«Γκουέρνικα» του Πικάσο: Το έργο-καταγγελία και διαμαρτυρία ενάντια στον πόλεμο Φ.1781

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΕΙΑΚΗ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ

«Γκουέρνικα» του Πικάσο

Γράφει - Επιμελείται
Εύη Κοκκίνου - Κελλάρη*

Το έργο -καταγγελία και διαμαρτυρία ενάντια στον πόλεμο

Εάν σκεφθούμε ένα έργο καταγγελίας και διαμαρτυρίας ενάντια στον πόλεμο , στη βία και στους βομβαρδισμούς εναντίον της ανθρωπότητας και έναν καλλιτέχνη -επαναστάτη-, αυθόρμητα θα ανατρέξουμε στην «Γκουέρνικα» (Γκερνίκα, η σωστή της προφορά στα ισπανικά) του Πικάσο .

Τότε ήταν η «πολύνεκρη αεροπορική επίθεση κατά της βασκικής πόλης Γκουέρνικα από γερμανούς και ιταλούς εθελοντές αεροπόρους, που συνεργάζονταν με τους εθνικιστές του στρατηγού Φράνκο κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου (1936-1939), που ενέπνευσε τον καλλιτέχνη. Ο βομβαρδισμός έλαβε χώρα το απόγευμα της 26ης Απριλίου 1937 κι έμεινε στην ιστορία κυρίως χάρις στον πίνακα του μεγάλου ισπανού ζωγράφου Πάμπλο Πικάσο, που αποτύπωσε μοναδικά τη φρίκη του πολέμου.

Την άνοιξη του 1937 οι εθνικιστές του Φράνκο, έχοντας υπό τον έλεγχό τους το μεγαλύτερο μέρος της Ισπανίας, θέλησαν να διασφαλίσουν την κυριαρχία τους και στο βορά, με την κατάληψη του Μπιλμπάο, της μεγαλύτερης πόλης των ανυπότακτων Βάσκων, που συνεργάζονταν με τη δημοκρατική κυβέρνηση της Μαδρίτης. Το μεγαλύτερο εμπόδιο ήταν η Γκουέρνικα, που βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο στο δρόμο για το Μπιλμπάο. Η Γκουέρνικα με 5.000 κατοίκους και χιλιάδες πρόσφυγες (Δημοκρατικοί) ήταν σημαντική πόλη για τους Βάσκους, γιατί κάτω από μια βελανιδιά στο κέντρο της πόλης συνήθιζε να συνεδριάζει η Βουλή τους.

Η εντολή για τον βομβαρδισμό της Γκουέρνικα δόθηκε από τους φρανκιστές στον αντισμήναρχο Βόλφραμ Φράιχερ φον Ριχτχόφεν, που ήταν επικεφαλής των γερμανών εθελοντών, οι οποίοι είχαν συγκροτήσει τη «Λεγεώνα Κόνδωρ». Τυπικά, η ναζιστική Γερμανία ήταν ουδέτερη στον Ισπανικό Εμφύλιο. Συμμετείχε, όμως, ουσιαστικά στις επιχειρήσεις με μια ομάδα εθελοντών, που ήταν όλοι τους έμπειροι αεροπόροι της Λουτβάφε και πιλοτάριζαν τελευταίου τύπου αεροπλάνα. Όπως παραδέχθηκε αργότερα ο αρχιναζιστής Χέρμαν Γκέρινγκ στη Δίκη της Νυρεμβέργης, οι νεαροί πιλότοι είχαν σταλεί με διαταγή του Ράιχ για να εμποδίσουν την εξάπλωση του Κομμουνισμού, αλλά και να δοκιμαστούν σε συνθήκες μάχης . Στην επιχείρηση θα έπαιρναν μέρος 20 γερμανικά μαχητικά και 3 ιταλικά, τα οποία αποτελούσαν τμήμα του ιταλικού εθελοντικού σώματος, που είχε στείλει ο Μουσολίνι για την υποστήριξη του ομοϊδεάτη του Φράνκο . Τα αεροπλάνα θα επιχειρούσαν πρώτα στα περίχωρα και στη συνέχεια μέσα στη Γκουέρνικα.

Η Επιχείρηση Επίπληξη (Operation Rugen), όπως ήταν η κωδική της ονομασία, ήταν ένας περίπατος για τους πιλότους, καθώς η πόλη ήταν ανοχύρωτη . Οι ανηλεείς βομβαρδισμοί ισοπέδωσαν σχεδόν την πόλη, ενώ ακολούθησαν πυρκαγιές. Τα θύματα πολλά -τότε μιλούσαν για 1654 νεκρούς, ενώ νεώτερες έρευνες μείωσαν τους νεκρούς σε 300». (Πηγή: https://www.sansimera.gr/articles/253)

Οι αριθμοί, όμως, όποιοι κι αν είναι, δεν μειώνουν την φρίκη των εγκλημάτων του πολέμου. Τυφλά χτυπήματα, πράξεις τρομοκρατίας, επιθέσεις εναντίον αμάχων. Ο πόλεμος είναι φρικαλέος και βγάζει στην επιφάνεια τα πιο ζωώδη ένστικτα του ανθρώπου !

Οι εθνικιστές, χωρίς να αρνηθούν τον βομβαρδισμό της Γκουέρνικα, έριξαν τις ευθύνες για τις μεγάλες πυρκαϊές και τις εκτεταμένες καταστροφές στους υποχωρούντες Δημοκρατικούς και στις τακτικές της «καμμένης γης» που εφάρμοζαν.

Πόλεμος! Και τότε και σήμερα και πάντα «Πόλεμος»! Πώς να δικαιολογήσει κανείς αυτή την φρικιαστική «συνήθεια» του ανθρώπου να επιβάλλεται στον αδύναμο;

Και τότε η Γερμανία ζήτησε συγγνώμη για τις ωμότητες που διέπραξαν οι ναζιστές στην Ισπανία. Στην 60η επέτειο του βομβαρδισμού της Γκουέρνικα το 1997, ο γερμανός πρόεδρος Ρόμαν Χέρτζοχ, με επιστολή τους προς του επιζώντες, τους «έτεινε χείρα φιλίας και συμφιλίωσης, εξ ονόματος του γερμανικού λαού», ενώ το 1998 η γερμανική Βουλή με απόφασή της αφαίρεσε όλα τα ονόματα των μελών της Λεγεώνας Κόνδωρ, που είχαν δοθεί σε γερμανικά στρατόπεδα.

Το μόνο θετικό εκείνου του βομβαρδισμού; Η Γέννηση της Γκουέρνικα! Ο ισπανός ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο ετοίμαζε τότε ένα πίνακα, παραγγελία της Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Μαδρίτης, που θα κοσμούσε το Ισπανικό Περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση των Παρισίων. Μόλις πληροφορήθηκε τη μεγάλη σφαγή, ονόμασε τον πίνακα Γκουέρνικα, θέλοντας να εκφράσει την απέχθειά του προς τους στρατιωτικούς «που βύθισαν την Ισπανία στον ωκεανό του πόνου και του θανάτου».

Πρόκειται για μία τεράστια ελαιογραφία (3,49 x 7,77 μ.), το πολιτικό μανιφέστο του Πικάσο, το σύμβολο συμμετοχής του στο δράμα των καιρών μας , που περιγράφει την απανθρωπιά, τη βιαιότητα και την απόγνωση του πολέμου. Δείχνει ένα σκηνικό θανάτου, με διαμελισμένα ζώα και ανθρώπους, γυναίκες να κλαίνε, κρατώντας νεκρά μωρά και κατεστραμμένα κτίρια. Ο Πικάσο χρησιμοποίησε συμβολισμούς στο έργο του «… ο ταύρος αντιπροσωπεύει την αγριότητα, το άλογο τον λαό…» , ενώ κατέληξε να χρησιμοποιήσει άσπρο, μαύρο και γκρι χρώμα, για να δώσει μεγαλύτερη ένταση στο θέμα. «Ναι, έχω συνείδηση ότι έχω πολεμήσει πάντοτε με τη ζωγραφική μου, σαν πραγματικός επαναστάτης. Τώρα, όμως, κατάλαβα ότι ούτε αυτό φθάνει. Εκείνα τα χρόνια της φοβερής καταπίεσης μού έδειξαν ότι πρέπει να παλεύω, όχι μόνον με την τέχνη μου, αλλά με ολόκληρο τον εαυτό μου…» , θα πει αργότερα.

Ο πίνακας εκτέθηκε τον Ιούλιο του 1937 στη Διεθνή Έκθεση των Παρισίων και συγκέντρωσε το γενικό ενδιαφέρον. Στη συνέχεια, περιόδευσε σε μεγάλες πρωτεύουσες του κόσμου, προκειμένου να συγκεντρωθούν χρήματα για την προάσπιση της Δημοκρατίας στην Ισπανία. Μετά την επικράτηση του Φράνκο, το 1939, η Γκουέρνικα βρήκε προσωρινό καταφύγιο στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜΟΜΑ).

Το 1968 ο Φράνκο θέλησε να εκτεθεί ο πίνακας στην Ισπανία, αλλά ο Πικάσο αρνήθηκε και εξουσιοδότησε το ΜΟΜΑ να επιστρέψει τον πίνακα στην Ισπανία, μόλις αποκατασταθεί η Δημοκρατία . Αυτό έγινε το 1975, όταν πέθανε ο Φράνκο κι ενώ ο Πικάσο είχε φύγει από τη ζωή, δύο χρόνια νωρίτερα. Το 1981 η «Γκουέρνικα» επέστρεψε στην πατρίδα της και αποτέλεσε ένα από τα σπουδαιότερα εκθέματα αρχικά του Μουσείου «Πράδο» της Μαδρίτης και από το 1992 του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης Βασίλισσα Σοφία της Μαδρίτης.

Οι καλλιτέχνες βρίσκουν τον δικό τους μοναδικό τρόπο να καταγγέλλουν τον πόλεμο με την παλέτα, τα χρώματα, τα πινέλα, τη σμίλη τους, όπως και οι πνευματικοί άνθρωποι διαθέτουν τα δικά τους όπλα, τον «λόγο» και την «γραφή» τους, για να βγάζουν τον άνθρωπο από τον λήθαργο της καθημερινότητάς του...

* Η Εύη Κοκκίνου

είναι Δικηγόρος

Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια

Msc Διοίκηση Τουρ/κών Επιχειρήσεων

Δ/νση: Απ. Παύλου 40-Κόρινθος 20131

Τηλ.: 2741084568 & 6944964225

email: ekokklaw@otenet.gr