Η μαγεία της ετυμολογίας Φ.1776

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 78

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Δεν είχα σκοπό να συνεχίσω την παράθεση …κοσμητικών επιθέτων και προσδιορισμών επί προσώπων αλλά να που η θλιβερή επικαιρότητα δεν μ’ αφήνει να τηρήσω την πρόθεσή μου.

Και πάλι στην πρώτη λέξη για σήμερα θα γίνει μνεία γεννητικού οργάνου, του αιδοίου ή μουνιού (στην καθομιλουμένη), που αδίκως χρησιμοποιείται, όταν θέλουμε να δηλώσουμε απέχθεια ή να προσβάλλουμε κάποιον. Η λέξη παράγεται εκ του επιφωνήματος θαυμασμού, αγανακτήσεως, αι (θαυμαστικό α + ί-ω , υποτ. του ρήματος είμι , που δηλώνει αγωνία επί εκβάσεως καλών ή κακών γεγονότων) και του δέος (υπόνοια κακού, φόβος, τρόμος, σεβασμός). Άρα, η λέξη σημαίνει τον άξιο σεβασμού αλλά και αυτόν που φοβίζει στην θωριά του. Λογικό, θα έλεγα, στην περίπτωση του αναπαραγωγικού οργάνου, όχι όμως στην περίπτωση του «χωσίματος».

Και η συνήθης λέξη της καθομιλουμένη όμως και πάλι δεν έχει σχέση με το νόημα που της αποδίδεται και χρησιμοποιείται. Το μουνί είναι παράγωγο του ηχομιμητικού ρήματος μύω . Μου ή μυ ( μυκάω - ομαι ), βοά το μοσχάρι ( μουεί ), όταν έχει κλειστά τα χείλη και πάλλονται μόνο οι φωνητικές χορδές. Κατ’ επέκτασιν, κλείνω, επί οφθαλμών, στόματος ή οποιουδήποτε ανοίγματος, με υ>ου . Ίδιας ετυμολογίας είναι και το μύδι , που είναι κλειστό.

Και μια τελευταία λέξη, που χρησιμοποιείται επί ενός πολύ κακού τύπου, χαρακτήρα, κυρίως νέου στην ηλικία. Η λέξη τσογλάνι . Πρόκειται για συνδυασμό δύο τουρκικών(!!) λέξεων, της πρόθεσης iç (εις) και του oğlan (παιδί). Η δεύτερη προέρχεται εκ του ελληνικού άρθρου ο + κλής (του ρήματος καλέω-ώ , ο καλούμενος, ο επίκλην, επίρρημα που σημαίνει ονομαστικώς, ο υιός, όπως Μεγα-κλής , Ετεο-κλής , Μητρο-κλής κλπ), με κ>γ ή ğ . Η τουρκική λογική έχει ως εξής: Τσογλάνια ( çoğlani ) ήταν τα ελληνόπουλα, από καλή οικογένεια, που τα έπαιρναν μέσω παιδομαζώματος οι Τούρκοι, τα έβαζαν εσώκλειστα σε παλάτια-σχολεία και υπηρετούσαν τους Τούρκους σουλτάνους αλλά όχι ως δούλοι. Τα πιο ικανά τα έστελναν να λάβουν ειδική εκπαίδευση σε παλάτια της Αδριανούπολης, του Γαλατά και της Προύσας. Όσα αρίστευαν, επέστρεφαν στο παλάτι του σουλτάνου και έπαιρναν πολιτικά και στρατιωτικά αξιώματα, έφταναν να γίνουν από προσωπικοί ακόλουθοι του σουλτάνου μέχρι πασάδες και μπέηδες. Με τον καιρό η έννοια ξέπεσε και έφτασε να σημαίνει τον νεαρό βοηθό του καφετζή και σήμερα τον χαρακτήρα που περιεγράφη πιο πάνω.

Θύματα, λοιπόν, αυτών των πολιτικών τσογλανιών (με την σημερινή έννοια του όρου) είναι όλοι όσοι υποφέρουν, χάριν της δικής τους αναλγησίας, επικινδυνότητας, ασχετωσύνης και συναλλαγής με άνομα συμφέροντα. Η λέξη θύμα παράγεται εκ του θύω , το οποίο ο Όμηρος αναφέρει με την σημασία του καίω ή προσφέρω κι όχι του θυσιάζω. Εκ του δαίω (=καίω) προκύπτει ο δάος (=πυρσός) και με αλλαγή του α>υ , δύω , και νέα αλλαγή δ>θ , θύω , που σημαίνει προσφέρω κάτι εκ της περιουσίας μου στους θεούς, θυσιάζω, σφάζω θύμα. Υπάρχει βεβαίως και άλλη άποψη πως η ρίζα του είναι το ρήμα δίδω (=προσφέρω). Δι-δόω>δόω>δύω>θύω .

«Ενέσκηψε χιών» , θα ανήγγειλε στην καθαρεύουσα εκφωνητής της εποχής. Πρόκειται για αόριστο του ρήματος ενσκήπτω , εν + σκήπτω , σύνθετο ρήμα εκ του ίστημι (ρίζα στα- ) και του άπτω . Στα+άπτω = σταάπτω και με τ>κ και αα>η , σκήπτω , που σημαίνει υποστηρίζω, ακουμπώ σε κάποιον μέχρι και πέφτω βαρέως πάνω του, σημασία που ταιριάζει στην περίπτωσή μας.

Όσο για την χιόνα ετυμολογείται εκ του ηχομιμητικού χέω (κατά την έγχυση στερεών σε μορφή κόκκων ακούγεται ο ήχος χχχ …). Επί στερεών, λοιπόν, σημαίνει χύνω, σκορπίζω, ρίχνω χώμα και δημιουργώ λόφο ή σωρό, αφήνω κάτι να πέσει κατά γης και επί υγρών, αφήνω να χυθεί, να τρέξει κάτι, επισωρεύω. Διαλέγετε και παίρνετε ποια έννοια σας ταιριάζει περισσότερο.

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας