Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1739

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 49

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Η ελληνική κοινωνία μελετάει συνέχεια το άνοιγμα της εστίασης, που όλο ανακοινώνεται από τους «ειδικούς» κι όλο μετατίθεται από τους ίδιους στο αβέβαιο μέλλον. Όχι τίποτε άλλο αλλά μας τρέχουν τα σάλια στην ιδέα να φάμε κάνα κοψίδι έξω, βρε αδερφέ! Καλό το σπίτι μας αλλά και μια ψητούρα στα κάρβουνα ή έστω στο γκριλ δεν θα μας χάλαγε. Ούτε ένα τοστάκι δεν μπορούμε να απολαύσουμε μαζί με τον χυμό ή τον καφέ μας. Τι ζητάμε δα;

Γκριλ και τοστ, οι λέξεις μας.

Το γκριλ είναι λέξη της γαλλικής ( gril ) και σημαίνει την σχάρα. Οι Ιταλοί και οι Ισπανοί δεν έχουν αντίστοιχη λέξη, οι Άγγλοι το λένε grill και οι Γερμανοί Grind . Η ελληνική ρίζα είναι κάπως μη αναγνωρίσιμη. Πρόκειται για τον κάρταλλο (=κοφίνι), λέξη που στην λατινική έγινε crates , με την ίδια σημασία. Η λέξη κύρτος (=πλεκτή ασπίδα) έδωσε την ρίζα της στην προέκταση, θα μπορούσα να πω, του gril , στην grille (=κιγκλίδα, γρίλλια), που στην ιταλική έγινε griglia , στην ισπανική grillo , στην αγγλική grille και στην γερμανική grindig . Ανακεφαλαιώνοντας, φέρτε στο μυαλό σας την εικόνα του σημερινού γκριλ και δείτε την σχέση τόσο με το κοφίνι ( κάρταλλο ), με τον κύρτο (πλεκτή ασπίδα) αλλά και με την γρίλλια . Όλες οι λέξεις έχουν μέσα τους αυτήν την πλέξη, είτε με σίδερα, είτε με καλάμια, είτε με αλουμινόφυλλα, με τα διάκενα ανάμεσα.

Για το φτωχικό τοστ να δείτε πορεία της λέξης!! Πρόκειται περί αντιδανείου εκ της γαλλικής ( tost =φρυγανισμένο ψωμί). Η ρίζα της είναι το ελληνικό ρήμα τερσαίνω (=ξηραίνω) και τέρσομαι (=ξηραίνομαι, «τέρσεται ηελίω» /ξηραίνεται από τον ήλιο). Οι Λατίνοι το είπαν torreo (=φρύγω, φρυγανίζω, tostus , ο φρυγανισμένος και testu ο κλίβανος, κεραμικό αγγείο αλλά και ο καλυπτήρας, που αργότερα προσέλαβε την έννοια της κεφαλής) κι από κει οι Γάλλοι toaster , οι Ιταλοί tostare , οι Ισπανοί tostar , οι Άγγλοι toast και οι Γερμανοί tosten . Μάλιστα, οι Άγγλοι στο ρήμα έχουν και την έννοια του προπίνω, κάνω πρόποση. Κι αυτό γιατί βουτούσαν ένα κομμάτι ψημένο ψωμί μέσα στο κύπελλο, το οποίο μετά ύψωναν «εις υγείαν». Την ίδια λογική διατήρησαν και οι Γάλλοι και εκφράστηκαν με την ίδια λέξη για την πρόποση ( toast ). Οι Ιταλοί είπαν το ψήσιμο tostatura , οι Ισπανοί tostón το ψητό και οι Γερμανοί Toast το φρυγανίζω και κάνω πρόποση. Κι ακόμα μια λέξη, προερχόμενη από την ελληνική ρίζα, είναι το γνωστό μας test , λέξη της γαλλικής και της αγγλικής, που σημαίνει κλίβανος, κέραμος αλλά και δοκιμασία. Ονομάστηκε έτσι από το κεραμικό σκεύος, μέσα στο οποίο οι αλχημιστές δοκίμαζαν τον χρυσό. Οι Ιταλοί και οι Ισπανοί, επηρεασμένοι από τους Λατίνους, λένε το κεφάλι ακριβώς όπως αυτοί, testa . Οι δε Γάλλοι παραπλησίως, ως tête . Το head των Άγγλων και το Haupt των Γερμανών προέρχεται από την χαίτη.

Είναι κάτι παλληκάρια που μας κυβερνούν, που νομίζουν πως απευθύνονται σε ηλίθιους, επειδή ακριβώς έτσι μας θεωρούν, αφού τους ψηφίζουμε. Γι’ αυτούς, τους πολύ «ορεξάτους», που έχουν πάρει φόρα κι οργώνουν όλα τα χιλιοταϊσμένα από τους ίδιους κανάλια από το πρωί ως το βράδυ, ο λαός μας έχει μια εντελώς φρέσκια ρήση: Σιγά, (μπουμπούκο), θα σκίσεις το καλσόν!

Το καλσόν είναι αντιδάνειο εκ της γαλλικής ( caleçon ), που σημαίνει είδος εσωρούχου, κάτι που δεν απέχει πολύ από την σημερινή έννοια. Η ρίζα του είναι το λατινικό calceus (=υπόδημα) εκ του calx-is (=φτέρνα) κι αυτό κατά μετάθεση εκ του ελληνικού επιρρήματος λαξ (=με το πόδι). Οι Ιταλοί το είπαν calzoni , οι Ισπανοί calzones , οι Άγγλοι shoe και heel (=εκ του χηλή, οπλή) και οι Γερμανοί Schuh και Stiefel το υπόδημα, το δεύτερο εκ του στίβω (=πατώ), εξ ου και τα στρατιωτικά στιβάλια.

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας