Η μαγεία της ετυμολογίας Φ.1786

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 88

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Πάντως δεν έχετε παράπονο! Οι παγκόσμιοι ηγέτες, με τους διαφόρους ευαγείς οργανισμούς που διευθύνουν, ναι, αυτοί που μας αγαπάνε τόσο πολύ, φροντίζουν ανελλιπώς για την υγεία μας, έως δικού μας υποχρεωτικού σωσμού (όχι …σασμού, μην παρεξηγηθώ), σε περίπτωση που δεν θέλουμε να είμαστε υγιείς, ασφαλείς και να έχουμε και κοινωνική ευθύνη. Και το κυριώτερο, σε περίπτωση που δεν θέλουμε να είμαστε και δημοκράτες, σαν κι …αυτούς! Όμορφος κόσμος, ηθικός, αγγελικά πλασμένος…

Το πώς όμως με ένα μαγικό τρόπο, μετά από κάθε κρίση, κάποιοι βγαίνουν απ’ αυτήν ακόμα πλουσιώτεροι, είναι άξιο απορίας.

Ο ευαγής είναι σύνθετο επίθετο εκ του ευ και το ρήμα γάνυμαι (=χαίρομαι για κάτι, αγάλλομαι, λαμπρύνομαι). Η ρίζα του είναι το χα>γα , που δημιούργησε πρωτίστως το ηχομιμητικό ρήμα χαίρω (=είμαι γεμάτος χαρά, ευφραίνομαι, είμαι ευχαριστημένος), εκ της απόδοσης του γέλωτος, ως χαχαχα , σύνθετο κι αυτό ρήμα εκ της ρίζας χα+είρω (=λέγω) > χαείρω >χαίρω . Η ακολουθία του γάνυμαι είναι η εξής: χά-ομαι >γά-ομαι >γάνομαι >γάνυμαι , με ο>υ . Ξαναπάμε στον ευαγή για να δούμε κι αυτού την πορεία. Ευ + το παράγωγο, γάνος >εύ-γανος >ευ-γανής >ευ-αγνής (αναγραμ.) >ευ-αγής (=λαμπρός, επιφανής).

Η απορία προέρχεται εκ του στερητικού α και το ουσιαστικό πόρος (=πέρασμα, πορθμός, γέφυρα, δίοδος δια μέσου του δέρματος, μέσον για να καταφέρεις κάτι), παραγώγου του ρήματος περάω . Το περάω έχει προέλθει εκ της πρόθεσης επί + ελάω (=προχωρώ, κωπηλατώ, πλήττω) >επελάω >πελάω >περάω , με λ>ρ =διαπερνώ, διαβαίνω. Η απορία, λοιπόν, είναι η μη δυνατότητα να αντιληφθείς κάτι, να περάσεις κάτι μέσα από το μυαλό σου.

Πλούσιοι και πτωχοί, οι δύο κοινωνικές τάξεις της εποχής μας. Οι πλούσιοι πλουσιώτεροι και οι πτωχοί πτωχότεροι. Εξαφανίστηκε, όπως αντιλαμβάνεστε, η μεσαία τάξη, μια ενδιάμεση κοινωνική ομάδα, που διαβιούσε σχετικώς άνετα. Ο πλούσιος όμως πόθεν; Εκ του πλούτος κι αυτό εξ του επιθέτου πολύς-πολλή-πολύ . Η ετυμολογία τού πολύς είναι η … πόλις , που έχει πολλούς κατοίκους. Οι Ίωνες έλεγαν πολ-νός >πολλός , με λν>λλ , εξ ου και το θηλυκό πολλή . Ο συγκριτικός βαθμός του, πλείων , δημιούργησε το ρήμα πίμπλημι (=γεμίζω, ικανοποιώ, χορταίνω, κατέχω αξίωμα). Πλεί-ων , με ει>η και ενεστωτικό αναδιπλασιασμό, πί-πλη-μι >πί-μ-πλημι (το μ μεσολαβεί χάριν ευφωνίας). Εκ του πίμπλημι το πλήθος ή το πλοίθος ( πολύς , ολ>λο ) και εξ αυτού πλούτος , με τ>θ , η ευμάρεια, και πλούσιος , ο κατέχων τον πλούτο.

Οι πλούσιοι τι ακριβώς κάνουν; Μα θησαυρίζουν ! Μαζεύουν, μαζεύουν χρήμα και δημιουργούν ένα θησαυρό . Ο θησαυρός ετυμολογείται εκ του ρήματος τι-θημι (κι αυτό εκ του ρήματος τάσσω =τακτοποιώ, βάζω σε τάξη, διατάσσω σε θέση μάχης, διορίζω, παραγγέλνω, ορίζω, επιβάλλω), χρησιμοποιώντας όμως το θέμα του μέλλοντος ( θή-σω ) και την κατάληξη –αυρος . Ό,τι πολύτιμο, λοιπόν, μαζεύεται, συγκεντρώνεται, αποτελεί θησαυρό κι αυτός που τον μαζεύει θησαυρίζει .

Έρχονται μαύρες μέρες, κατά πως φαίνεται, στην κοινωνία, με την ακρίβεια να δημιουργεί ζάλη και απόγνωση, κυρίως σε ό,τι έχει να κάνει με την ενέργεια. Παληά ως Ελλάδα όχι μόνον ήμασταν ενεργειακώς αυτόνομοι αλλά εξήγαμε κιόλας, με κύριο υλικό παραγωγής τον λιγνίτη. Έλα όμως που δεν ήταν πράσινος και οι παγκόσμιοι «ευαίσθητοι» και πάλι νοιάζονται για το καλό μας. Αυτοί κι ο μέγας τιμονιέρης, ο Αντρέας, με τον ήλιο του τον πράσινο. Κάτι ήξερε αυτός από τότε!!

Ο λιγνίτης είναι το ορυκτό υλικό, που εξάγεται δια ξέσεως (ξυσίματος) εκ της γης και όταν καίγεται παράγεται η λιγνύς , ο πυκνός καπνός, αναμεμειγμένος με φλόγες. Το ρήμα είναι το κνάω ( κινάω , που δείχνει συνεχή κίνηση και σημαίνει ξέω, γαργαλάω, προξενώ κνησμό, φαγούρα). Προτάσσοντας το επιτατικό λι και με κ>γ , έχουμε τον λιγνίτη , το υπερπολύτιμο αυτό υλικό, που αφθονεί στην ελληνική γη.

Αμ, δεν θέλατε κομμουνιζζζμό, όπως η …Ρωσία, να τα ’χουμε όλα τζάμπα, να βρει το δίκιο του ο εργάτης και το …ΚΚΕ!!!

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας