Το Εικοσιένα δεν είναι πια εθνικό μας βίωμα φ.1786

Με αφορμή την Επέτειο της 25ης Μαρτίου

του Αλέξανδρου Κωστάρα*

Ένας ακόμη εορτασμός της επετείου του Εικοσιένα ήλθε να προστεθεί φέτος στους 200 άλλους που προηγήθηκαν από την Εθνεγερσία μέχρι σήμερα. Εάν θέλαμε να δώσουμε επιγραμματικά το βασικό γνώρισμα της φετινής επετείου, που εορτάσαμε την προηγούμενη εβδομάδα, θα λέγαμε ότι ήταν το ίδιο ανούσια, όπως όλες οι άλλες των τελευταίων ετών. Είναι, νομίζω, κοινή πεποίθηση ότι έχουμε χάσει προ πολλού την επα-φή μας με το ουσιαστικό περιεχόμενο της μεγάλης αυτής εθνικής μας επετείου και συντηρούμε απλά το τυπικό του εορτασμού της.

Με παρελάσεις, καταθέσεις στεφάνων, σημαίες και σημαιάκια. Mαζί με όλα τα συναφή που αποτελούν αναγκαίο συμπλήρωμα του τελετουργικού της εορτής. Το Εικοσιένα όμως δεν ήταν ένα απλό συμβάν. Ένα λάβαρο κάποιας επανάστασης που το κλειδώνεις μέσα στο μουσείο της ιστορίας και το βγάζεις μια φορά τον χρόνο, για να θυμάσαι την επέτειο που συμβολίζει. Το Εικοσιένα ήταν για τους προπάτορές μας μυσταγωγία αγαθής αλλοίωσης, που τους μεταμόρφωσε από ανθρωπάκια σε πρωταγωνιστές αυτοθυσίας. Σε ήρωες. Τούς πήρε από τον κόσμο της χαμοζωής του ραγιά και τους ανέβασε πολύ ψηλά σε μια άλλη σφαίρα. Εκεί, όπου δεν υπάρχουν αφεντάδες και υποτακτικοί, αλλά μια γλυκειά ατμόσφαιρα που σε δροσίζει πάντα με την αύρα της ελευθερίας. Αυτής που η απόκτησή της δεν μετριέται με τα συμβατικά μέσα της καθημερινής συναλλαγής ή, όπως λέει και ο Παλαμάς, «δεν μετριέται με το στρέμμα, αλλά με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και με το αίμα». Αυτό το «πύρωμα» της καρδιάς τους το άφησαν οι αγωνιστές του Εικοσιένα σε εμάς τούς επιγενόμενους ως «μετάγγιση» εθνικής ψυχής με τα δυο «φτερά» της: την Πίστη στον Χριστό και την Αγάπη στην Πατρίδα. Είναι αυτά που έδωσαν στην ψυχή του Ελληνισμού την ώθηση να πετάξει ψηλά στην σφαίρα της ελευθερίας και την συνέδεσαν με την ιστορική συγκυρία, έτσι ώστε «εθνική ψυχή» και «ιστορική συγκυρία» να γίνουν ένα «σώμα» και τα δυό. Επομένως, εάν θέλεις να τιμήσεις αυτό το «σώμα», όπως του πρέπει, δεν το διασπάς, για να κρατήσεις την εξωτερική του έκφανση, αλλά το ενστερνίζεσαι ευθυγραμμίζοντας τους παλμούς της καρδιάς σου με την «ψυχή» την δική του. Το κάνεις βίωμα που το κουβαλάς μέσα σου όλο τον χρόνο. Κάθε μέρα. Κάθε στιγμή. Χωρίς να σε αποσπά ή να σε αποξενώνει από την καθημερινή σου έγνοια ή ενασχόληση. Απλά την συνοδεύει. Όπως ένας καημός, μια χαρά ή μια θλίψη που δεν βγαίνει ποτέ από τα στήθη σου σε όποιο βηματισμό κι’ αν βρεθείς στην ζωή σου. Έτσι, όταν έρχεται η ημέρα της μνήμης του γεγονότος που έβαλε τους σχετικούς «παλμούς» του στην καρδιά σου, το εορτάζεις στην εντελέχεια του με την εξωτερική και την εσωτερική του υπόσταση.

Αυτήν την διάσπαση του όλου «σώματος» της Εθνικής μας Επετείου της 25ης Μαρτίου 1821 την βιώνουμε μονίμως τις τελευταίες δεκαετίες από την Μεταπολίτευση και εντεύθεν. Αφήσαμε στην άκρη την «εθνική ψυχή» με τα «φτερά» και τις παρακαταθήκες της και εορτάζουμε μόνο την ιστορική συγκυρία. Την ημερομηνία, στην οποία συντελέσθηκε το θαύμα της Εθνεγερσίας, χωρίς να μας ενδιαφέρει τίποτε άλλο από εκεί και πέρα. Λειτουργούμε στην ζωή μας με το παράγγελμα που μας δίνει το γνωστό διαφημιστικό σποτάκι: «ψεκάστε, σκουπίστε, τελειώσατε»! Έτσι εκπληρώνουμε το χρέος μας απέναντι σε αυτήν την μεγάλη Επέτειο, που μας θυμίζει την «μήτρα» της εθνικής μας Παλιγγενεσίας. Πώς φτάσαμε όμως στην σημερινή κατάσταση που «αγκυλώνει» κάθε εθνικώς γρηγορούσα ψυχή;

Δεν χρειάζεται πολλή σκέψη, για να απαντήσει κάποιος το ερώτημα. Αρκεί να κοιτάξει προς την μεριά της παιδείας. Είναι ο «αγρός» που καθορίζει την «εσοδειά» κάθε κοινωνίας. Το λέει άλλωστε η κοινή λογική και μάς το επιβεβαιώνει η θυμοσοφία του λαού μας: «ό,τι σπέρνεις, θερίζεις». Δεν έχει σημασία να ρίχνεις απλά κάθε χρόνο τον παραδοσιακό σπόρο στο χωράφι που καλλιεργείς.

Εκείνο που μετράει τελικά είναι η κατάσταση, στην οποία βρίσκεται το χωράφι που δέχεται τον σπόρο, αλλά και η ετοιμότητα σου να βοτανίσεις το χωράφι, όταν διαπιστώσεις ότι την φύτρα του σπόρου την πνίγουν οι αγριάδες που φυτρώνουν μαζί του. Πόσο χαρακτηριστικά μάς το λέει αυτό η «Παραβολή του Σπορέως», που διαβάζεται στις Εκκλησίες κάθε χρόνο στην αρχή της καλλιεργητικής περιόδου. Αποδέκτες της παραβολής αυτής μπορεί να είναι κατά κύριο λόγο οι «αγροί», στους οποίους «καλλιεργείται» το ορθόδοξο θρησκευτικό βίωμα, δεν απευθύνεται όμως η σχετική παραβολή αποκλειστικά μόνο σε αυτούς. Ενδιαφέρει και πολλούς άλλους «αγρούς», όπως αυτός που δέχεται επάνω του τον «σπόρο» της Εθνεγερσίας.

Και για να έχουμε κάποια συγκρίσιμα στοιχεία, ας δούμε, πώς εκαλλιεργείτο σε άλλες εποχές ο «αγρός» της παιδείας με τον «σπόρο» της Εθνεγερσίας και πώς καλλιεργείται σήμερα αντιστοίχως αυτός ο «αγρός». Δεν θα μιλήσουμε για την γενιά των Ελληνοπαίδων που ήσαν χρονικά πολύ κοντά στο Έπος του Εικοσιένα και είχαν την τύχη να γίνουν αυτήκοοι ακροατές όσων τους είπε ο «Γέρος του Μωριά» στον περίφημο λόγο του από τον λόφο της Πνύκας εκείνο το πρωινό της 8ης Οκτωβρίου 1838. Θα αναφερθούμε σε όλες τις μεταγενέστερες γενιές, οι οποίες μέχρι περίπου τα τέλη της δεκαετίας του 1960 γαλουχήθηκαν με τον λόγο αυτό του Κολοκοτρώνη, αλλά και με τα γεμάτα εθνικό παλμό ποιήματα του Διονυσίου Σολωμού, του Παλαμά, του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και άλλων. Δεν υπήρχε χρονιά – για να θυμηθώ τα δικά μου γυμνασιακά χρόνια στις αρχές της δεκαετίας του 60 –, κατά την οποία η εορτή της Επετείου της 25η Μαρτίου στο Σχολείο να μη σε μετέφερε στην ατμόσφαιρα της Εθνεγερίας και να μη σου έδινε τους «παλμούς» της.

Με τον καθιερωμένο πανηγυρικό της ημέρας, με τον λόγο του Κολοκοτρώνη στην Πνύκα που ήταν βασικό ανάγνωσμα της εθνικής εορτής, καθώς και με τα πολλά φλογερά ποιήματα που απαγγέλλοντο από τους μαθητές όλων των τάξεων. Σήμερα όλα αυτά έχουν αφαιρεθεί ως αναχρονιστικά από τα σχολικά βιβλία! Έτσι, εάν ρωτήσεις κάποιον μαθητή Γυμνασίου ή Λυκείου να σου απαντήσει, τί είπε ο Κολοκοτρώνης στους Αθηναίους μαθητές επάνω στην Πνύκα το 1838 ή ποιός ήταν ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, οι απαντήσεις που θα πάρεις θα είναι απογοητευτικές.

Θα αντικατοπτρίζουν όμως με ακρίβεια την σημερινή εικόνα του «αγρού» της παιδείας. Είναι ο «αγρός», στον οποίο έχουν θεριέψει οι «αγριάδες» του εθνομηδενισμού και της αθεΐας, που σε αποτρέπουν από οποιαδήποτε σκέψη να «σπείρεις» κάποιον παραδοσιακό «σπόρο» σε αυτόν. Η σημερινή εικόνα του «αγρού» μιλάει από μόνη της. Από την μια μεριά μάς εξηγεί, γιατί έχουμε αποκοπεί από την ψυχή του Εικοσιένα κατά τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου. Και από την άλλη μάς δείχνει, τί οφείλουμε να πράξουμε, για να διατηρήσουμε ζωντανή μέσα μας την μνήμη της Εθνεγερσίας. Διότι, εάν αφήσουμε τον εθνομηδενισμό και την αθεΐα να σκοτώσουν την μνήμη αυτή, μαζί της θα έχουμε σκοτώσει και την προοπτική της παραδοσιακής Ελλάδος να συνεχίσει την πορεία της στον δρόμο που χάραξε το Εικοσιένα. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι βιώνοντας σωστά την Επέτειο της 25ης Μαρτίου δεν εκπληρώνουμε μόνον ένα χρέος τιμής προς τους προπάτορές μας για ό,τι μας κληροδότησαν. Διατηρούμε παράλληλα αδιάσπαστη την διαδοχή του Ελληνισμού από την μια γενιά στην άλλη. Αλίμονο σε εκείνους που θα αφήσουν την αλλοτρίωση να σπάσει την «αλυσίδα» αυτής της διαδοχής.

* Ο Αλεξάνδρος Π. Κωστάρας είναι Ομότιμος Καθηγητής Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Θράκης