Τί πρόβλημα είχε η πτέρνα του Αχιλλέα; Φ.1771
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
ΑΝΑΡΩΤΙΕΜΑΙ ΕΙΛΙΚΡΙΝΑ, αν υπάρχει κάποιος/α που να υποψιάζεται τί σχέση υποστηρίζω! [Ξανά: υποστηρίζω] ότι συνδέει την πτέρνα του Αχιλλέα με τις σημερινές -κατά την έκφραση του συρμού- γυναικοκτονίες.
Στο προηγούμενο άρθρο, «Από το δράμα της ομηρικής Βρισηίδας στις γυναικοκτονίες» (Φ.τ.Κ. φ.1770/9.12.21), είδαμε ότι ο αρχιπολεμιστής Αχιλλέας, είχε διαπράξει κάτισαν-γυναικοκτονία, όταν απέδωσε άδικα ευθύνες στη δυστυχή Βρισηίδα.
Θεώρησε ότι ήταν υπεύθυνη για τον κατ’ εξοχήν ομηρικό καβγά, μεταξύ του ίδιου και του άνακτα των Αχαιών Αγαμέμνονα. Υπεύθυνη, χωρίς να έχει κάνει απολύτως τίποτα.
Και να της έχει σκοτώσει πατέρα, άντρα και τα τρία της αδέρφια. Αιχμάλωτη, να φταίει -γιατί; Γιατί είχε έναν ρόλο μεταξύ «σάκος του μποξ» και «μπαλάκι τένις». Σωστά;
ΚΑΛΑ ΟΛΑ ΑΥΤΑ, αλλά τί σχέση έχουν με την πτέρνα του Αχιλλέα;
Η γενική απάντηση, προφανώς, αφορά όχι κάποια άμεση σχέση αλλά αλυσιδωτή συσχέτιση. Διαδοχικές σχέσεις αιτίουαιτιατού, δηλαδή. Σαν αλυσίδα.
Η ειδική απάντηση, επίσης προφανώς, θα χρειασθεί σε πρώτη φάση ερμηνεία της συμπεριφοράς του Αχιλλέα απέναντι στη Βρισηίδα. Τουτέστιν: Πώς είναι δυνατόν να της αποδώσει ευθύνες, υπό τις συνθήκες που προαναφέραμε;
ΕΚΕΙ ΑΚΡΙΒΩΣ, αρχίζει η ακατάσχετη προχειρολογία. Η χαρακτηριστική εκείνη σύγχυση μεταξύ αιτίας και συνθήκης. Μην πάμε μακριά για παραδείγματα τέτοιας σύγχυσης.
Η πρώτη απάντηση του συρμού, παραπέμπει σε σεξιστική συμπεριφορά άντρα. Άντρας ήταν ο Αχιλλέας, άντρας κι ο Αγαμέμνονας, που -όπως είδαμε στο προηγούμενο- πρόσβαλε βάναυσα την τιμή της γυναίκας του. Άντρας κι ο Δίας, που συμπεριφερόταν βάναυσα στη σύζυγό του Ήρα. Άντρας κι ο βασιλιάς της Τροίας Πρίαμος, που πρόσβαλε -δημοσίως κι αυτός- τη σύζυγό του Εκάβη.
Κι από την άλλη, αν δεν μου διαφεύγει κάτι [θυμίζω: ερασιτέχνης ομηριστής δηλώνω], καμία γυναίκα δεν έκανε κάτι συγκρίσιμο.
Πάντα στον Ομηρικό Μύθο -εννοείται.
Ιδού, λοιπόν, η απάντηση του συρμού: έτσι κάνουν οι άντρες.
ΜΟΝΟ ΠΟΥ, άντρες ήταν και πολλοί άλλοι, που δεν έκαναν τίποτα παρόμοιο. Έκανε ο Αχιλλέας, αλλά όχι ο Διομήδης. Ο Αγαμέμνονας, όχι ο Μενέλαος. Ο Δίας, όχι ο Ποσειδώνας. Ο Πρίαμος, όχι ο Έκτορας.
Κάποτε που η Λογική ήταν στη μόδα, αυτό το λέγαμε «αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη». Απλά: άντρες κάνουν έτσι, αλλά όχι όλοι οι άντρες.
Πάνω από όλα, στον Ομηρικό Μύθο, υπάρχει ο απόλυτος τζέντλεμαν. Ο ομηρικός Οδυσσέας. Άψογος, καταφανώς. Περισσότερα, στο επόμενο: «Ο ομηρικός Οδυσσέας ως ανδρικό πρότυπο».
