Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1737

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 48

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Από το πολύ το μέσα θα μας στρίψει η βίδα, προβλέπω. Να μην μπορούμε να πάμε ούτε για …σκι, παράδειγμα! Έτσι κι αλλoιώς κι ο καιρός σύμμαχός τους είναι. Ξέρεις τι είναι να βλέπεις να πέφτει αφράτο χιόνι, τέλος Μαρτίου, κι εσύ να μην μπορείς να ξεμυτίσεις; Άσε, καημός μεγάλος..!! Και δεν μου το βγάζεις από το μυαλό πως «το απόλυτο ζεύγος» χωρίζει ακριβώς επειδή στερείται τα …βασικά ενός glamorous ζευγαριού. Τι να λέμε τώρα…!!

Σας έβαλα πολλές λέξεις όμως κι ας τις πάρουμε μία-μία.

Η σημερινή γραφή-προφορά της βίδας είναι αντιδάνειο, όχι ακριβές όμως, και δεν παραπέμπει σε κάποια ίδια λέξη των ευρωπαϊκών γλωσσών. Ετυμολογείται εκ του (F)ίτυς (=κύκλος κατασκευασμένος από ιτέα>ιτιά και γενικώς κάθε περιφέρεια, γύρος). Οι Λατίνοι κράτησαν και το δίγαμμα και είπαν την λέξη vitis (=άμπελος, κλήμα αμπέλου). Οι Γάλλοι εκφράστηκαν με το vis (=κοχλίας, βίδα) και οι Ιταλοί με το vite και με την ίδια σημασία με τους Γάλλους. Οι Ισπανοί προτίμησαν το tornillo εκ του τόρνος.

Το σκί προέρχεται εκ του σκάριφος>κάρφος (=καρφί, γραφίδα) και το ρήμα σκαριφώμαι , με παράγωγα το σκαρίφημα και πολλά άλλα. Στα λατινικά και στα ιταλικά το ρήμα είναι scarifico , που σημαίνει χαράσσω, κάνω αμυχή ( αμύσσω ). Υπ' αυτήν την έννοια, το σκι ονομάζεται έτσι γιατί χαράσσει, αφήνει ίχνη στο χιόνι. Στα ιταλικά το κάνω σκι λέγεται sciare . Και στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες υπάρχουν λέξεις με την ίδια ρίζα. Στα γαλλικά το αμύσσω λέγεται scarifier , στα ισπανικά esarificar και escarbar ερευνώ το έδαφος και στα αγγλικά scarify . Φυσικά το σκί-σιμο της χιόνος λέγεται διεθνώς ski .

Όσο για το glamour , πού να φανταστείτε από πού προέρχεται; Από την τόσο σημαντική για την γλώσσα μας γραμματική και τα παράγωγα γραμμάριο , γράμμα > γραμμή . Οι συνταγές μαγείας προϋπέθεταν από τους μάγους ακριβή μέτρηση των υλικών που θα χρησιμοποιούντο. Τα συστατικά, λοιπόν, τα μετρούσαν με μέτρο βάρους τα γραμμάρια. Ένα γραμμάριο ήταν ισοδύναμο με 3 οβολούς. Οι Λατίνοι το είπαν ακριβώς έτσι: gramma . Οι Γάλλοι gramme , οι Ιταλοί grammo , οι Ισπανοί gramo και gramil την γραμμή, οι Άγγλοι gramme ή gram και την μαγεία glamour (με την συνήθη εναλλαγή ρ>λ) και οι Γερμανοί Gramm . Άρα η λέξη είναι αντιδάνειο εκ της αγγλικής και σημαίνει την μαγεία, με την έννοια του θαυμαστού, του εκθαμβωτικού κόλπου.

Τώρα που το σκέφτομαι, οι φωστήρες που κανονίζουν πότε και προς τα πού θα βγούμε δεν έχουν προβλέψει ως μεταφορικό μέσο το κάρο κι αν βγω εγώ καβάλα σ’ ένα τέτοιο τι θα μου πει ο τροχονόμος, απαγορεύεται; Όχι, πες μου, θα του πω, πού γράφει πως απαγορεύεται το κάρο; Το κάρο , που λέτε, μας μπερδεύει λίγο με την ετυμολογία του. Κατ’ αρχάς αποτελεί αντιδάνειο από όλες τις λατινογενείς γλώσσες. Char γαλλικά (4τροχη άμαξα), carro ιταλικά και ισπανικά, car αγγλικά, Karre γερμανικά, με ρίζα τους την λατινική carrus (=τετράτροχη άμαξα). Η ετυμολογία της είναι το ρήμα γαργαίρω (=είμαι πλήρης, γεμάτος, επειδή οι άμαξες συνήθως ταξίδευαν γεμάτες είτε με ανθρώπους είτε με εφόδια ή και με τα δύο), επίσης με την συνήθη εναλλαγή των ουρανικών γ>κ.

Πάρτε, λοιπόν, τα κάρα σας –κι αν δεν έχετε, βρείτε-, βγείτε στους αγρούς, τώρα που ήρθε η άνοιξη, και πιάστε τον χορό μαζί με τους χωροφυλάκους εν ανάγκη, αφού δεν μπορούν αν σας γράψουν…

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας