Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1770

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 72

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Σας έχω ωραίες λέξεις σήμερα. Ξεκινάμε με τον ιατρό-γιατρό . Η ρίζα του είναι ένα εξαιρετικό ρήμα με πολλαπλές σημασίες, για το οποίο έχει γίνει αναφορά και σε προηγούμενα φύλλα, το ρήμα είμι , επί ανθρώπων, ή ίημι , επί αψύχων και ζώων, που δηλώνει κίνηση, ορμή και σημαίνει έρχομαι, πηγαίνω, απέρχομαι, εισέρχομαι, διέρχομαι… Το θέμα ι- το αντλεί από την υποτακτική και το απαρέμφατο ( ί-ω, ι-έναι ). Θυμηθείτε την κραυγή που εκβάλλουμε, όταν θέλουμε να συγκεντρώσουμε την δύναμή μας ή να δείξουμε την αποφασιστικότητά μας: Ι-άαα ή γι-άαα , επιφώνημα που δημιούργησε την λέξη ι-αχή , με το «α» να τίθεται προς ένταση της φωνής. Η κραυγή επίκλησης προς τον Απόλλωνα ήταν ιά ή ιά παιών , εκ της οποίας δημιουργήθηκε ο ιήϊος (=επίθετο του Απόλλωνος, που μια του έννοια σήμαινε αυτόν που θεραπεύει) και το ρήμα ιά-ομαι-ώμαι (=θεραπεύω). Παράγωγα: ιάτης, ιατήρ, ιητήρ, ια-τρός, για-τρός , με την έννοια του θεραπευτού, που έχει και σήμερα.

Εντύπωση όμως κάνει η απόδοσή του στις ξένες γλώσσες, ξεκινώντας από την λατινική και το ρήμα medeor , που θα πει θεραπεύω, ιώμαι. Στην γαλλική ο γιατρός είναι médecin , στην ιταλική mèdico , στην ισπανική médico , στην αγγλική medic (σπάνιο αλλά medical ο ιατρικός και medicine η ιατρική) και στην γερμανική Mediziner . Όλων αυτών η ρίζα είναι το ελληνικό μέδω (=φροντίζω και μήδος =σχέδιο, φροντίδα, επινόημα) και το μέσο μέδομαι ή μήδομαι (=σκέφτομαι, πράττω επιδέξια), που έχουν να κάνουν με την δεδομένη επιδεξιότητα και γνώση του ιατρού να καταστρώνει σχέδιο θεραπείας.

Ο ιατρός από τι θεραπεύει; Μα από την νόσο , λέξη που έχει προκύψει από τις θαυμαστές μεταπλάσεις της ελληνικής γλώσσας. Πρόκειται για το αρνητικό μόριο νη και το ρήμα ακέομαι (=θεραπεύω, καταπραΰνω, διορθώνω, βρίσκω φάρμακο). Το ακέομαι έχει προκύψει από την ακή ή άκος (=σιγή, ησυχία, σιωπή, εκ του στερητικού α + ακοή , ηχή , αχά ), που στην ουσία σημαίνει την ηρεμία, την ησυχία που επικρατεί κατά την διάρκεια και μετά την ιατρική πράξη, την ανακούφιση, όταν αυτή έχει αίσιο αποτέλεσμα. Νη+άκος >νηάκος >νάσος (κ>σ) >νόσος (α>ο) και σημαίνει το αρνητικό αποτέλεσμα της θεραπείας, άρα ασθένεια, αρρώστια, θλίψη, δυστυχία, πληγή, συμφορά.

Πολλές φορές όμως, από σοβαρό ιατρικό λάθος, με απόλυτη ευθύνη του γιατρού, συμβαίνουν και θάνατοι ασθενών. Τότε μιλάμε για έγκλημα και η πράξη αντιμετωπίζεται όπως άλλες αντίστοιχες του ποινικού κώδικα. Η λέξη είναι σύνθετη εκ της πρόθεσης εν+καλέω-ώ . Το καλέω έχει προκύψει εκ του ηχομιμητικού μορίου κα (από την φωνή των πτηνών, που «γέννησε» τα ρήματα κακκάζω , κακκαρίζω ) + ερώ (=μέλλων του ρήματος είρω ή λέγω ). Κα+ερώ>καερώ >καρέω>καλέω (ρ>λ), που σημαίνει λαλώ, φωνάζω, προσκαλώ κάποιον, επαινώ, ονομάζω, δοξάζω, διαφημίζω. Υποθέτω πως η πρόθεση εν ( ν προς του κ τρέπεται σε γ ) δηλώνει την κλήση κάποιου εντός. Πού εντός; Του δικαστηρίου, που θα εκδικάσει την πράξη. Να γίνονται στις μέρες μας, λέτε, ιατρικά εγκλήματα; Μπα…

Υπάρχουν όμως κι αυτοί που φωνάζουν, που εγκαλούν πολλούς, είτε γιατρούς είτε πολιτικούς, για εγκληματικές αμέλειες, για οργανωμένες ομάδες, που λειτουργούν στο παρασκήνιο και ρυθμίζουν την ζωή μας. Αυτούς τους λέμε περιφρονητικώς και απαξιωτικώς συνωμοσιολόγους . Ας δούμε από πού προκύπτει κι αυτή η λέξη. Εκ της πρόθεσης συν και τον αόριστο του ρήματος όμνυμι ή ομνύω (=ορκίζομαι), που κάνει ώμοσα . Το όμνυμι όμως προέρχεται εκ του επιτατικού α , που εδώ έγινε ο+μηνύω (=αποκαλύπτω μυστικά, φανερώνω, αναγγέλλω, καταγγέλλω κι αυτό εκ του μάντις , που με την σειρά του εκ του μανθάνω ). Άρα συνωμότες λέγονται αυτοί που μαζεύονται και ορκίζονται να κρατήσουν μυστικά όσα συζητούν ή όσα σχεδιάζουν στο παρασκήνιο. Κι αυτοί που κάνουν λόγο, που τους αποκαλύπτουν όλους αυτούς, λέγονται συνωμοσιολόγοι .

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας