηράδα. Το παλληκάριον ή παλλάκιον (άλλη λέξη για τον νεαρό, εκ της ίδιας ρίζας όμως) είναι υποκοριστικό του πάλληκος . Το θηλυκό του παλλάκιον είναι παλλακίς (νεαρό κορίτσι), της οποίας η έννοια μετέπεσε αργότερα σε νεαρή ερωτική σύντροφο ή θεραπαινίδα. Θυμηθείτε ένα από τα προσωνύμια της θεάς Αθηνάς, ως Παλλάς, εκ της ίδιας ρίζας. Τώρα, αν το παλληκάρι γραφεί με ένα λ και ι θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως τα συνθετικά της λέξεως είναι το πάλιν+κάρα (=κεφάλι), με το πάλιν να δηλώνει πίσω. Τότε όμως η ενέργεια της λέξεως θα σήμαινε κάποιον που οπισθοχωρεί, οπότε δεν θα είχε σχέση με νεανικό σφρίγος και ζωντάνια, που δείχνει η ορθογραφία με δύο λ και η .

Όσο για τα άλλα παλληκάρια, που εκτελούν συγκεκριμένες εντολές ημιαγρίων, να προσέχουν ιδιαιτέρως μην αφήσουν κανέναν άνθρωπο σέκο, γιατί τότε θα έχουμε εξελίξεις που δεν τις βάζει ο νους τους (όσον διαθέτουν). Η κοινωνία, αυτή την δύσκολη στιγμή, θέλει σύμπνοια κι όχι διχασμό. Κι αν η δημοκρατία πάει καπούτ, τότε διολισθαίνουμε σε άλλα καθεστώτα, διόλου επιθυμητά και γι’ αυτούς ακόμα. Δύο λέξεις με συναφή έννοια σας έχω για την συνέχεια. Σέκος και καπούτ . Και οι δύο δηλώνουν νεκρό. Η πρώτη αποτελεί αντιδάνειο εκ της ιταλικής και της ισπανικής ( secco και seco αντιστοίχως) και σημαίνει τον ξηρό, τον αφυδατωμένο, άρα συνεκδοχικώς τον νεκρό. Η λέξη μας έρχεται από την αρχαία ελληνική και το επίθετο σικχός (=αυτός που δεν τρώει, ο καχεκτικός, το αντίθετο του παμφάγος). Στα λατινικά η λέξη έγινε siccus (=ξηρός, διψασμένος) και στα γαλλικά sec . Μάλιστα η γαλλική λέξη χρησιμοποιείται στην οινοποιεία, όταν θέλουμε να δηλώσουμε την ξηρότητα του οίνου ( sec και demisec =ημίξηρος). Η ίδια ρίζα έδωσε και το σίχαμα και το ρήμα σιχαίνομαι , που αναλύσαμε σε προηγούμενο φύλλο, υπό την έννοια της αποκρουστικής θέας κάποιου αφυδατωμένου, που μοιάζει με νεκρό.

Η λέξη καπούτ είναι γερμανική στην προφορά της, ελληνική όμως στην ρίζα της. Πρόκειται για την λέξη κάπος ή κάπυς , που θα πει ψυχή, πνεύμα. Το ρήμα κάπω σημαίνει πνέω και το αποκαπύω , εκπνέω. Κύβη , κύβητον , καπαλή σημαίνουν την κεφαλή. Το λεξικό Σουΐδα διασώζει μια σημαντική πληροφορία, ερμηνεύοντας την λέξη κάπυς : «Κάπυς το πνεύμα… και γαρ αυτή η κεφαλή υπό Ρωμαίων κάπουτ (σ.σ. caput ) κέκληται, από του υψηλοτέρου είναι του άλλου σώματος, και αυτήν πεπνείσθαι (σ.σ. απαρέμφατο παθητικού παρακειμένου με σημασία ενεστώτος του ρήματος πέπνυμαι =πνέω)». Οι Γερμανοί λένε Kaputt για κάποιον που είναι κατεστραμμένος, νεκρός, του έχει φύγει, δηλαδή, η ψυχή. Το ίδιο έχει επικρατήσει να λέμε κι εμείς.

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας