Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1760

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 64α

Γράφει ο Χρήστος 

Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Με την μόνη λέξη που θα ασχοληθώ σήμερα είναι ο ενθουσιασμός και τα συνθετικά της. Αφορμή για να το ψάξω πιο πολύ αποτέλεσε μια συζήτηση που είχα με αγαπημένο φίλο και με την παραδοχή πως σήμερα στην κοινωνία έχει χαθεί ο αυθορμητισμός, η χαρά εκλείπει μέρα με την μέρα και αντικαθίσταται από σκυθρωπά πρόσωπα, από ανθρώπους χωρίς πραγματικό ενθουσιασμό μέσα τους. Και λέω «πραγματικό», γιατί ψεύτικος υπάρχει σε όλα τα τηλεοπτικά σκουπίδια, που κατακλύζουν τους δέκτες μας, εκφραστές μιας εκχυδαϊσμένης εικονικής πραγματικότητας.

Πρόκειται για τρισύνθετη λέξη, εκ των εν + θεός + είμι. Επειδή όμως η ανάλυση απαιτεί αρκετό χώρο θα την χωρίσω σε δύο μέρη.

Η λέξη θεός είναι ταυτόσημη με την λέξη άνθρωπος. Παράγεται εκ του ρήματος θάω (=βλέπω) αλλά και εκ του ρήματος θέω (=τρέχω), ο θηρευτής, δηλαδή, ο θοός, ο ευκίνητος, ο οξύς και τραχύς, για να μπορεί να πιάνει την τροφή του. Άλλες λέξεις που έχουν προκύψει, με την ίδια νοηματική προέκταση, είναι: Θήραμα, θόρυβος, θραγμός, θρόος, θάμνος, θέσις, θοός, θρήνος, θέα, θήρα, θύρα, θηλειά, θυμός, θάρρος, θάνατος κλπ.

Ας ρίξουμε μια ματιά στον μνημειώδη διάλογο, Κρατύλο , του Πλάτωνα και σε κάποια εδάφια, που υπάρχουν στο γράμμα «Θ».

«Άτε ουν αυτά ορώντες πάντα αεί ιόντα δρόμω και θέοντα, από ταύτης της φύσεως της του θείν “θεούς” αυτούς επονομάσαι». [Επειδή λοιπόν έβλεπαν ότι όλα αυτά εκινούντο πάντοτε με ταχύτητα κι ότι πάντοτε έτρεχαν, απ’ αυτή την σημασία του θέω (=τρέχω) «θεούς» τους ονόμασαν] Κρατύλος , 372c.

«Τον δε αιθέρα τη δε πη υπολαμβάνω, ότι αεί θει περί τον αέρα ρέων “αειθεήρ” δικαίως αν καλοίτο» [Η ονομασία του αιθέρος νομίζω πως περίπου έτσι σχηματίστηκε: επειδή, δηλαδή, πάντοτε τρέχει ( αεί θει ) γύρω από τον αέρα “αειθεήρ” θα μπορούσε κανονικά να ονομάζεται] Κρατύλος , 410b.

Την απάντηση για το ποιους αποκάλεσαν θεούς οι πανάρχαιοι κάτοικοι του ελλαδικού χώρου την δίνει ένα άλλο μεγάλο έργο, η Θεογονία του Ησιόδου: «Γείνατο δ’ ούρεα (όρη) μακρά, θεών χαρίεντας εναύλους» . Το γείνατο είναι το ρήματος γείνομαι , που θα πει παίρνω υπόσταση, οντότητα, εκ φύσεως. Σ’ αυτήν, λοιπόν, την εκ φύσεως δημιουργηθείσα οροσειρά (μιλάει για τον Όλυμπο) εγκατέστησαν τις κατοικίες τους οι θεοί-άνθρωποι.

Προσπαθώντας να ανακαλύψουμε την αρχή του ηχητικού ερεθίσματος «Θ» , ας μεταφερθούμε σε μια ενέδρα που έστησαν οι πρώτοι θηρευτές-άνθρωποι για να πιάσουν, ας πούμε, κάποια μικρά ελάφια, την τροφή τους. Κάνουν απόλυτη ησυχία, για να μην τους αντιληφθούν τα ζώα που βόσκουν αμέριμνα. Μέσα σ’ αυτήν την ησυχία ακούγεται μόνο ο θ-ραγμός από τα βελανίδια που μασούν τα ελάφια, ο θ-ρόος (=θόρυβος), που προκαλούν τρέχοντας από δω κι από κει μέσα στα ξερά χορτάρια, θ-ρυμματίζοντάς τα. Μόλις οι θ-ηρευτές αποφασίσουν πως ήρθε η ώρα, βγαίνουν από τους θ-άμνους και οδηγούν (ελ-αύνουν) όσα ζώα δεν σκοτώθηκαν από τα βέλη τους προς τις θ-ηλιές (παγίδες), που είχαν στήσει.

Το παράδειγμα αυτό δείχνει πως το πρώτο αίτιο που οδήγησε τον άνθρωπο στην θ-ήρα δεν ήταν η θ-έα αλλά η ανάγκη της τροφής. Αυτή η ανάγκη τον υποχρέωσε να συνεννοηθεί με μίμηση φθόγγων με σημασίες, με κινήσεις τού σώματος και με εκφράσεις τού προσώπου. Έτσι, εκ του φθόγγου ΘΑF - παρήχθη το θά-ω , με την σημασία του ότι ο ήχος «Θ» θα προέτρεπε κάποιον να στρέψει το βλέμμα του προς τον θόρυβο που αυτό έκανε (το Θ), ως ισχυρός ήχος.

Συνεχίζεται…

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας