Η μαγεία της ετυμολογίας Φ.1792
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
|
«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Λέξεις της επικαιρότητας - 94
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης
Καθηγητής Μουσικής
Με αφορμή αυτό το πανάθλιο θέαμα της Γιουροβίζιον, σκέφτηκα ποιοι στ’ αλήθεια είναι αυτοί που το βλέπουν συνειδητά και τι ακριβώς περιμένουν να ακούσουν κάθε χρονιά; Κάνοντας αυτόν τον συνειρμό, μου ήρθε στον νου η απάντηση, η οποία είναι «η ως κινούμενη άμμος ανθρωπομάζα», της οποίας ουδέποτε γνωρίζεις την συμπεριφορά ή τα κριτήρια των ενεργειών της. Κι επειδή η ανθρωπομάζα ευκόλως εκπαιδεύεται, δεν μπορεί να έχουμε απαίτηση να χρησιμοποιεί πάντοτε την λογική. Άρα, μοιραίως καταπίπτει στην κατηγορία των αφελών, που ακρίτως αποδέχονται να παρακολουθούν τον …θεσμό! Θεσμό, ευρωπαϊκό όμως! Ναι, της ενωμένης Ευρώπης, της ισότητας, της …δημοκρατίας, της αποφασιστικότητας.
Όχι τίποτε άλλο αλλά ντροπιάζουν κι αυτό ακόμα το όνομα της ηπείρου, που δανείστηκαν από την όμορφη κόρη τού Αργείου βασιλιά της Φοινίκης, Αγήνορος. Για να μη μακρύνω με ιστορικά στοιχεία, που τα βρίσκετε ευκόλως με ένα …γκουγκλάρισμα(!!), μπαίνω κατ’ ευθείαν στην ετυμολογία της. Ευρώπη : Επίθετο, ευρύς + οψ ή ωψ . Ο ευρύς εκ του ευ +ρέω ( ρύ-σις ), που σημαίνει τον πλατύ, τον εκτεταμένο, τον φθάνοντα σε μεγάλη απόσταση. Η οψ ή ωψ ετυμολογείται και εκ του φάος (=φως), που γέννησε τα συγγενή ρήματα φαίνω (=φέρω στο φως, φανερώνω, φωτίζω) και φημί (=λέγω, φέρω στο φως δια του λόγου, εκθέτω). Η Ευρώπη , λοιπόν, είναι αυτή που βλέπει, που φωτίζει, που φέρνει στο φως πράγματα από μια μεγάλη έκταση, την τότε Ευρασία, κι όχι αυτή που έχει μεγάλα μάτια, όπως υποστηρίζουν τα διάφορα «σοφά» wiki.
Αλλά ας πάμε στην μάζα, να δούμε ενδεικτικώς πόσες διαφορετικές λέξεις χρησιμοποιεί η ελληνική για τους διαθέτοντας ολίγον νου. Να ξεκινήσουμε με την πλέον διαδεδομένη, που αποτελεί προσφιλή κλητική προσφώνηση εκατομμυρίων Ελλήνων αλλά και την πρώτη λέξη που μαθαίνουν οι ερχόμενοι στην χώρα μας ξένοι. Ο μαλάκας ! Πρόκειται για την λέξη μλαξ >βλαξ >μάλαξ >μαλάκας , που στην κυριολεξία σημαίνει τον μαλθακό, τον καταβεβλημένο, αυτόν που δεν μπορεί να σηκωθεί από την κούραση, από τον πολύ κόπο. Θα μου πείτε, τι σχέση μπορεί να έχει με το σημερινό νόημα που του αποδίδεται; Έχει και παραέχει αλλά δεν φαίνεται, επειδή αγνοούμε την ρίζα του ρήματος που τον «γέννησε». Κι αυτό είναι το ρήμα βλώσκω , του οποίου όμως ο αρχικός τύπος ήταν μλώσκω και έγινε έτσι για λόγους ευφωνίας (συνήθης μετατροπή σε β όσων συμφώνων ευρίσκονται προ υγρών. Μλαξ>βλαξ, μροτός>βροτός ). Το μλώσκω όμως προέρχεται από το ρήμα μολίσκω , που θα πει έρχομαι μετά κόπου. Το μολίσκω από πού; Από το τροπικό επίρρημα μόλις (κι όχι χρονικό) κι αυτό από το μόγις , μόγος (=μεγάλος κόπος, πόνος, κάματος), με την συνήθη τροπή του γ σε λ και μάλιστα με τέτοια προφορά, όπως προφέρουν οι Ιταλοί το “gli” [ figlio-a (=γιός, κόρη)]. Οι Γάλλοι διατηρούν την προφορά των δύο ll σε γ ( fille =κόρη). Του ιδίου ρήματος είναι και η μετοχή αορίστου, μολών (αόρ. έμολον ), που χρησιμοποιήθηκε στην πασίγνωστη φράση του Λεωνίδα προς τον Ξέρξη, «μολών λαβέ» , δηλαδή σε ελεύθερη μετάφραση «θα κουραστείς πολύ για να τα πάρεις» . Άρα ο μαλάκας είναι ο μονίμως κουρασμένος και επομένως αυτός που δεν μπορεί να παραγάγει σκέψη, ο μλαξ-βλαξ, έννοια που ταιριάζει με την σημερινή.
Δείτε όμως πόσες ακόμα ευρηματικές λέξεις χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι για να αποδώσουν σχεδόν το ίδιο νόημα.
Άνους (=χωρίς νου), άφρων (=χωρίς φρένα , νου), άλογος (=ο χωρίς λογική), ηλίθιος (=ο χαμένος, ο φευγάτος, εκ του ήλιθα =ματαίως κι αυτό εκ του άλη =περιπλάνηση), νήπιος ( νη =όχι + έπος , αυτός που δεν μπορεί να εκφέρει λόγο), μωρός ( μη + ώρα =η φροντίδα, με ψιλή και οξεία, αυτός που δεν μπορεί να φροντίσει τον εαυτό του, όπως τα νεογέννητα παιδιά- μωρά ), αβέλτερος (=ο το βέλτιον μη γιγνώσκων, αυτός που δεν γνωρίζει το καλλίτερο, εξ ου και αβελτηρία ), κουτός (εκ του ομηρικού ζάκοτος =ορμητικός αλλά εννοεί αυτόν που επιδεικνύει ασύνετο ορμητικότητα, που εγγίζει τα όρια της βλακείας), αγελαίος (= ο ακολουθών ως αγέλη, κοπάδι), νωθρός ( νη + θρώσκω , αυτός που δεν αναπηδάει, που δεν κουνιέται, άρα ο ράθυμος και ως προς την μάθηση) και άλλες πολλές.
Κάντε τώρα μια αναγωγή στο κοινό που κυττάει (θα τα πούμε άλλη φορά γιατί γράφεται έτσι κι όχι κοιτάει ) την Γιουροβίζιον και θα αντιληφθείτε την ακριβέστατη σοφία των προγόνων μας.
Όχι τίποτε άλλο αλλά ντροπιάζουν κι αυτό ακόμα το όνομα της ηπείρου, που δανείστηκαν από την όμορφη κόρη τού Αργείου βασιλιά της Φοινίκης, Αγήνορος. Για να μη μακρύνω με ιστορικά στοιχεία, που τα βρίσκετε ευκόλως με ένα …γκουγκλάρισμα(!!), μπαίνω κατ’ ευθείαν στην ετυμολογία της. Ευρώπη : Επίθετο, ευρύς + οψ ή ωψ . Ο ευρύς εκ του ευ +ρέω ( ρύ-σις ), που σημαίνει τον πλατύ, τον εκτεταμένο, τον φθάνοντα σε μεγάλη απόσταση. Η οψ ή ωψ ετυμολογείται και εκ του φάος (=φως), που γέννησε τα συγγενή ρήματα φαίνω (=φέρω στο φως, φανερώνω, φωτίζω) και φημί (=λέγω, φέρω στο φως δια του λόγου, εκθέτω). Η Ευρώπη , λοιπόν, είναι αυτή που βλέπει, που φωτίζει, που φέρνει στο φως πράγματα από μια μεγάλη έκταση, την τότε Ευρασία, κι όχι αυτή που έχει μεγάλα μάτια, όπως υποστηρίζουν τα διάφορα «σοφά» wiki.
Αλλά ας πάμε στην μάζα, να δούμε ενδεικτικώς πόσες διαφορετικές λέξεις χρησιμοποιεί η ελληνική για τους διαθέτοντας ολίγον νου. Να ξεκινήσουμε με την πλέον διαδεδομένη, που αποτελεί προσφιλή κλητική προσφώνηση εκατομμυρίων Ελλήνων αλλά και την πρώτη λέξη που μαθαίνουν οι ερχόμενοι στην χώρα μας ξένοι. Ο μαλάκας ! Πρόκειται για την λέξη μλαξ >βλαξ >μάλαξ >μαλάκας , που στην κυριολεξία σημαίνει τον μαλθακό, τον καταβεβλημένο, αυτόν που δεν μπορεί να σηκωθεί από την κούραση, από τον πολύ κόπο. Θα μου πείτε, τι σχέση μπορεί να έχει με το σημερινό νόημα που του αποδίδεται; Έχει και παραέχει αλλά δεν φαίνεται, επειδή αγνοούμε την ρίζα του ρήματος που τον «γέννησε». Κι αυτό είναι το ρήμα βλώσκω , του οποίου όμως ο αρχικός τύπος ήταν μλώσκω και έγινε έτσι για λόγους ευφωνίας (συνήθης μετατροπή σε β όσων συμφώνων ευρίσκονται προ υγρών. Μλαξ>βλαξ, μροτός>βροτός ). Το μλώσκω όμως προέρχεται από το ρήμα μολίσκω , που θα πει έρχομαι μετά κόπου. Το μολίσκω από πού; Από το τροπικό επίρρημα μόλις (κι όχι χρονικό) κι αυτό από το μόγις , μόγος (=μεγάλος κόπος, πόνος, κάματος), με την συνήθη τροπή του γ σε λ και μάλιστα με τέτοια προφορά, όπως προφέρουν οι Ιταλοί το “gli” [ figlio-a (=γιός, κόρη)]. Οι Γάλλοι διατηρούν την προφορά των δύο ll σε γ ( fille =κόρη). Του ιδίου ρήματος είναι και η μετοχή αορίστου, μολών (αόρ. έμολον ), που χρησιμοποιήθηκε στην πασίγνωστη φράση του Λεωνίδα προς τον Ξέρξη, «μολών λαβέ» , δηλαδή σε ελεύθερη μετάφραση «θα κουραστείς πολύ για να τα πάρεις» . Άρα ο μαλάκας είναι ο μονίμως κουρασμένος και επομένως αυτός που δεν μπορεί να παραγάγει σκέψη, ο μλαξ-βλαξ, έννοια που ταιριάζει με την σημερινή.
Δείτε όμως πόσες ακόμα ευρηματικές λέξεις χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι για να αποδώσουν σχεδόν το ίδιο νόημα.
Άνους (=χωρίς νου), άφρων (=χωρίς φρένα , νου), άλογος (=ο χωρίς λογική), ηλίθιος (=ο χαμένος, ο φευγάτος, εκ του ήλιθα =ματαίως κι αυτό εκ του άλη =περιπλάνηση), νήπιος ( νη =όχι + έπος , αυτός που δεν μπορεί να εκφέρει λόγο), μωρός ( μη + ώρα =η φροντίδα, με ψιλή και οξεία, αυτός που δεν μπορεί να φροντίσει τον εαυτό του, όπως τα νεογέννητα παιδιά- μωρά ), αβέλτερος (=ο το βέλτιον μη γιγνώσκων, αυτός που δεν γνωρίζει το καλλίτερο, εξ ου και αβελτηρία ), κουτός (εκ του ομηρικού ζάκοτος =ορμητικός αλλά εννοεί αυτόν που επιδεικνύει ασύνετο ορμητικότητα, που εγγίζει τα όρια της βλακείας), αγελαίος (= ο ακολουθών ως αγέλη, κοπάδι), νωθρός ( νη + θρώσκω , αυτός που δεν αναπηδάει, που δεν κουνιέται, άρα ο ράθυμος και ως προς την μάθηση) και άλλες πολλές.
Κάντε τώρα μια αναγωγή στο κοινό που κυττάει (θα τα πούμε άλλη φορά γιατί γράφεται έτσι κι όχι κοιτάει ) την Γιουροβίζιον και θα αντιληφθείτε την ακριβέστατη σοφία των προγόνων μας.
* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας
Αφήστε ένα σχόλιο