Ερμηνεία του φαινομένου, εν ολίγοις, θα είναι να βρούμε ΠΟΙΟΙ άντρες συμπεριφέρονται άνανδρα στις γυναίκες τους. Και ποιοί όχι. Αυτό θα είναι αιτία, ικανή συνθήκη.
ΤΟ ΙΔΙΟ ΑΣΤΟΧΟ, θα είναι να υποδείξουμε ως αιτία την εξουσία. Πράγματι εξουσία είχαν ο Δίας, ο Αγαμέμνονας κι ο Πρίαμος.
Στην περίσταση του παραπτώματος, κι ο Αχιλλέας. Αλλά ούτε η εξουσία έκανε τον Οδυσσέα άναδρο.
Ούτε τον Έκτορα. Επί πλέον, εξουσία είχε κι ο βασιλιάς των Φαιάκων Αλκίνοος. Και ήταν και ιππότης και ισχυρός -κι ας νομίζουν ορισμένες ότι ήταν «υπό» την Αρήτη.
Ούτε η εξουσία, συνεπώς, είναι ικανή συνθήκη.
Κι αν κρίνουμε από την συμπεριφορά των μνηστήρων, ίσως ούτε αναγκαία.
Το τονίζω: ίσως.
ΚΙ ΑΝ ΜΙΛΗΣΟΥΜΕ για παιδεία, ως αιτία άνανδρων συμπεριφορών, μάλλον δεν είναι εύκολο να αποδώσει κανείς έλλειψη παιδείας σε κανένα από τους προαναφερθέντες. Έλλειψη αγωγής προφανώς καταλογίζεται. Αλλά, πάλι, μας λείπει το ιδιαίτερο λάθος στην αγωγή τους.
ΨΑΧΝΟΝΤΑΣ ΣΕ ΒΑΘΟΣ, είναι η ώρα να συνεκτιμήσουμε την εκκωφαντική σιωπή του Ομήρου σχετικά με τις συνθήκες θανάτου του Αχιλλέα. Στην Ιλιάδα προεξοφλείται επανειλημμένως ότι θα γοργοθανατίσει. Στην Οδύσσεια, απλώς τον βρίσκουμε στον Άδη. Κρυφο-μετανιωμένος, μάλιστα, για τους πολύπολύ προσεκτικούς.
Η σιωπηρή υπόδειξη του Ομήρου είναι ευανάγνωστη: δεν έχει καμία σημασία το πώς πέθανε. Σημασία έχει γιατί πέθανε. Και μην το ψάχνουμε στα πεδία των μαχών.
ΒΛΕΠΟΝΤΑΣ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ, λοιπόν, τη συμπεριφορά του ομηρικού Αχιλλέα, διακρίνουμε την πανταχού παρούσα θεά Θέτιδα -τη μητέρα του.
Πρωτοεμφανίζεται στο πλάι του, μόλις τελειώνει ο μεγάλος καβγάς με τον Αγαμέμνονα. Τον ενισχύει να συνεχίσει την κόντρα, αλλά και δέχεται ευχαρίστως το αίτημά του να πάει να ζητήσει από το Δία να νικήσουν οι Τρώες.
Επανεμφανίζεται, όταν πιά ο γιός της θρηνεί τον αγαπημένο φίλο του Πάτροκλο. Θα αναλάβει ακόμη και να διώχνει τις μύγες από το πτώμα. Κι όταν ο «δίος» Αχιλλέας θα αποφασίσει να επιστρέψει στον πόλεμο, θα του επισημάνει ότι δεν έχει πια πανοπλία.
Και θα σπεύσει στον Όλυμπο, να του φέρει καινούργια.
Κάποια στιγμή, ο Αχιλλέας θα ψελλίσει κάτι για τα ψέματά της.
ΜΙΑ ΥΠΟΨΙΑΣΜΕΝΗ ανάγνωση του έπους, λοιπόν, φανερώνει πολλά για την μητρική υπερπροστασία. Και δεν εκπλήσσει, φυσικά, το ότι αυτός ο εναγκαλισμός [υπ’ όψιν: ο Αχιλλέας είχε γιό στον πόλεμο] υποσκάπτει τον ίδιο τον ανδρισμό του. Κάποια στιγμή στην Ω, μαθαίνουμε ότι η ανδρεία και το «μένος ηύ» του Πατρόκλου λείπουν πιά από την κρεβατοκάμαρα του αρχιπολεμιστή...
Γυρίζοντας στην αρχή της Ιλιάδας, βρίσκουμε την προσφώνηση «εϋκνήμιδες» προς τους Αχαιούς. Ο ιερέας του Απολλωνα Χρύσης εκλιπαρεί, αλλά ο Όμηρος μάλλον ειρωνεύεται. Αν κυριολεκτήσουμε, είναι γνωστό το πρόβλημα σε έφηβους νέους με την ανάπτυξη της κνήμης τους.
