Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1764

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 66

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Βγαίνουν αβέρτα πληροφορίες στην φόρα για διασπάθιση, για το κατά το δοκούν μοίρασμα των χρημάτων μας σε υμετέρους, από αυτούς που εμείς τους χρίσαμε εκπροσώπους μας, να αποφασίζουν, δηλαδή, για μας, να εκτελούν τις επιθυμίες μας! Ωραίο ακούγεται, άκρως …δημοκρατικό!! Δημοκρατία: Μια λέξη-καραμέλλα στα χείλη των «εκπροσώπων» μας, απανταχού της γης. Από την άλλη, για να μη μακρύνω με αναλύσεις περί του τι εστί δημοκρατία, συχνάκις έρχεται στο μυαλό μας η απέχθεια που νοιώθουμε για όλους αυτούς που μας κοροϊδεύουν μπροστά στα μούτρα μας, αναφωνώντας «βρωμιά και δυσωδία» ή βόθρος ή βορός ή βόρβορος , κατά το Ευαγγέλιο!! Και για πολλούς απ’ αυτούς, όταν θέλουμε να σχολιάσουμε πως είναι ίδιοι, λέμε «όλα τα γουρούνια έχουν την ίδια μούρη» ή επί το λαϊκότερον «έχουν τα ίδια μ’τσούδια (μουσούδια) » .

Σήμερα, λοιπόν, θα ασχοληθούμε με …βρωμερές λέξεις, αρχίζοντας από την σοφή καθομιλουμένη. Ο πεθερός μου συνήθιζε να λέει "ο βορός τού ... (το όνομα συντοπίτη του) " , υπονοώντας πως ο συγκεκριμένος ήταν βρωμιάρης και ακατάστατος στο σπίτι του. Θυμάμαι επίσης χαρακτηριστικώς τον παππού μου, που πολέμησε στην Μ. Ασία το '22, να μας διηγείται περιστατικά με εχθρούς που τους σκότωναν και τους έριχναν μέσα στον βρο , εννοώντας προφανώς κάτι σαν λάκκο, σαν αυλάκι με βρωμιές, με λάσπη. Υποψιάζομαι πως και οι δύο αυτές λέξεις είναι παραφθορά της λέξεως βόρβορος , που σημαίνει ακαθαρσία, βρωμερή λάσπη, ετυμολογούμενη εκ του βάρβαρος>βόρβορος , με α>ο. Αυτή η άποψη φαίνεται να ενισχύεται κι από το λευκαδίτικο τοπικό ιδίωμα, κατά το οποίο η λέξη είναι βορός ή οβορός και σημαίνει τον περίφραχτο χώρο, όπου διανυκτερεύουν τα ζώα του σπιτιού κότες, πρόβατα κλπ, άρα όχι ιδιαιτέρως καθαρός.

Η βρωμιά ή βρομιά όμως από πού; Από ένα φοβερό ηχομιμητικό ρήμα, που αποτελεί την βάση για πάμπολλες έννοιες και απίστευτους σχηματισμούς λέξεων, το ρήμα βρυχάομαι-ώμαι , με ρίζα ρα->ρυ->ρη->ρο->ρω-. Έχει σχέση κυρίως με την διαδικασία του τρόπου που τα ζώα βρίσκουν και τρώγουν την τροφή τους και στην κυριολεξία σημαίνει μουγκρίζω ως απειλή ή ως κραυγή ένεκα τραυματισμού αλλά και ως ο θόρυβος που κάνουν τα κύματα ( βρυχηθμός ). Το ρήμα δίνει τα παράγωγα βρώσις ή βρώμα (=φαγητό αλλά και αλλοιωμένη τροφή ένεκα σήψης), με αναδιπλασιασμό το ρήμα βιβρώσκω (=τρέφομαι) και την λέξη μας, βρώμος ή βρόμος (=βρωμιά ή βρομιά), που είναι η άσχημη μυρωδιά των ζώων κυρίως την εποχή της οχείας (=ζευγάρωμα, συνουσία) και κατ’ επέκτασιν ό,τι οδμή (=οσμή, μυρωδιά, όσφρηση) εισέρχεται στην ρίνα μας (=μύτη). Αν η μυρωδιά είναι καλή έχουμε ευ-ωδία , αν είναι κακή έχουμε δυσ-ωδία , με ρίζα εκ του μέλλοντος του ρήματος εσθίω (ες+τίθημι=βάζω μέσα μου την τροφή), που κάνει έδομαι και τροπή του ε>ο>ω και του δ>σ .

Επανέρχομαι στο βρυχάομαι και στο παράγωγό του, το βράγχος ( βρυχ>βραγ ), που σημαίνει την βραχνάδα που ακολουθεί το κρυολόγημα. Με την σειρά του το βράγχος έδωσε το ρήμα βράζω (=γρυλίζω σαν αρκούδα) και εξ αυτού το ρύγχος (=η μούρη ή το ράμφος ή το μουσούδι ή το μ’τσούδ’), που σημαίνει το όργανο δια του οποίου εκβάλλεται ο συγκεκριμένος ήχος, ο γρυλισμός, κυρίως όταν το ζώο νοιώθει να απειλείται την ώρα που τρώει. Δοκιμάστε να πάτε κοντά σε ζώα, την ώρα που τρώνε και θα καταλάβετε την έννοια. Πάσα ομοιότης με την επικαιρότητα μόνον συμπτωματική δεν είναι…!!

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας