Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1746

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 52

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Αγαπητοί αναγνώστες, θα αντιληφθήκατε, φαντάζομαι, την για σχεδόν ένα μήνα απουσία μου από την στήλη μου. Ο λόγος είναι πως επισκέφθηκε κι εμένα ο ιούλης και μάλιστα …γνωριστήκαμε την Μ. Εβδομάδα, εν ώρα ψαλσίματος σε γραφικό μοναστήρι της περιοχής μου. Μου ’ριξε φορτίο, δεν μπορώ να πω, αλλά έχω περάσει και χειρότερα, οπότε τα ’βγαλα πέρα σχετικώς εύκολα. Τον νίκησα, σε πείσμα όλων των ραδιοαρβυλιστών της πόλης μου, που με είχαν ξεγραμμένο. Επομένως δεν είναι ανίκητος κι ούτε τόσο τρομερός, όσο λένε αυτοί που μας τρομοκρατούν καθημερινώς. Ένας υγιής οργανισμός σχεδόν πάντα τα καταφέρνει. Ένας όχι και τόσο κινδυνεύει αλλά ούτως ή άλλως πάντα κινδύνευε, ακόμα και σε μια μικρή γριπούλα. Μην τον τρέμετε, λοιπόν, κι αν έρθει η ώρα (που απεύχομαι) αντιμετωπίστε τον στα ίσια κι αφήστε τα διάφορα κακαίσθητα …παγώνια της βοθροTV να κράζουν. Ο ανθρώπινος οργανισμός είναι τεράστια δύναμη, που μαζί με αυτήν την ψυχής κάνει θαύματα. Αυτά ως εισαγωγή στο σημερινό μου άρθρο…

«Έχουμε πόλεμο με άγνωστο και επικίνδυνο εχθρό» , συνηθίζουν να λένε όλοι αυτοί που μας επιβάλλουν το ένα και το άλλο, παρά την θέλησή μας αλλά «για το καλό μας» (πάντααα)!!! Ο πόλεμος, λοιπόν, στις ξένες γλώσσες είναι guerre στα γαλλικά, στα ιταλικά και τα ισπανικά guerra , στα αγγλικά war και στα γερμανικά Krieg . Στα λατινικά το ρήμα garrio σημαίνει κραυγάζω, γαρύω, γκαρύζω ενώ στα φράγκικα werra ήταν ο πόλεμος. Η ρίζα όλων αυτών είναι η ελληνική γήρυς ή γάρυς (=δυνατή φωνή), που έδωσε τα ρήματα γαρύω , γηρύω (=κραυγάζω, γαρύζω, γκαρύζω). Η ερμηνεία όλων αυτών είναι πως ο πόλεμος χαρακτηρίζεται από τις δυνατές φωνές και τα μουγκρίσματα κατά την μάχη. Η γερμανική λέξη προέρχεται από την ελληνική κριγή (=τριγμός οδόντων, μούγκρισμα) και το αντίστοιχο ρήμα κρίζω =κραυγάζω. Ο ελληνικός πόλεμος έχει την ρίζα του στο ρήμα πάλλω , που σημαίνει κραδαίνω, σείω το δόρυ πριν το ρίψω εναντίον του εχθρού αλλά και άλλες έννοιες όπως χορεύω παιδί στα χέρια, σείω τους κλήρους μέσα στο δοχείο, ορμώ, χτυπώ δυνατά επί της καρδιάς, αναπηδώ, αγωνιώ, τινάσσομαι, τρέμω. Όπως αντιλαμβάνεστε, όταν το συμπαθές τετράποδο γκαρύζει αυτό ακριβώς εννοούμε, πως εκβάλλει δηλαδή δυνατή φωνή.

Τώρα που ανοίξανε και οι σχολές χορού ετοιμαστείτε για κάνα μάθημα, να αλλάξει αφ’ ενός η διάθεσή σας αλλά να είστε και σε φόρμα, όταν βγάλετε το κορμί στην θάλασσα. Προτείνω το ερωτικό tango , εξ Αργεντινής προερχόμενο, που είναι σχετικώς εύκολο (δεν μιλάμε για απαιτητικές φιγούρες). Θέλει όμως και το σχετικό ντύσιμο, το περιτύλιγμα, που λέμε. Θέλει μαλλί κολλημένο και κοστούμι, για να «δένεις» με την ατμόσφαιρα. Και πού να δείτε ετυμολογία του tango ! Όπως αυτό χορεύεται σίγουρα προϋποθέτει επαφή, άγγιγμα των δύο παρτενέρ. Ακριβώς το ρήμα από το οποίο ετυμολογείται είναι το μη χρησιμοποιούμενο στον ενεστώτα ρήμα, τάγω , που θα πει εγγίζω. Υπάρχει η έκφραση στον Όμηρο «…ρίψε ποδός τεταγών» , που σημαίνει τον έριξε πιάνοντάς τον από το πόδι. Οι Λατίνοι κράτησαν αυτούσιο το ρήμα tago και με την πρόθεση in το είπαν in+tago και με αναγραμματισμό tango , που θα πει άπτομαι, εγγίζω. Οι Γάλλοι και οι Άγγλοι είπαν την αφή αλλά και την ευκοσμία tact , οι Ιταλοί την αφή tatto , οι Ισπανοί tacto και οι Γερμανοί Takt . Είπαμε όμως θέλει και μαλλί κολλημένο. Με λίγο gel μάλλον θα το καταφέρετε. Η λέξη προέρχεται εκ της ελληνικής γέλα (=η πάχνη, κατά τους Σικελούς, όπως μας παραδίδει ο Στέφανος Βυζάντιος) αλλά και από το γελανδρόν (=ψυχρό, κατά τον Ησύχιο). Οι Λατίνοι είπαν τον κρύο gelu , οι Γάλλοι gel , οι Ιταλοί gelo , οι Ισπανοί hielo και οι Άγγλοι gelly . Η ίδια ρίζα έδωσε και την ζελατίνη, gélatine , κατά τους Γάλλους (κάτι που έχει πήξει), αλλά και το gelato , κατά τους Ιταλούς το παγωτό.

Καλό καλοκαίρι σε όλους, με ό,τι τραβάει η ψυχή σας…

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Διευθυντής Χορωδίας.