Μεταφορικά, υποδεικνύεται κάτι σχετικό με την αγωγή των εφήβων. Ο Νίκος Καζαντζάκης το αποδίδει ως «καλαντρειωμένοι».
Τα συμπεράσματα δικά σας.
ΚΑΤΑΛΗΓΟΥΜΕ, συνεπώς, σε μία απλή απάντηση στο ερώτημα του τίτλου: Κανένα πρόβλημα, εκτός του ότι από εκεί τον κρατούσε η μαμά του.
Η απώτερη αιτία των άνανδρων συμπεριφορών, και τώρα πιά των γυναικοκτονιών, δηλαδή, είναι η προβληματική σχέση μάνας-γιού. Αυτή τη θεώρηση προτείνω προς εξέταση σε όσους θεωρούν εαυτούς σκαπανείς λύσεων. Απαραιτήτως, θα χρειασθεί νέα ανάγνωση των Επών -εδώ δίνω απλώς εναύσματα.
ΚΑΤΙ ΑΚΟΜΗ: Συζήτησα συνοπτικά την ως άνω θεώρηση με εκλεκτή διαδικτυακή φίλη. Βρήκε, πρώτα, ότι απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Αλλά, βεβαίως, η απώτερη αιτία απέχει από την πραγματικότητα εξ ορισμού. Η χρησιμότητά της, έγκειται στο ότι δίνει απλή, γρήγορη και -κυρίως!- σίγουρη λύση.
Όχι στην αμεσότητά της.
«Το καλό γιατρικό, έχει πικρή γεύση, λένε οι Κινέζοι» -πρόσθεσα στη συνέχεια. Απαντούσα σε κάτι αυθεντικό, που χρειάζεται την προσοχή μας, κι από πολλές πλευρές: «Υπάρχει μέσα στην αιτία αυτή τόση επιείκεια που νιώθω δυσφορία».
Διμηνιό 11 Δεκεμβρίου 2021
Τί πρόβλημα είχε η πτέρνα του Αχιλλέα;
 |
του Κώστα Τζαναβάρα* |
ΑΝΑΡΩΤΙΕΜΑΙ ΕΙΛΙΚΡΙΝΑ, αν υπάρχει κάποιος/α που να υποψιάζεται τί σχέση υποστηρίζω! [Ξανά: υποστηρίζω] ότι συνδέει την πτέρνα του Αχιλλέα με τις σημερινές -κατά την έκφραση του συρμού- γυναικοκτονίες.
Στο προηγούμενο άρθρο, «Από το δράμα της ομηρικής Βρισηίδας στις γυναικοκτονίες» (Φ.τ.Κ. φ.1770/9.12.21), είδαμε ότι ο αρχιπολεμιστής Αχιλλέας, είχε διαπράξει κάτισαν-γυναικοκτονία, όταν απέδωσε άδικα ευθύνες στη δυστυχή Βρισηίδα.
Θεώρησε ότι ήταν υπεύθυνη για τον κατ’ εξοχήν ομηρικό καβγά, μεταξύ του ίδιου και του άνακτα των Αχαιών Αγαμέμνονα. Υπεύθυνη, χωρίς να έχει κάνει απολύτως τίποτα.
Και να της έχει σκοτώσει πατέρα, άντρα και τα τρία της αδέρφια. Αιχμάλωτη, να φταίει -γιατί; Γιατί είχε έναν ρόλο μεταξύ «σάκος του μποξ» και «μπαλάκι τένις». Σωστά;
ΚΑΛΑ ΟΛΑ ΑΥΤΑ, αλλά τί σχέση έχουν με την πτέρνα του Αχιλλέα;
Η γενική απάντηση, προφανώς, αφορά όχι κάποια άμεση σχέση αλλά αλυσιδωτή συσχέτιση. Διαδοχικές σχέσεις αιτίουαιτιατού, δηλαδή. Σαν αλυσίδα.
Η ειδική απάντηση, επίσης προφανώς, θα χρειασθεί σε πρώτη φάση ερμηνεία της συμπεριφοράς του Αχιλλέα απέναντι στη Βρισηίδα. Τουτέστιν: Πώς είναι δυνατόν να της αποδώσει ευθύνες, υπό τις συνθήκες που προαναφέραμε;
ΕΚΕΙ ΑΚΡΙΒΩΣ, αρχίζει η ακατάσχετη προχειρολογία. Η χαρακτηριστική εκείνη σύγχυση μεταξύ αιτίας και συνθήκης. Μην πάμε μακριά για παραδείγματα τέτοιας σύγχυσης.
Η πρώτη απάντηση του συρμού, παραπέμπει σε σεξιστική συμπεριφορά άντρα. Άντρας ήταν ο Αχιλλέας, άντρας κι ο Αγαμέμνονας, που -όπως είδαμε στο προηγούμενο- πρόσβαλε βάναυσα την τιμή της γυναίκας του. Άντρας κι ο Δίας, που συμπεριφερόταν βάναυσα στη σύζυγό του Ήρα. Άντρας κι ο βασιλιάς της Τροίας Πρίαμος, που πρόσβαλε -δημοσίως κι αυτός- τη σύζυγό του Εκάβη.
Κι από την άλλη, αν δεν μου διαφεύγει κάτι [θυμίζω: ερασιτέχνης ομηριστής δηλώνω], καμία γυναίκα δεν έκανε κάτι συγκρίσιμο.
Πάντα στον Ομηρικό Μύθο -εννοείται.
Ιδού, λοιπόν, η απάντηση του συρμού: έτσι κάνουν οι άντρες.
ΜΟΝΟ ΠΟΥ, άντρες ήταν και πολλοί άλλοι, που δεν έκαναν τίποτα παρόμοιο. Έκανε ο Αχιλλέας, αλλά όχι ο Διομήδης. Ο Αγαμέμνονας, όχι ο Μενέλαος. Ο Δίας, όχι ο Ποσειδώνας. Ο Πρίαμος, όχι ο Έκτορας.
Κάποτε που η Λογική ήταν στη μόδα, αυτό το λέγαμε «αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη». Απλά: άντρες κάνουν έτσι, αλλά όχι όλοι οι άντρες.
Πάνω από όλα, στον Ομηρικό Μύθο, υπάρχει ο απόλυτος τζέντλεμαν. Ο ομηρικός Οδυσσέας. Άψογος, καταφανώς. Περισσότερα, στο επόμενο: «Ο ομηρικός Οδυσσέας ως ανδρικό πρότυπο».
Ερμηνεία του φαινομένου, εν ολίγοις, θα είναι να βρούμε ΠΟΙΟΙ άντρες συμπεριφέρονται άνανδρα στις γυναίκες τους. Και ποιοί όχι. Αυτό θα είναι αιτία, ικανή συνθήκη.
ΤΟ ΙΔΙΟ ΑΣΤΟΧΟ, θα είναι να υποδείξουμε ως αιτία την εξουσία. Πράγματι εξουσία είχαν ο Δίας, ο Αγαμέμνονας κι ο Πρίαμος.
Στην περίσταση του παραπτώματος, κι ο Αχιλλέας. Αλλά ούτε η εξουσία έκανε τον Οδυσσέα άναδρο.
Ούτε τον Έκτορα. Επί πλέον, εξουσία είχε κι ο βασιλιάς των Φαιάκων Αλκίνοος. Και ήταν και ιππότης και ισχυρός -κι ας νομίζουν ορισμένες ότι ήταν «υπό» την Αρήτη.
Ούτε η εξουσία, συνεπώς, είναι ικανή συνθήκη.
Κι αν κρίνουμε από την συμπεριφορά των μνηστήρων, ίσως ούτε αναγκαία.
Το τονίζω: ίσως.
ΚΙ ΑΝ ΜΙΛΗΣΟΥΜΕ για παιδεία, ως αιτία άνανδρων συμπεριφορών, μάλλον δεν είναι εύκολο να αποδώσει κανείς έλλειψη παιδείας σε κανένα από τους προαναφερθέντες. Έλλειψη αγωγής προφανώς καταλογίζεται. Αλλά, πάλι, μας λείπει το ιδιαίτερο λάθος στην αγωγή τους.
ΨΑΧΝΟΝΤΑΣ ΣΕ ΒΑΘΟΣ, είναι η ώρα να συνεκτιμήσουμε την εκκωφαντική σιωπή του Ομήρου σχετικά με τις συνθήκες θανάτου του Αχιλλέα. Στην Ιλιάδα προεξοφλείται επανειλημμένως ότι θα γοργοθανατίσει. Στην Οδύσσεια, απλώς τον βρίσκουμε στον Άδη. Κρυφο-μετανιωμένος, μάλιστα, για τους πολύπολύ προσεκτικούς.
Η σιωπηρή υπόδειξη του Ομήρου είναι ευανάγνωστη: δεν έχει καμία σημασία το πώς πέθανε. Σημασία έχει γιατί πέθανε. Και μην το ψάχνουμε στα πεδία των μαχών.
ΒΛΕΠΟΝΤΑΣ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ, λοιπόν, τη συμπεριφορά του ομηρικού Αχιλλέα, διακρίνουμε την πανταχού παρούσα θεά Θέτιδα -τη μητέρα του.
Πρωτοεμφανίζεται στο πλάι του, μόλις τελειώνει ο μεγάλος καβγάς με τον Αγαμέμνονα. Τον ενισχύει να συνεχίσει την κόντρα, αλλά και δέχεται ευχαρίστως το αίτημά του να πάει να ζητήσει από το Δία να νικήσουν οι Τρώες.
Επανεμφανίζεται, όταν πιά ο γιός της θρηνεί τον αγαπημένο φίλο του Πάτροκλο. Θα αναλάβει ακόμη και να διώχνει τις μύγες από το πτώμα. Κι όταν ο «δίος» Αχιλλέας θα αποφασίσει να επιστρέψει στον πόλεμο, θα του επισημάνει ότι δεν έχει πια πανοπλία.
Και θα σπεύσει στον Όλυμπο, να του φέρει καινούργια.
Κάποια στιγμή, ο Αχιλλέας θα ψελλίσει κάτι για τα ψέματά της.
ΜΙΑ ΥΠΟΨΙΑΣΜΕΝΗ ανάγνωση του έπους, λοιπόν, φανερώνει πολλά για την μητρική υπερπροστασία. Και δεν εκπλήσσει, φυσικά, το ότι αυτός ο εναγκαλισμός [υπ’ όψιν: ο Αχιλλέας είχε γιό στον πόλεμο] υποσκάπτει τον ίδιο τον ανδρισμό του. Κάποια στιγμή στην Ω, μαθαίνουμε ότι η ανδρεία και το «μένος ηύ» του Πατρόκλου λείπουν πιά από την κρεβατοκάμαρα του αρχιπολεμιστή...
Γυρίζοντας στην αρχή της Ιλιάδας, βρίσκουμε την προσφώνηση «εϋκνήμιδες» προς τους Αχαιούς. Ο ιερέας του Απολλωνα Χρύσης εκλιπαρεί, αλλά ο Όμηρος μάλλον ειρωνεύεται. Αν κυριολεκτήσουμε, είναι γνωστό το πρόβλημα σε έφηβους νέους με την ανάπτυξη της κνήμης τους.
Μεταφορικά, υποδεικνύεται κάτι σχετικό με την αγωγή των εφήβων. Ο Νίκος Καζαντζάκης το αποδίδει ως «καλαντρειωμένοι».
Τα συμπεράσματα δικά σας.
ΚΑΤΑΛΗΓΟΥΜΕ, συνεπώς, σε μία απλή απάντηση στο ερώτημα του τίτλου: Κανένα πρόβλημα, εκτός του ότι από εκεί τον κρατούσε η μαμά του.
Η απώτερη αιτία των άνανδρων συμπεριφορών, και τώρα πιά των γυναικοκτονιών, δηλαδή, είναι η προβληματική σχέση μάνας-γιού. Αυτή τη θεώρηση προτείνω προς εξέταση σε όσους θεωρούν εαυτούς σκαπανείς λύσεων. Απαραιτήτως, θα χρειασθεί νέα ανάγνωση των Επών -εδώ δίνω απλώς εναύσματα.
ΚΑΤΙ ΑΚΟΜΗ: Συζήτησα συνοπτικά την ως άνω θεώρηση με εκλεκτή διαδικτυακή φίλη. Βρήκε, πρώτα, ότι απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Αλλά, βεβαίως, η απώτερη αιτία απέχει από την πραγματικότητα εξ ορισμού. Η χρησιμότητά της, έγκειται στο ότι δίνει απλή, γρήγορη και -κυρίως!- σίγουρη λύση.
Όχι στην αμεσότητά της.
«Το καλό γιατρικό, έχει πικρή γεύση, λένε οι Κινέζοι» -πρόσθεσα στη συνέχεια. Απαντούσα σε κάτι αυθεντικό, που χρειάζεται την προσοχή μας, κι από πολλές πλευρές: «Υπάρχει μέσα στην αιτία αυτή τόση επιείκεια που νιώθω δυσφορία».
Διμηνιό 11 Δεκεμβρίου 2021
* Ο κ. Κώστας Τζαναβάρας Α.Τ.Μ. – Ε.Μ.Π., σύμβουλος μηχανικός και μελετητής δημοσίων έργων, πάροχος γενικών τεχνικών και επιστημονικών συμβουλών, ktzanavaras@ otenet.gr.
Αφήστε ένα σχόλιο