Διαβάζοντας Όμηρο με τωρινά μάτια Φ.1775
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
ΕΚΛΕΚΤΗ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΦΙΛΗ, μου έγραψε αυθόρμητα: «Θα ήθελα να ξαναδιαβάσω, με τα άλλα τωρινά μου μάτια, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια». Και συνέχισε επί του ειδικού: «Τα έχω δει με τα μάτια μου...Και πάντα το πιστεύω... Υγιείς γονείς, υγιή τέκνα...Ψυχικά εννοώ... Έχω δει μάνες μισογύνισσες... Που έχουν ευνουχίσει τα αγόρια τους».
Κουβεντιάζαμε για τα 1 + 5 άρθρα για τον Νέο Ομηρισμό, ιδίως την προσέγγιση περί της συμπεριφοράς του ομηρικού Αχιλλέα. Και προφανώς όχι απλώς αποδεχόταν, αλλά υπερακόντιζε τα περί μητρικής υπερπροστασίας.
«Θέλεις κι έναν μεταφραστή για να μεταφράζεις τον Καζαντζάκη», πρόσθεσε λίγο παρακάτω, όταν περάσαμε στα της εφαρμογής. Λέω , λοιπόν, να δώσω τις βασικές συστάσεις μου σε όσες σκέπτονται κάτι ανάλογο: να διαβάσουν Όμηρο με τωρινά μάτια.
ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΕΠΕΝΔΥΣΗ, πρώτα απ’ όλα. Δεν είναι μικρές οι προσδοκίες από μία τέτοια ανάγνωση.
Δεν είναι λίγο να βλέπει η αναγνώστρια τη σημερινή κρίση του Πολιτισμού μας με τα μάτια του Ιδρυτή του.
Και έδωσα μόνον ένα δείγμα του τί μπορεί να περιέχει αυτή η μεταφορά από το ΤΟΤΕ στο ΤΩΡΑ.
Δεν είναι μικρό και το κόστος, όμως, μιάς τέτοιας επένδυσης. Μόνον η απλή ανάγνωση, «στοιχίζει» κάπου 70 ώρες. Ενδεικτικό του συνολικού κόστους σε χρόνο και κόπο.
ΓΙΑ ΟΣΕΣ, λοιπόν, το σκέπτονται σοβαρά, έχω κάποιες συστάσεις. Συστάσεις για το ΠΩΣ να διαβάσουν. Το ΤΙ θα διαβάσουν, δεν τολμώ να το επηρεάσω.
Και δεν θέλω να το επηρεάσω. Έδωσα παράδειγμα με το καίριο θέμα των σχέσεων των δύο φύλων, αλλά υπάρχουν πάρα πολλά ακόμη να δει η προσεκτική αναγνώστρια.
Πόσο μάλλον σε θέματα που θα δώσω παρακάτω απλώς τους τίτλους.
Ο Ομηρισμός, είναι προσωπικό θέμα. Ήταν πάντα, αλλά είναι ακόμη περισσότερο ο Νέος Ομηρισμός.
Τουτέστιν: Προτεραιότητα έχει το τί καταλαβαίνουμε διαβάζοντας Όμηρο. Η εδώ παρέμβασή, πολύ απλά, σκοπεύει να βάλει στο νόημα του τρόπου διαβάσματος που προτείνω.
ΑΥΤΟΣ Ο ΤΩΡΙΝΟΣ τρόπος διαβάσματος, δεν έχει κανένα εξωτερικό επιχείρημα. Δεν έχει, δηλαδή, κάποια συμβατική εγγύηση. Δεν είμαι καθηγητής, δεν είμαι καν φιλόλογος -έστω γυμνασίου. Δεν διαβάζω καν το ποίημα στο πρωτότυπο -ψαχτά βρίσκω καίριες λέξεις.
Το επιχείρημα είναι εσωτερικό: πείθει. Ο τρόπος διαβάσματος που προτείνω, δηλαδή, έχει χειροπιαστά ευρήματα αξίας. Αυτά ακριβώς τα ευρήματα ανατροφοδοτούν την προσωπική προσπάθεια ανάγνωσης.
Αυτό είναι όλο.
Αλλιώς: Εύκολα συμφωνούμε με το «Όταν το δάχτυλο έδειχνε το φεγγάρι, ο ανόητος κοίταζε το δάχτυλο», αλλά τί εννοούμε λέγοντας φεγγάρι; Εννοούμε, λέω, κάτι που αρκεί να το δεις, για να μην έχει σημασία ποιός στο έδειξε. Σου φθάνει η αξία αυτού που είδες με τα δικά σου μάτια.
Που αξιολόγησες με τη δική σου κρίση. Σωστά;
Ο ΣΤΟΧΟΣ ΜΑΣ ΤΩΡΑ, συνεπώς, είναι να εξορύξουμε το νόημα. Το κρίσιμο νόημα, στην κρίσιμη εποχή που ζούμε.
Η ΒΑΣΙΚΗ ΔΥΣΚΟΛΙΑ, εκτιμώ, έγκειται στη μορφή του μαθήματος. Η μυθική αλληγορία δεν είναι καθόλου δημοφιλής στις μέρες μας, παρότι πρωταγωνιστεί και στη Χριστιανική συνιστώσα του Πολιτισμού μας.
Δεν είναι πολλοί αυτοί που συμφωνούν για τον ιδρυτικό ρόλο του μύθου στη μάθηση. Θεωρούν ότι όλα μπορούν να γίνουν με αναλύσεις, πραγματείες, οδηγίες και τα συναφή.
Ο μύθος, όμως, είναι προορισμένος να δημιουργεί συνάψεις στον εγκέφαλό μας.
ΜΕΤΑ, πάνω σε αυτές τις συνάψεις, μπορούν να καλλιεργηθούν περαιτέρω οι γνώσεις και οι δεξιότητες.
Ας μην εγκλωβισθούμε, τονίζω, στο δίλημμα «μύθος ή ανάλυση;», παραγνωρίζοντας τη συμπληρωματικότητά τους. Με παραμύθια μεγάλωναν τα παιδιά, μέχρι πρόσφατα. Η τεχνολογία, απρόσεκτα, ήρθε εσχάτως να αντικαταστήσει τους παππούδες και τις γιαγιάδες με συσκευές και τυποποιημένα θεάματα.
Ο ΟΜΗΡΙΚΟΣ ΜΥΘΟΣ, λοιπόν, είναι σε θέση να κάνει αβίαστα τη δουλειά του.
Προαπαιτούμενο, απλώς, είναι να τον αποδεχθούμε ως μέθοδο διδασκαλίας. Δεν είναι εύκολο, καθόλου, να γίνει αποδεκτό και κάτι που θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητο: η Αρχαία Ελληνική Σκέψη, δεν εξαντλείται στην Φιλοσοφία.
Αντιθέτως, βρίσκεται κυρίως στην προγενέστερη Ελληνική Σοφία. Αυτή η Ελληνική Σοφία, δεν περίμενε κανέναν φιλόσοφο να βασανίσει τις λέξεις και τα νοήματα, ώστε να φθάσει στο επίπεδο που γνωρίζουμε.
Αυτή η Ελληνική Σοφία, περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, αποτυπώνεται στα Ομηρικά Έπη. Δεν πρόκειται για αυθαίρετη δογματική τοποθέτηση -είναι διαπίστωση, ελέγξιμη λογικά. Και, ούτε λίγο ούτε πολύ, ισχυρίζομαι ότι όλη η Ελληνική Φιλοσοφία δεν είναι παρά σχόλια στον Όμηρο.
Κάπου εκεί, αξίζει να ελέγξουμε σοβαρά αν ο Όμηρος είναι πολυθεϊστής ή μονοθεϊστής. Τί είναι για τον Όμηρο, δηλαδή, οι Ολύμπιοι θεοί. Ένα ακόμη «κλειδί» στην κατανόηση των Επών. Στο επόμενο.
ΣΕ ΠΙΟ ΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΑ, τώρα, τρεις βοήθειες σε όσες το πήραν απόφαση να [ξανα]διαβάσουν Όμηρο με τα τωρινά τους μάτια.
ΔΙΑΤΙΘΕΤΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΩΣ στο διαδίκτυο το αρχείο 171117.ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ.pdf, από το academia.edu, το scribd.com και την ομάδα ΟΔΟΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ στο facebook. Έχει το κείμενο της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, και δίπλα την μετάφραση ΚαζαντζάκηΚακριδή. Το κόστος εκτύπωσης και απλής βιβλιοδεσίας, είναι της τάξεως των 20 ευρώ.
Σημειώνω ότι, στην ηλεκτρονική μορφή, είναι εύκολα τα ψαξίματα (Find).
Ατυχώς, δεν βρήκα το κουράγιο να κάτσω να διορθώσω τα λάθη τονισμού στη μετάφραση που διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή. Αλλά μπορούμε να το δούμε και σαν άσκηση.
Η ΒΑΣΙΚΗ ΔΥΣΚΟΛΙΑ στην ανάγνωση της μετάφρασης Καζαντζάκη, εκτιμώ ότι είναι οι ουκ ολίγες σύνθετες λέξεις. Δεν είναι εύκολα κατανοητή π.χ. η λέξη «συμφεροντονούσης», ακόμη και αν εντοπισθεί ότι αποδίδει τη λέξη «κερδαλεόφρων» του κειμένου. Με κάποια προσεκτική προσπάθεια εξάσκησης, όμως, εκτιμώ ότι ξεπερνιέται ασφαλώς το πρόβλημα -αν βεβαίως υφίσταται.
Λίγο πιο δύσκολο, σίγουρα, είναι να διορθώσουμε τον λεξιπλάστη Κρητικό σε κάποιες αποδόσεις. Κατά τη γνώμη μου, έχει αποτύχει να αποδώσει το νόημα μιάς καίριας λέξης: μήτις.
Κι ας λάβουμε υπ’ όψιν ότι συνεπάγεται αστοχία [πάντα: αν έχω δίκιο!] στον βασικό χαρακτηρισμό του βασικού ομηρικού ήρωα. Ο Οδυσσέας είναι ο πολύμητις.
Αντίστοιχη κριτική, μπορεί να προκύψει και σε όρο καίριο για τον Κορινθιακό Ομηρισμό. Ο Σίσυφος, ο σημαντικός βασιλιάς της Κορίνθου, χαρακτηρίζεται από τον Όμηρο «κέρδιστος». Και αποδίδεται ως «πανούργος». Απλή ερώτηση: από πού κι ως πού;
ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ, συνιστώ πρώτα τη μελέτη της Α ραψωδίας της Ιλιάδας. Σε αυτήν «ανοίγουν» όλα τα μεγάλα ζητήματα. Από την αναίδεια της εξουσίας και τη μητρική υπερπροστασία, μέχρι την ανελευθερία λόγου και τη φύση των Ολυμπίων θεών.
Και άλλα.
Αξίζει, λέω, 5-6 προσεκτικές αναγνώσεις η ραψωδία όπου ανοίγουν οι ασκοί του Αιόλου.
Διμηνιό 16 Ιανουαρίου 2022
Διαβάζοντας Όμηρο με τωρινά μάτια
Γράφει ο Κώστας
Τζαναβάρας *
Κουβεντιάζαμε για τα 1 + 5 άρθρα για τον Νέο Ομηρισμό, ιδίως την προσέγγιση περί της συμπεριφοράς του ομηρικού Αχιλλέα. Και προφανώς όχι απλώς αποδεχόταν, αλλά υπερακόντιζε τα περί μητρικής υπερπροστασίας.
«Θέλεις κι έναν μεταφραστή για να μεταφράζεις τον Καζαντζάκη», πρόσθεσε λίγο παρακάτω, όταν περάσαμε στα της εφαρμογής. Λέω , λοιπόν, να δώσω τις βασικές συστάσεις μου σε όσες σκέπτονται κάτι ανάλογο: να διαβάσουν Όμηρο με τωρινά μάτια.
ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΕΠΕΝΔΥΣΗ, πρώτα απ’ όλα. Δεν είναι μικρές οι προσδοκίες από μία τέτοια ανάγνωση.
Δεν είναι λίγο να βλέπει η αναγνώστρια τη σημερινή κρίση του Πολιτισμού μας με τα μάτια του Ιδρυτή του.
Και έδωσα μόνον ένα δείγμα του τί μπορεί να περιέχει αυτή η μεταφορά από το ΤΟΤΕ στο ΤΩΡΑ.
Δεν είναι μικρό και το κόστος, όμως, μιάς τέτοιας επένδυσης. Μόνον η απλή ανάγνωση, «στοιχίζει» κάπου 70 ώρες. Ενδεικτικό του συνολικού κόστους σε χρόνο και κόπο.
ΓΙΑ ΟΣΕΣ, λοιπόν, το σκέπτονται σοβαρά, έχω κάποιες συστάσεις. Συστάσεις για το ΠΩΣ να διαβάσουν. Το ΤΙ θα διαβάσουν, δεν τολμώ να το επηρεάσω.
Και δεν θέλω να το επηρεάσω. Έδωσα παράδειγμα με το καίριο θέμα των σχέσεων των δύο φύλων, αλλά υπάρχουν πάρα πολλά ακόμη να δει η προσεκτική αναγνώστρια.
Πόσο μάλλον σε θέματα που θα δώσω παρακάτω απλώς τους τίτλους.
Ο Ομηρισμός, είναι προσωπικό θέμα. Ήταν πάντα, αλλά είναι ακόμη περισσότερο ο Νέος Ομηρισμός.
Τουτέστιν: Προτεραιότητα έχει το τί καταλαβαίνουμε διαβάζοντας Όμηρο. Η εδώ παρέμβασή, πολύ απλά, σκοπεύει να βάλει στο νόημα του τρόπου διαβάσματος που προτείνω.
ΑΥΤΟΣ Ο ΤΩΡΙΝΟΣ τρόπος διαβάσματος, δεν έχει κανένα εξωτερικό επιχείρημα. Δεν έχει, δηλαδή, κάποια συμβατική εγγύηση. Δεν είμαι καθηγητής, δεν είμαι καν φιλόλογος -έστω γυμνασίου. Δεν διαβάζω καν το ποίημα στο πρωτότυπο -ψαχτά βρίσκω καίριες λέξεις.
Το επιχείρημα είναι εσωτερικό: πείθει. Ο τρόπος διαβάσματος που προτείνω, δηλαδή, έχει χειροπιαστά ευρήματα αξίας. Αυτά ακριβώς τα ευρήματα ανατροφοδοτούν την προσωπική προσπάθεια ανάγνωσης.
Αυτό είναι όλο.
Αλλιώς: Εύκολα συμφωνούμε με το «Όταν το δάχτυλο έδειχνε το φεγγάρι, ο ανόητος κοίταζε το δάχτυλο», αλλά τί εννοούμε λέγοντας φεγγάρι; Εννοούμε, λέω, κάτι που αρκεί να το δεις, για να μην έχει σημασία ποιός στο έδειξε. Σου φθάνει η αξία αυτού που είδες με τα δικά σου μάτια.
Που αξιολόγησες με τη δική σου κρίση. Σωστά;
Ο ΣΤΟΧΟΣ ΜΑΣ ΤΩΡΑ, συνεπώς, είναι να εξορύξουμε το νόημα. Το κρίσιμο νόημα, στην κρίσιμη εποχή που ζούμε.
Η ΒΑΣΙΚΗ ΔΥΣΚΟΛΙΑ, εκτιμώ, έγκειται στη μορφή του μαθήματος. Η μυθική αλληγορία δεν είναι καθόλου δημοφιλής στις μέρες μας, παρότι πρωταγωνιστεί και στη Χριστιανική συνιστώσα του Πολιτισμού μας.
Δεν είναι πολλοί αυτοί που συμφωνούν για τον ιδρυτικό ρόλο του μύθου στη μάθηση. Θεωρούν ότι όλα μπορούν να γίνουν με αναλύσεις, πραγματείες, οδηγίες και τα συναφή.
Ο μύθος, όμως, είναι προορισμένος να δημιουργεί συνάψεις στον εγκέφαλό μας.
ΜΕΤΑ, πάνω σε αυτές τις συνάψεις, μπορούν να καλλιεργηθούν περαιτέρω οι γνώσεις και οι δεξιότητες.
Ας μην εγκλωβισθούμε, τονίζω, στο δίλημμα «μύθος ή ανάλυση;», παραγνωρίζοντας τη συμπληρωματικότητά τους. Με παραμύθια μεγάλωναν τα παιδιά, μέχρι πρόσφατα. Η τεχνολογία, απρόσεκτα, ήρθε εσχάτως να αντικαταστήσει τους παππούδες και τις γιαγιάδες με συσκευές και τυποποιημένα θεάματα.
Ο ΟΜΗΡΙΚΟΣ ΜΥΘΟΣ, λοιπόν, είναι σε θέση να κάνει αβίαστα τη δουλειά του.
Προαπαιτούμενο, απλώς, είναι να τον αποδεχθούμε ως μέθοδο διδασκαλίας. Δεν είναι εύκολο, καθόλου, να γίνει αποδεκτό και κάτι που θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητο: η Αρχαία Ελληνική Σκέψη, δεν εξαντλείται στην Φιλοσοφία.
Αντιθέτως, βρίσκεται κυρίως στην προγενέστερη Ελληνική Σοφία. Αυτή η Ελληνική Σοφία, δεν περίμενε κανέναν φιλόσοφο να βασανίσει τις λέξεις και τα νοήματα, ώστε να φθάσει στο επίπεδο που γνωρίζουμε.
Αυτή η Ελληνική Σοφία, περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, αποτυπώνεται στα Ομηρικά Έπη. Δεν πρόκειται για αυθαίρετη δογματική τοποθέτηση -είναι διαπίστωση, ελέγξιμη λογικά. Και, ούτε λίγο ούτε πολύ, ισχυρίζομαι ότι όλη η Ελληνική Φιλοσοφία δεν είναι παρά σχόλια στον Όμηρο.
Κάπου εκεί, αξίζει να ελέγξουμε σοβαρά αν ο Όμηρος είναι πολυθεϊστής ή μονοθεϊστής. Τί είναι για τον Όμηρο, δηλαδή, οι Ολύμπιοι θεοί. Ένα ακόμη «κλειδί» στην κατανόηση των Επών. Στο επόμενο.
ΣΕ ΠΙΟ ΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΑ, τώρα, τρεις βοήθειες σε όσες το πήραν απόφαση να [ξανα]διαβάσουν Όμηρο με τα τωρινά τους μάτια.
ΔΙΑΤΙΘΕΤΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΩΣ στο διαδίκτυο το αρχείο 171117.ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ.pdf, από το academia.edu, το scribd.com και την ομάδα ΟΔΟΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ στο facebook. Έχει το κείμενο της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, και δίπλα την μετάφραση ΚαζαντζάκηΚακριδή. Το κόστος εκτύπωσης και απλής βιβλιοδεσίας, είναι της τάξεως των 20 ευρώ.
Σημειώνω ότι, στην ηλεκτρονική μορφή, είναι εύκολα τα ψαξίματα (Find).
Ατυχώς, δεν βρήκα το κουράγιο να κάτσω να διορθώσω τα λάθη τονισμού στη μετάφραση που διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή. Αλλά μπορούμε να το δούμε και σαν άσκηση.
Η ΒΑΣΙΚΗ ΔΥΣΚΟΛΙΑ στην ανάγνωση της μετάφρασης Καζαντζάκη, εκτιμώ ότι είναι οι ουκ ολίγες σύνθετες λέξεις. Δεν είναι εύκολα κατανοητή π.χ. η λέξη «συμφεροντονούσης», ακόμη και αν εντοπισθεί ότι αποδίδει τη λέξη «κερδαλεόφρων» του κειμένου. Με κάποια προσεκτική προσπάθεια εξάσκησης, όμως, εκτιμώ ότι ξεπερνιέται ασφαλώς το πρόβλημα -αν βεβαίως υφίσταται.
Λίγο πιο δύσκολο, σίγουρα, είναι να διορθώσουμε τον λεξιπλάστη Κρητικό σε κάποιες αποδόσεις. Κατά τη γνώμη μου, έχει αποτύχει να αποδώσει το νόημα μιάς καίριας λέξης: μήτις.
Κι ας λάβουμε υπ’ όψιν ότι συνεπάγεται αστοχία [πάντα: αν έχω δίκιο!] στον βασικό χαρακτηρισμό του βασικού ομηρικού ήρωα. Ο Οδυσσέας είναι ο πολύμητις.
Αντίστοιχη κριτική, μπορεί να προκύψει και σε όρο καίριο για τον Κορινθιακό Ομηρισμό. Ο Σίσυφος, ο σημαντικός βασιλιάς της Κορίνθου, χαρακτηρίζεται από τον Όμηρο «κέρδιστος». Και αποδίδεται ως «πανούργος». Απλή ερώτηση: από πού κι ως πού;
ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ, συνιστώ πρώτα τη μελέτη της Α ραψωδίας της Ιλιάδας. Σε αυτήν «ανοίγουν» όλα τα μεγάλα ζητήματα. Από την αναίδεια της εξουσίας και τη μητρική υπερπροστασία, μέχρι την ανελευθερία λόγου και τη φύση των Ολυμπίων θεών.
Και άλλα.
Αξίζει, λέω, 5-6 προσεκτικές αναγνώσεις η ραψωδία όπου ανοίγουν οι ασκοί του Αιόλου.
Διμηνιό 16 Ιανουαρίου 2022
* Ο Κώστας Τζαναβάρας Α.Τ.Μ. – Ε.Μ.Π., σύμβουλος μηχανικός και μελετητής δημοσίων έργων, πάροχος γενικών τεχνικών και επιστημονικών συμβουλών, ktzanavaras@ otenet.gr.
Αφήστε ένα σχόλιο