«Γαϊτανάκι»: Το παραδοσιακό έθιμο της Αποκριάς κόντρα στις σειρήνες του πολέμου! Φ.1780

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΕΙΑΚΗ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ

«Γαϊτανάκι»

Γράφει - Επιμελείται
Εύη Κοκκίνου - Κελλάρη*

Το παραδοσιακό έθιμο της Αποκριάς κόντρα στις σειρήνες του πολέμου!

Πολλά τα έθιμα της Αποκριάς σε κάθε γωνιά της χώρας! Άλλα συνδέονται με την ιστορία και μύθους της κάθε περιοχής από την αρχαιότητα και άλλα πάλι καθαρά ψυχαγωγικά βοηθούν τους ανθρώπους να ξεφύγουν από την καθημερινότητα και να ζήσουν –έστω για λίγο- ανέμελα βιώνοντας ξέφρενη χαρά.

Μόνο ένα αποκριάτικο έθιμο, όμως, φέρει μαζί του μία αίσθηση πολιτισμένης συλλογικής διασκέδασης, ομορφιά, εκλεπτυσμένο χιούμορ, χρώματα, κέφι και ιδιαίτερους συμβολισμούς.

Το «Γαϊτανάκι»! Ένας υπέροχος χορός-παιχνίδι σε κύκλο για μικρούς και μεγάλους!

Ως λέξη το «γαϊτανάκι» πρόκειται για το υποκοριστικό, με προσθήκη της κατάληξης «–άκι», της μεσαιωνικής λέξης «γαϊτάνιν», που σημαίνει μεταξωτό κορδόνι, λωρίδα, ταινία. Χωρίς να είναι βεβαία η ετυμολογία της λέξης, έχει να κάνει με την πόλη Gaeta της Ιταλίας, ιωνική αποικία των Σαμίων, γνωστή για την παραγωγή κορδέλας. Οι κορδέλες συνήθως ήταν από βαμβάκι, μαλλί ή μετάξι και αποτελούσαν διακοσμητική πινελιά των φορεμάτων.

Ρίζες εθίμου

Το γαϊτανάκι φαίνεται να περνά στην Ελλάδα από πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας κατά τους νεώτερους ιστορικούς χρόνους και να συνδυάζεται απόλυτα με τα άλλα τοπικά έθιμα της Αποκριάς.

Οι ρίζες του αγαπητού αυτού εθίμου, όμως, κατά πολλούς λαογράφους, βρίσκονται βαθιά στην αρχαιότητα, στους Φρύγες που κατοικούσαν αρχικά στη Θράκη και μετέπειτα στη σημερινή Τουρκία.

Οι Φρύγες λάτρευαν τη Μητέρα Θεά Κυβέλη , που ταυτιζόταν με τη Ρέα, κόρη του Ουρανού και της Γαίας. Ήταν θεά της φύσης, της γονιμότητας, της γης, μητέρα θεών και ανθρώπων. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Κυβέλη αγαπούσε πάρα πολύ έναν όμορφο άντρα, τον Άττι, ο οποίος σκοτώθηκε από το θανάσιμο χτύπημα ενός κάπρου στο κυνήγι (μία εκδοχή). Η Κυβέλη θρήνησε για τον χαμό του και τον μεταμόρφωσε σε έλατο. (Πηγή: https://www.elniplex.com).

Από τότε ο Άττις συμβόλιζε τη βλάστηση, την αναγέννηση, τον κύκλο της ζωής, το πέρασμα από τη λύπη στη χαρά και το έλατο, που θύμιζε το λυγερόκορμο παλικάρι, έγινε το σύμβολο σε όλες τις γιορτές αναγέννησης της φύσης (πρώτη εμφάνιση στολισμένου έλατου, συνδυάζεται με το δικό μας χριστουγεννιάτικο έλατο).

Σύμφωνα με άλλη εκδοχή του μύθου , μολονότι η φρυγική θεά Κυβέλη απαίτησε από τον Άττι αγνότητα και πλήρη αποχή από τη σαρκική ηδονή λόγω της ομορφιάς του, ο Άττις δεν τα κατάφερε και έσμιξε ερωτικά με την Αγδήστη, την κόρη του ποταμού Σαγγάριου. Μόλις, όμως, ο Άττις αναλογίστηκε ότι αθέτησε την υπόσχεση που έδωσε στη θεά, αυτοευνουχίστηκε και πέθανε από αιμορραγία. Εξαιτίας του γεγονότος αυτού έπεσε λιμός στη Φρυγία λόγω του ότι η γη έμεινε άκαρπη. Τότε η θεά ανέστησε τον Άττι και όρισε να τιμάται με γιορτές (οργιαστικά μυστήρια) για 3 ημέρες, προκειμένου να επαναφέρουν τη γονιμότητα στη γη (Πηγή: https://greekcultureellinikospolitismos.wordpress.com/).

Και στις δύο εκδοχές του μύθου, στις γιορτές του Άττι οι Φρύγες-πιστοί της Κυβέλης στόλιζαν δέντρα με ίσιο κορμό με υφάσματα, λουλούδια, στεφάνια, κουδούνια και χόρευαν γύρω από αυτά ως ένδειξη χαράς για την ανάσταση αυτή-αναγέννηση του Άττι.

Το έθιμο μεταδόθηκε από του Φρύγες σε όλο τον Ελλαδικό χώρο, στους Ρωμαίους και από εκεί σε πολλούς λαούς του κόσμου.

Κατά το πέρασμα των αιώνων, το έθιμο αυτό άλλαξε λίγο μορφή, το έλατο έγινε κοντάρι, τα λουλούδια, οι καρποί και τα υφάσματα έγιναν κορδέλες, άλλα ο συμβολισμός παραμένει πάντα ο ίδιος…. Ο κύκλος της ζωής .

Παιχνίδι

Χρειάζονται δεκατρία άτομα για να στήσουν τον ιδιότυπο χορό. Ο ένας κρατά έναν μεγάλο στύλο στο κέντρο (πλέον το κοντάρι τοποθετείται σταθερά στη γη), από την κορυφή του οποίου ξεκινούν δώδεκα μακριές κορδέλες, καθεμιά με διαφορετικό χρώμα. Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια και είναι αυτές που δίνουν το όνομά τους και στο έθιμο. Γύρω από τον στύλο δώδεκα χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν ταυτόχρονα σε ζευγάρια τραγουδώντας το παραδοσιακό τραγούδι.

Καθώς κινούνται γύρω από τον στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του και έτσι όπως γυρνούν, πλέκουν τις κορδέλες γύρω από τον στύλο δημιουργώντας χρωματιστούς συνδυασμούς, με τον ίδιο τρόπο που έπλεκαν παλιά οι γυναίκες τα γαϊτάνια και στόλιζαν τις παραδοσιακές φορεσιές. Όταν οι κορδέλες έχουν όλες τυλιχτεί και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά στο κοντάρι, αντιστρέφεται η φορά του χορού και αφού τα γαϊτάνια ξετυλιχτούν ο χορός τελειώνει.

Συμβολισμοί

Ο αριθμός των δώδεκα χορευτών λέγεται ότι δηλώνει τους μήνες του χρόνου που εναλλάσσονται ή τις Ώρες, τις μυθικές θεότητες του χρόνου. Ο κυκλικός χορός συμβολίζει τον κύκλο της ζωής, από τη ζωή στον θάνατο, από τη λύπη στη χαρά, από τον χειμώνα στην άνοιξη και το αντίθετο. Σε πολλές κοινωνίες, κυρίως αγροτικές, το γαϊτανάκι συμβολίζει την ομόνοια και τη συναδελφικότητα .

Πράγματι, πόσο ωραίος συμβολισμός και πόση ανάγκη έχουμε και στις μέρες μας -ιδίως σήμερα όπου οι σειρήνες του πολέμου ήχησαν ξανά στην Ουκρανία- για ένα γαϊτανάκι , όπου όλοι οι άνθρωποι με δεμένα χέρια θα χορεύουμε για τη ζωή και τη χαρά, κόντρα στον πόλεμο και στον θάνατο!

Κι ας θυμηθούμε από το εξαιρετικό κλασικό βιβλίο της Ζωρζ Σαρή «Το Γαϊτανάκι» την προτροπή της , ξεφεύγοντας από το έθιμο της Αποκριάς, αλλά κρατώντας τη θύμηση του κύκλου των ανθρώπινων χεριών και σωμάτων, που ενώνονται με ομόνοια, κατανόηση αδελφοσύνη, ανεξαρτήτως χρώματος, πεποιθήσεων και συμφερόντων, πλέκοντας τα γαϊτάνια, μήπως και τα καταφέρουμε τελικά να ζήσουμε στον όμορφο κόσμο μας ειρηνικά και αγαπημένοι:

«Αν όλα τα παιδιά της Γης πιάναν γερά τα χέρια,

κορίτσια, αγόρια στη σειρά και στήνανε χορό,

ο κύκλος θα γινότανε πολύ πολύ μεγάλος

κι ολόκληρη τη Γη μας θ’ αγκάλιαζε, θαρρώ».

* Η Εύη Κοκκίνου

είναι Δικηγόρος

Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια

Msc Διοίκηση Τουρ/κών Επιχειρήσεων

Δ/νση: Απ. Παύλου 40-Κόρινθος 20131

Τηλ.: 2741084568 & 6944964225

email: ekokklaw@otenet.gr