Η μαγεία της ετυμολογίας Φ.1783
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
|
«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Λέξεις της επικαιρότητας - 85
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης
Καθηγητής Μουσικής
Και επίσης δυστυχώς δεν αντιλαμβανόμαστε την θηλιά, τον βρόγο, που σφίγγει όλο και πιο πολύ στον λαιμό μας. Νομίζουμε πως με τον ίδιο μαγικό τρόπο, που ευνοούνται οι αγορές, όλα θα περάσουν και η ζωή μας θα αποκτήσει ξανά «κανονικότητα» (την ηλίθια λέξη-καραμέλλα της …πανδημίας)!
Μπόλικες λέξεις προς ετυμολόγηση, όπως αντιλαμβάνεστε, σήμερα.
Να ξεκινήσουμε με την πολυπόθητη ειρήνη . Πολύ όμορφη λέξη και πανέμορφη και η λογική της δημιουργίας της (ετυμολογία). Εκ του αρχαιοπρεπούς ρήματος, είρω (=λέγω, ομιλώ, αναγγέλλω, ερωτώ) + νους , με το θέμα του ρήματος, είρη- , να το δανείζεται από τον παρακείμενό του ( είρη-ται ). Ειρήνη σημαίνει την διευθέτηση διαφορών ή ερίδων δια δικαίων και σοφών λόγων, με την μεσολάβηση και την χρήση, δηλαδή, του νοός. Τα παράγωγα της λέξεως χρησιμοποιούν το θεματικό σύμπλεγμα, ειρη-νο (ειρηνοποιός, Ειρηναίος κλπ). Και πού να δείτε πώς οι ξένοι εκφράστηκαν για την ειρήνη και από πού έλαβαν τα φώτα! Από το επιφώνημα-προστακτική, παξ , του ρήματος πήγνυμι ή πακτόω (=μπήγω, στερεώνω). Τι δουλειά είχε όμως αυτό το ρήμα με την ειρήνη; Ο Όμηρος διασώζει την συνήθεια μεταξύ των διαπραγματευομένων την ειρήνη να μπήγουν ένα δόρυ στην γη, ως ένδειξη καταπαύσεως των εχθροπραξιών. «Έγχος μεν κατέπηξεν επί χθονί» ( Ιλ . Ζ, 213). Όταν, λοιπόν, εξεφωνείτο το «παξ» , σήμαινε «πάψτε, φτάνει» . Ακριβώς την ίδια λέξη πήραν αυτούσια οι Λατίνοι και ονόμασαν την ειρήνη αλλά και την ησυχία, pax-pacis . Οι Γάλλοι paix , οι Ιταλοί pace , οι Ισπανοί paz , οι Άγγλοι peace και οι Γερμανοί Pazifismus (ειρήνευση).
Οι αγορές όμως φαίνεται να έχουν διαφορετική άποψη και άλλη οπτική για την ειρήνη. Αυτές μπήγουν ένα δόρυ στην καρδιά του καθενός μας, εκμεταλλευόμενες προς ίδιον όφελος κάθε δυσκολία, που φέρνουν στον γενικό πληθυσμό οι εχθροπραξίες, αν δεν τις προκαλούν κιόλας, μιας και μπορούν. Η αγορά ετυμολογείται εκ του ρήματος, αγείρω (=συναθροίζω, συλλέγω), που έχει προέλθει εκ του συνδυασμού δύο ρημάτων, του άγω και του είρω . Η αγορά είναι επομένως ο τόπος συνάθροισης, αλλά και η ευγλωττία, μιας και υπάρχει και το ρήμα είρω , που είδαμε πιο πάνω. Σημαίνει βεβαίως γενικώς και τα ψώνια. Οι σημερινές …μυστήριες αγορές πάντως είναι αόρατες και απρόσωπες. Βολικό…
Ολόκληρος, λοιπόν, αυτός ο εφιαλτικός βομβαρδισμός άσχημων εξελίξεων αποτελεί μια θηλιά στον λαιμό μας, που συνεχώς σφίγγει, μας φράσσει τον αέρα και τελικώς μας πνίγει. Η ρίζα της θηλιάς βρίσκεται στον παρακείμενο του θάλλω ( έ- θηλ- α ), που σημαίνει ανατρέφω, κάνω κάτι να μεγαλώσει, είμαι πλήρης, που μας έδωσε το παράγωγο θηλή , την ρόγα της γυναίκας, απ’ όπου εξέρχεται το θρεπτικότατο γάλα. Εικάζω πως έλαβε την σημερινή της έννοια από την ομοιότητά της με τον μαστό τής γυναίκας (σχοινί ή κορδόνι, που σχηματίζει κυκλικό κόμπο). Η θηλιά λέγεται αλλοιώς και βρόχος . Εδώ έχουμε μια περίεργη ετυμολόγηση και συγκεκριμένα εκ του βρυν , που αποτελεί ονοματοποιία των κραυγών των νηπίων, όταν θέλουν νερό. Ο Βάρναλης, στην μετάφραση από τις «Νεφέλες» του Αριστοφάνη, μας μεταφέρει τις φράσεις κάποιου πατέρα προς τον γιο του: « Έλεγες βρυν (μπρουν) κι’ έτρεχα ευθύς νεράκι να σου φέρω, έλεγες μαμμαν (μαμ) κι’ έτρεχα ευθύς ψωμάκι να σου φέρω και μόλις έλεγες κακκαν (κακά) σ’ άρπαζα κι’ απ’ την πόρτα έξω πετιόμουνα κι’ εκεί σε βάσταγα να τα κάνεις». Βρόχθος είναι ο λαιμός, ο λάρυγγας, και βρόγχος είναι ο σωλήνας, η συνέχεια της τραχείας, που μεταφέρει τον αέρα στους πνεύμονες. Πνίγεσαι και πεθαίνεις όταν ένα αντικείμενο, που έχει καταποθεί, έχει προχωρήσει όχι προς τον οισοφάγο, αλλά προς την τραχεία, την αεροφόρο οδό, δηλαδή.
Λέτε να τα καταφέρουν να μας στερήσουν και τον αέρα μας ακόμα;
* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας
Αφήστε ένα σχόλιο