Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1759

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 63

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Της Ύβρεως , λοιπόν, έπεται η Νέμεσις .

Η λέξη Νέμεσις έχει πολλές έννοιες. Μεταφέρω ωρισμένες εξ αυτών, όπως τις διατυπώνει το Λεξικό του Δημητράκου (τόμ.10, σελ. 4867): «…απονομή του πρέποντος εναντίον κακού, η από Θεού ή Θεών οργή άμα και καταδρομή κατά τινος δια κακίαν αυτού ή αναξιότητα ή απρέπειαν, οίον δι’ ασέβειαν, αδικίαν, υπερφροσύνην, αλαζονείαν… η άνωθεν τιμωρός δύναμις, η πλήττουσα τον αδικούντα, η θεία δίκη… η εκ του νόμου επιβαλλομένη τινί ποινή δια κακουργίαν αυτού, η ποινική δίωξις και καταδίκη… θεά ισοσταθμίζουσα το δίκαιον, αίρουσα την υπερβολήν, κολάζουσα την εκ μεγάλης ευτυχίας αλαζονείαν…». Η ετυμολογία της ευρίσκεται στο ρήμα νέμω (κι αυτό εκ του νέω =κατοικώ), με επίσης πάρα πολλές έννοιες, όπως βόσκω, ποιμαίνω, κατά τον Όμηρο. Φαίνεται μάλλον πως η αρχική του σημασία αφορούσε στην κτηνοτροφία, στην βοσκή, το να πηγαίνει δηλαδή κάποιος και να φέρνει τα ζώα. Απ’ αυτήν την σημασία πηγάζει και η έννοια του καρπούμαι και του κατοικώ, διότι η βοσκή σήμαινε κατοχή και κυριότητα της γης. Η ετυμολογία δήλωνε αρχικά την δίκαιη διανομή, την μοιρασιά, που γίνεται βάσει νόμιμης εξουσίας. Με τον καιρό απέκτησε την σημασία της ανάληψης δικαστικής δράσης εκ μέρους της εξουσίας, ώστε να απονεμηθεί δικαιοσύνη. Ως λέξη η Νέμεσις έχει αντικειμενική αξία και όχι υποκειμενική. Αναφέρεται στον φορέα της εξουσίας που την ασκεί. Τα προβλήματα με τις νομές και τις κυριότητες αναγκάζουν και σήμερα τον νομοθέτη στην θέσπιση νόμων και νομών (οι τόποι της βοσκής και κατ’ επέκτασιν οι γεωγραφικές περιοχές). Μεταφορικώς, λέγοντας Νέμεσι, εννοούμε την Θεία Δίκη . Αν κάποιος αδικεί τους άλλους συνεχώς, και κάποια στιγμή η ίδια η ζωή τού θέσει οδυνηρό φρένο στην στρεβλή πορεία του, τότε μιλάμε για Θεία Δίκη . Όσοι, λοιπόν, χαρακτηρίζονται από « κακίαν… αναξιότητα… απρέπειαν… ασέβειαν… αδικίαν… υπερφροσύνην… αλαζονείαν» , να ξέρουν πως κάποια στιγμή η Νέμεσις θα επιπέσει επί της κεφαλής τους αμείλικτη, χωρίς οίκτο.

Εδώ να σημειωθεί πως οι Έλληνες, δια του τετραπτύχου « Ύβρις , Άτη (θεότητα της ελληνικής μυθολογίας που ενσάρκωνε την βλάβη, την σύγχυση φρενών, την απερισκεψία, που οφειλόταν σε πλάνη που απέστελναν οι θεοί στον υβριστή), Νέμεσις , Τίσις », διαχωρίζουν την έννοια της Θείας Δίκης ( Νέμεσις ) από αυτήν της Τιμωρίας ( Τίσις ). Αυτός μπορεί να φαίνεται ένας άνευ σημασίας διαχωρισμός, εφόσον η Τίσις φέρεται ως το αποτέλεσμα της δράσεως της Νεμέσεως, ωστόσο οι έννοιες δεν είναι ταυτόσημες. Η επέλαση της Νεμέσεως δεν φέρνει πάντα την τιμωρία. Μπορεί να φέρει και την επιβράβευση, αν αυτό επιτάσσει η Κοσμική Τάξη, της οποίας είναι εκπρόσωπος.

Τα σύμβολα της θεάς ήταν ο πήχυς και το χαλινάρι , ενδεικτικά της λειτουργίας της να προσμετρά τις ανθρώπινες σκέψεις, τα συναισθήματα, τις δράσεις και να θέτει ένα όριο στην αχαλίνωτη ασυδοσία τού εγωισμού τών ανθρώπων. Έτσι, η έπαρση των θνητών έναντι των Κοσμικών Νόμων ( Ύβρις ) και η κατάφωρη αδιαφορία για το Κοινό Καλό, εξαφανίζονται με την δράση της Νεμέσεως , την Συμπαντική Ζυγαριά, θα λέγαμε, που απονέμει αενάως Δικαιοσύνη.

Σε μία συνειδητοποιημένη κοινωνία ο πολίτης όχι μόνο δεν θα φοβόταν την Νέμεσι αλλά θα την αποζητούσε κιόλας στις επικλήσεις του. Θα κλείσω με ένα απόσπασμα από τον Ορφικό Ύμνο στην Νέμεσι , όπου υπάρχει η επίκληση προς την θεά: «…Έλα ευλογημένη και ιερή Θεά, εισάκουσε την προσευχή μου… και βάλε στην φροντίδα σου την ζωή του πιστού σου… δώσε άφθονη ισχύ στην δύναμη της λογικής, τις σκέψεις τις ασεβείς, τις αλαζονικές και τις χαμερπείς διώξε μακριά».

Ποιος, αλήθεια, σύγχρονος πρωταγωνιστής, με …γουρλωμένα μάτια, νομίζετε πως έχει προσβληθεί από την …Άτη; Λέτε να πλησιάζει η Νέμεσις και η Τίσις, η τιμωρία και η συντριβή του;

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας