Η μαγεία της ετυμολογίας

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 92

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Ας ξεκινήσουμε σήμερα με το φλέγον θέμα των ημερών, το …ηλεκτροσόκ που παθαίνουμε, όταν έρχονται λογαριασμοί ηλεκτρικού ρεύματος.

Ως συνήθως, στην μπανανία που ζούμε δεν έχουμε ελπίδες επιβίωσης, με τα αποθρασυμμένα και ασύδοτα κοπριταριά που μας κυβερνούν αλλά και τους εντολείς τους σε παγκόσμιο επίπεδο, τα κτήνη που παίζουν τα παιχνιδάκια εξουσίας τους, με «παράπλευρες απώλειες» χιλιάδες αθώους πολίτες.

Το ηλεκτρικό, ο ηλεκτρισμός. Μια σπουδαία ανακάλυψη, που έμελλε να βελτιώσει την ζωή του ανθρωπίνου είδους σε πολλά επίπεδα, που δεν είναι του παρόντος να αναλυθούν. Θα μείνω μόνο στην λέξη ηλεκτρισμός και στην ετυμολογία της. Πρόκειται για λέξη της νεοελληνικής, που παράγεται εκ του ηλέκτωρ (=αυτός που ακτινοβολεί, που λάμπει), σύνθετη λέξη εκ του αέλιος ή ηέλιος (=ήλιος) + α-κτός (αυτός που άγεται, του ρήματος άγω ). Ο ηέλιος ή αέλιος , τώρα, είναι κι αυτή σύνθετη λέξη εκ του δασυνόμενου και περισπώμενου βεβαιωτικού, Η (ή Α , κατά τους Δωριείς, = βεβαίως, αληθώς), που είδαμε στο «αμήν», στο προηγούμενο φύλλο, και το ελεύσομαι (μέλλων τού έρχομαι και με τις δύο έννοιες, του έρχομαι και του απέρχομαι), κάτι που δείχνει το βέβαιον της κίνησης του ηλίου. Ο η-έλ-ιος , με αντιστροφή ελ>λε , γίνεται ηλέ- (α)κτος >ηλέκτωρ , εξ ου και ηλεκτρισμός. Σημειώστε εδώ πως υπάρχει και η ομηρική λέξη ήλεκτρον , που σημαίνει ένα κράμα χρυσού και αργύρου, ιδίας ρίζας με το ηλέκτωρ , υπό την έννοια της λαμπρότητος, της ακτινοβολίας.

Μην κλείσουμε όμως το άρθρο με …πλακωματικές λέξεις, έστω κι αν αυτές προφανώς δεν ευθύνονται για την σημασία που παίζουν στην ζωή μας. Ας χαρούμε γύρω μας την φύση να λουλουδίζει, να καρπίζει, να αναγεννάται. Άνοιξη, η ωραιότερη των εποχών. Μάιος, επίσης. Άνθη πολύχρωμα και μυρωμένα δροσίζουν τις αισθήσεις μας, μας φέρνουν ελπίδα πως η καταδίκη μας εξ αιτίας τού ιού θα μετατραπεί σε χαρά και την συνήθη ανεμελιά τής εποχής.

Η άνοιξη προέρχεται εκ της πρόθεσης ανά και το ρήμα οίγω (= ο ευφων + ίχνος , με χ>γ ), που σημαίνει φανερώνω, αποκαλύπτω, ξεσκεπάζω. Η ενέργεια του ρήματος δείχνει κυρίως την ανθοφορία, το πώς δηλαδή τα λουλούδια ανοίγουν τα μπουμπούκια τους και προβάλλει το άνθος. Μαζί μ’ αυτά «ανοίγει» και η γενικότερη διάθεση όλων των εμβίων όντων, μετά την σκοτεινιά και την κλεισμάρα του χειμώνα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το όνομα που χρησιμοποιούν κάποιες λατινογενείς γλώσσες για την άνοιξη . Οι Λατίνοι prin-tempus , οι Γάλλοι printemps , οι Ιταλοί και οι Ισπανοί primavera (= πρίν+ Fέαρ >έρα ). Το tempus όμως των Λατίνων σήμαινε αρχικώς την διαίρεση, τον τεμαχισμό τού χρόνου, την ώρα, και προέρχεται εκ του ελληνικού τέμνω (=τεμαχίζω, κόβω). Οι Γάλλοι λένε τον χρόνο temps , οι Ιταλοί tempo , οι Ισπανοί tiempo , οι Άγγλοι time και οι Γερμανοί Zeit (εκ του δαίω =διαιρώ και τέμνω) και tempo .

Το άνθος είναι σύνθετη λέξη εκ της πρόθεσης ανά + θηλέω (εκ του θάλος =η αύξηση, το μεγάλωμα, η ανατροφή), λέξη που στο Όμηρο σημαίνει αναβλαστάνω. Ανά+θηλέω >ανθηλέω >ανθήω >ανθέω ( η>ε) >άνθος , αυτό, δηλαδή, που δημιουργείται εκ του μεγαλώματος, της αναβλαστήσεως του φυτού ή του δένδρου. Και πάλι αξιοπρόσεκτη η ρίζα που έδωσε την έννοια του άνθους στις ξένες γλώσσες, εκ του φλόος (=άνθηση, άνθος). Φλύσις είναι η εξάνθηση και φλέω σημαίνει γέμω εξ αφθονίας, είμαι κατάμεστος. Το φλέω είναι κι αυτό με την σειρά του σύνθετη λέξη, εκ του φύω + λέγω (με την έννοια του συλ-λέγω, γεμίζω). Το άνθος στην λατινική είναι flos-floris , στην γαλλική fleur , στην ιταλική fiore , στην ισπανική fior , στην αγγλική flower , bloom και στην γερμανική Flor , Blume .

Και στο επόμενο φύλλο θα συνεχίσω την αναφορά σε όμορφα και μυρωδάτα πράγματα, να αντιπαλέψουμε την γενικότερη μαυρίλα της ζωής μας, που δεν λέει να εξαφανιστεί.

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας