Η μαγεία της ετυμολογίας /Φ.1795
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
|
«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Λέξεις της επικαιρότητας - 97
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης
Καθηγητής Μουσικής
Άρχισαν και στριμώχνονται οι «άριστοι» και μαγειρεύουν εκλογές πριν την ώρα τους. Οι πρώην «άριστοι» ακονίζουν κι αυτοί τα …κουτάλια τους για νέα επέλαση, αφού -σου λέει- ο λαός έχει μνήμη χρυσόψαρου και δεν θυμάται τι του κάναμε πριν από μόλις 3-4 χρόνια. Ο …ματαπράσινος ήλιος παίρνει κι αυτός θέση για να μας σώσει, με νέο άεργο κοπριταριό επικεφαλής και νεκραναστημένα τα εμετικά φαντάσματα του παρελθόντος. Όλοι μια ωραία ατμόσφαιρα…!!!
Και σ’ αυτό το φύλλο η επικαιρότητα μας τροφοδοτεί με ωραίες λέξεις. Πρώτη και καλλίτερη, ο άριστος , που σημαίνει τον εξέχοντα στο είδος του, κυρίως από καταγωγή και κοινωνική θέση, τον ευγενέστατο, τον αρχηγό, τον γενναίο, τον χρησιμότατο… Ο εν λόγω τύπος αποτελεί υπερθετικό βαθμό του επιθέτου, αγαθός . Ο συγκριτικός βαθμός του, εκτός από αμείνων , είναι και αρείων , εκ του οποίου παράγεται η λέξη, αρετή . Εκ δε της αρετής, με εναλλαγή ε>ι , προκύπτει ο άριστος .
Οι «άριστοι» κανονίζουν εκλογές . Εύκολη λέξη, παράγωγο του λέγω : Εκ+λέγω . Το λέγω , εκτός της κυρίαρχης σημασίας τού ομιλώ, εκφέρω λόγο, σημαίνει και συναθροίζω, απαριθμώ, επαναλαμβάνω. Την ακριβή σημασία του ρήματος εκλέγω , την δίνει τόσο η πρόθεση εκ , όσο και η δια ( εκ-λέγω , δια-λέγω ), με την περιγραφή να έχει ως εξής: Εκ μιας συναθροίσεως (μάζεμα πολλών ανθρώπων, που ψηφίζουν) ωρισμένοι «τραβιούνται» έξω ( εκ ), διαλέγονται ( δια =διαίρεσις του πλήθους των υποψηφίων). Οι ξένες γλώσσες κράτησαν αυτούσια την ελληνική ρίζα εκ του εκλέγω και οι μεν Λατίνοι είπαν την εκλογή electio , οι Γάλλοι élection , οι Ιταλοί elezione , οι Ισπανοί elección , οι Άγγλοι election και οι Γερμανοί Wahl .
Σήμερα, που γράφονται αυτές οι γραμμές, ένας κομήτης-φερέφωνο των «αρίστων» (βλέπε κυβερνητικός εκπρόσωπος) δήλωσε για τον αντίπαλο συνδυασμό πως η στάση του για κάποιο θέμα αποτελεί άγος , κάνοντας επίδειξη γραμματικών γνώσεων. Θα του ζητούσα να μου εξηγήσει τι πνεύμα παίρνει η λέξη αλλά ας μην του βάλω δύσκολα και εκτεθεί (δια πολλοστή φορά). Το λέω αυτό, διότι, όταν η λέξη δασύνεται, έχει την έννοια πράξης άξιας τιμής και σεβασμού και παράγεται εκ του ρήματος αγάομαι (= θαυμάζω, εκπλήττομαι, χαίρομαι, τιμώ, με επιτατικό α+γάνος =χαρά, καύχημα, έπαρση, παράγωγο του ρήματος γάνυμαι , με την ίδια σημασία του αγάομαι ). Ιδίας ετυμολογίας είναι ο άγιος , καθώς και ο αγνός .
Αν όμως η λέξη παίρνει ψιλή, τότε έχουμε ακριβώς την αντίθετη σημασία και μάλιστα πολύ κακή. Σημαίνει δε ανοσιούργημα, μίασμα, κατάρα. Το Ετυμολογικόν το Μέγα αναφέρει στο σχετικό λήμμα: «Άγος, σημαίνει δύο∙ το τε καθαρόν, όπερ κυρίως∙ και το ρυπαρόν, κατά αντίφρασιν» , χωρίς πάντως να διευκρινίζει την ρίζα τού ενός και του άλλου. Μια εξήγηση που σκέφτομαι είναι πως εκείνο το α , στην περίπτωση που η λέξη δασύνεται, είναι επιτατικό, και στην περίπτωση που ψιλούται αρνητικό. Άρα, ο κυβερνητικός φωστήρ ίσως θα έπρεπε να διευκρινίσει ποιο άγος εννοεί, μην παρεξηγηθεί κιόλας πως …ενισχύει την αντιπολίτευση!
Οι «άριστοι», που λέτε, τα έχουν κάνει γενικώς σκ… και στην υπόθεση Ουκρανία. Παρ’ ότι απλώς εκτελούν εντολές των …ανωτέρων τους, είναι τόσο …άριστοι, που τους έχουν πάρει χαμπάρι ακόμα και οι πέτρες. Η …δημοκρατική Ουκρανία βάλλεται από τους …κομμουνιστές Ρώσους κι ολόκληρος ο πλανήτης αφ’ ενός δεν μπορεί να προμηθευτεί το πολυτιμότατο στάρι να τραφεί, αφ’ ετέρου το πληρώνει ένα μάτι, όπου το βρει, ελέω Ουκρανίας πάντα, μηδέ και ημών εξαιρουμένων, βεβαίως-βεβαίως!!
Το στάρι ή σιτάρι , στην αρχαιοελληνική λέγεται σίτος και η ρίζα του είναι το ρήμα σείω (=κουνώ), με ει>ι , με την ενέργεια του ρήματος να εξάγεται εκ του λιχνίσματος.
Όσο για τον κομμουνισμό είναι το πολίτευμα, όπου υποτίθεται λειτουργούν ισότιμα τα κομμάτια της κοινωνίας. Αποφεύγω να αναλύσω εκείνο το «υποτίθεται», καθώς αντιλαμβάνεστε πως απλώς δεν ισχύει τίποτα απ’ όσα διακηρύσσονται. Θα μείνω μόνον στην ετυμολογία του κόμματος , που είναι εκ του ρήματος κόπτω , με ρίζα κοπ- >κόπ-μα >κόμμα , με πμ>μμ . Κόμμα , κομμάτιον (υποκορ), κομμουνισμός , να ’χουμε να λέμε…
Και σ’ αυτό το φύλλο η επικαιρότητα μας τροφοδοτεί με ωραίες λέξεις. Πρώτη και καλλίτερη, ο άριστος , που σημαίνει τον εξέχοντα στο είδος του, κυρίως από καταγωγή και κοινωνική θέση, τον ευγενέστατο, τον αρχηγό, τον γενναίο, τον χρησιμότατο… Ο εν λόγω τύπος αποτελεί υπερθετικό βαθμό του επιθέτου, αγαθός . Ο συγκριτικός βαθμός του, εκτός από αμείνων , είναι και αρείων , εκ του οποίου παράγεται η λέξη, αρετή . Εκ δε της αρετής, με εναλλαγή ε>ι , προκύπτει ο άριστος .
Οι «άριστοι» κανονίζουν εκλογές . Εύκολη λέξη, παράγωγο του λέγω : Εκ+λέγω . Το λέγω , εκτός της κυρίαρχης σημασίας τού ομιλώ, εκφέρω λόγο, σημαίνει και συναθροίζω, απαριθμώ, επαναλαμβάνω. Την ακριβή σημασία του ρήματος εκλέγω , την δίνει τόσο η πρόθεση εκ , όσο και η δια ( εκ-λέγω , δια-λέγω ), με την περιγραφή να έχει ως εξής: Εκ μιας συναθροίσεως (μάζεμα πολλών ανθρώπων, που ψηφίζουν) ωρισμένοι «τραβιούνται» έξω ( εκ ), διαλέγονται ( δια =διαίρεσις του πλήθους των υποψηφίων). Οι ξένες γλώσσες κράτησαν αυτούσια την ελληνική ρίζα εκ του εκλέγω και οι μεν Λατίνοι είπαν την εκλογή electio , οι Γάλλοι élection , οι Ιταλοί elezione , οι Ισπανοί elección , οι Άγγλοι election και οι Γερμανοί Wahl .
Σήμερα, που γράφονται αυτές οι γραμμές, ένας κομήτης-φερέφωνο των «αρίστων» (βλέπε κυβερνητικός εκπρόσωπος) δήλωσε για τον αντίπαλο συνδυασμό πως η στάση του για κάποιο θέμα αποτελεί άγος , κάνοντας επίδειξη γραμματικών γνώσεων. Θα του ζητούσα να μου εξηγήσει τι πνεύμα παίρνει η λέξη αλλά ας μην του βάλω δύσκολα και εκτεθεί (δια πολλοστή φορά). Το λέω αυτό, διότι, όταν η λέξη δασύνεται, έχει την έννοια πράξης άξιας τιμής και σεβασμού και παράγεται εκ του ρήματος αγάομαι (= θαυμάζω, εκπλήττομαι, χαίρομαι, τιμώ, με επιτατικό α+γάνος =χαρά, καύχημα, έπαρση, παράγωγο του ρήματος γάνυμαι , με την ίδια σημασία του αγάομαι ). Ιδίας ετυμολογίας είναι ο άγιος , καθώς και ο αγνός .
Αν όμως η λέξη παίρνει ψιλή, τότε έχουμε ακριβώς την αντίθετη σημασία και μάλιστα πολύ κακή. Σημαίνει δε ανοσιούργημα, μίασμα, κατάρα. Το Ετυμολογικόν το Μέγα αναφέρει στο σχετικό λήμμα: «Άγος, σημαίνει δύο∙ το τε καθαρόν, όπερ κυρίως∙ και το ρυπαρόν, κατά αντίφρασιν» , χωρίς πάντως να διευκρινίζει την ρίζα τού ενός και του άλλου. Μια εξήγηση που σκέφτομαι είναι πως εκείνο το α , στην περίπτωση που η λέξη δασύνεται, είναι επιτατικό, και στην περίπτωση που ψιλούται αρνητικό. Άρα, ο κυβερνητικός φωστήρ ίσως θα έπρεπε να διευκρινίσει ποιο άγος εννοεί, μην παρεξηγηθεί κιόλας πως …ενισχύει την αντιπολίτευση!
Οι «άριστοι», που λέτε, τα έχουν κάνει γενικώς σκ… και στην υπόθεση Ουκρανία. Παρ’ ότι απλώς εκτελούν εντολές των …ανωτέρων τους, είναι τόσο …άριστοι, που τους έχουν πάρει χαμπάρι ακόμα και οι πέτρες. Η …δημοκρατική Ουκρανία βάλλεται από τους …κομμουνιστές Ρώσους κι ολόκληρος ο πλανήτης αφ’ ενός δεν μπορεί να προμηθευτεί το πολυτιμότατο στάρι να τραφεί, αφ’ ετέρου το πληρώνει ένα μάτι, όπου το βρει, ελέω Ουκρανίας πάντα, μηδέ και ημών εξαιρουμένων, βεβαίως-βεβαίως!!
Το στάρι ή σιτάρι , στην αρχαιοελληνική λέγεται σίτος και η ρίζα του είναι το ρήμα σείω (=κουνώ), με ει>ι , με την ενέργεια του ρήματος να εξάγεται εκ του λιχνίσματος.
Όσο για τον κομμουνισμό είναι το πολίτευμα, όπου υποτίθεται λειτουργούν ισότιμα τα κομμάτια της κοινωνίας. Αποφεύγω να αναλύσω εκείνο το «υποτίθεται», καθώς αντιλαμβάνεστε πως απλώς δεν ισχύει τίποτα απ’ όσα διακηρύσσονται. Θα μείνω μόνον στην ετυμολογία του κόμματος , που είναι εκ του ρήματος κόπτω , με ρίζα κοπ- >κόπ-μα >κόμμα , με πμ>μμ . Κόμμα , κομμάτιον (υποκορ), κομμουνισμός , να ’χουμε να λέμε…
* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας
Αφήστε ένα σχόλιο