Η μαγεία της ετυμολογίας /Φ.1800
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
|
«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Γνωστά και καθημερινά - 12
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης
Καθηγητής Μουσικής
Η μοναδική μας εκτενής αναφορά θα γίνει σήμερα σε ένα μυστηριώδες στοιχείο της φύσεως, τον αιθέρα, που πολλοί νομίζουν ότι καταλαβαίνουν τι είναι κι άλλοι τόσοι νομίζουν ότι ξέρουν. Κατά τους Πυθαγορείους είναι το «ἕτερον πῦρ», το 5ο στοιχείο της φύσης (μετά τα ΠΥΡ-ΑΗΡ-ΓΗ-ΥΔΩΡ, η περίφημη τετρακτύς, που θεωρείται το κατασκευαστικό όργανο του υλικού σύμπαντος) ή η πεμπτουσία. Πρόκειται για το στοιχείο που αποτελεί την ένωση των άλλων τεσσάρων. Ο Αριστοτέλης, στα Μετεωρολογικά του, χωρίζει το σύμπαν σε δύο βασικούς «τόπους», στον ΥΠΟΣΕΛΗΝΙΟ ΤΟΠΟ, που εκτείνεται από την Γη ως την Σελήνη και στον ΥΠΕΡΟΥΡΑΝΙΟ ΤΟΠΟ, που εκτείνεται από την Σελήνη ως το Άπειρο. Η διαφορά των δύο αυτών Τόπων είναι πως ο πρώτος βρίσκεται υπό την επίδραση των τεσσάρων γνωστών στοιχείων, ενώ ο δεύτερος υπό την επίδραση του Αιθέρα. Τα τέσσερα στοιχεία, από τα οποία συνίσταται ο ΥΠΟΣΕΛΗΝΙΟΣ ΤΟΠΟΣ, είναι ανά δύο αντίθετα μεταξύ τους και από αυτήν την συμπεριφορά τους προκύπτει ο κόσμος των αντιθέτων, στον οποίο ζούμε.
Το ΠΥΡ είναι αντίθετο προς την ΓΗ και ο ΑΗΡ είναι αντίθετος προς το ΥΔΩΡ.
Αντιθέτως, ο ΥΠΕΡΟΥΡΑΝΙΟΣ ΤΟΠΟΣ είναι αδιάσπαστος και ενοποιημένος και για τον λόγο αυτό χαρακτηρίζεται από τελείως διαφορετικές ιδιότητες από αυτές που γνωρίζουμε κατά την ένσαρκη ζωή μας στον πλανήτη Γη.
Ας δούμε τι άλλο ενδιαφέρον λέει ο Αριστοτέλης στα Μετεωρολογικά (Α33 9β): «Ὁ γὰρ λεγόμενος αἰθήρ παλαιὰν εἴληφε τὴν προσηγορίαν, ἥν Ἀναξαγόρας μὲν τῷ πυρί ταυτὸν ἡγήσασθαί μοι δοκεῖ σημαίνειν τὰ τε γὰρ ἄνω, πλήρη πυρός εἶναι, κἀκεῖνος τήν ἐκεῖ δύναμιν, αἰθέρα καλεῖν ἐνόμισεν, τοῦτο μὲν ὀρθῶς νομίσας...». Δηλαδή, «το όνομά του ο αιθέρας το πήρε από παληά και νομίζω πως ο Αναξαγόρας ήταν αυτός ο οποίος υποστήριξε ότι ο αιθέρας έχει σχέση και αναφέρεται στο στοιχείο του πυρός. Τον κάλεσε δε έτσι διότι ο αιθήρ ηγείται του πυρός, τα δε άνω είναι πλήρη πυρὸς. Αυτήν την δύναμη ο Αναξαγόρας την αποκάλεσε αιθέρα και πολύ ορθώς έπραξε». Δείτε μόνο την ετυμολογία του ονόματος του Αναξαγόρα και θα καταλάβετε γιατί τον έχει σε τόσο μεγάλη εκτίμηση ο Αριστοτέλης. Άναξ+αγορεύω, ο βασιλιάς της αγόρευσης, δηλαδή, άρα αυτός που ξέρει πολύ καλά τι λέει. Δεν μπορούμε να μπούμε σε επιστημονικές λεπτομέρειες για το πυκνό αυτό έργο του Αριστοτέλη, διότι δεν υπάρχει το επιστημονικό υπόβαθρο αφ’ ενός και αφ’ ετέρου θα πρέπει να τα βάλουμε με την σύγχρονη φυσική, η οποία αρνείται πεισματικώς την ύπαρξη του αιθέρος.
Συνεχίζουμε με Αριστοτέλη. Στο Περί κόσμου 2, δίνει τον ορισμό του: «Αἰθέρα καλοῦμεν στοιχεῖον ἕτερον τῶν τεττάρων, ἀκήρατον (ανώλεθρο, που δεν μπορεί να καταστραφεί, εκ του στερητ. α+κήρ =όλεθρος, καταστροφή) καί θεῖον».
Υπάρχουν κι άλλες αναφορές για το θέμα. «Αἰθήρ δέ, τὸ λεπτότατον, θερμόν φύσει καί λαμπρόν. Τό πρῶτον φῶς καὶ μὴ κατὰ μετοχὴν ἑτέρου γινόμενον» (Poseidonios, die fragmente, 271c, Aratea, 15-17). «Ο αιθέρας είναι εκ φύσεως θερμός και λαμπρός το πρώτο φως, που δεν γίνεται/δημιουργείται με την συμμετοχή άλλου (στοιχείου)». Έτσι λέμε τον καιρό αίθριο, δηλαδή καθαρό, λαμπρό σαν τον αιθέρα.
«Αἰθέρα, διὰ τὸ ἄγαν πυρῶδες καὶ τὸ μὴ πλησιάζειν αὐτῷ ζῶν ὀργανισμός ἐν τῷ ἀσφαλεῖ» (Σχόλ. Vet. Πινδ.1.8.). «(Τον ονομάζουμε) αιθέρα, δια το πολύ έμπυρο της ουσίας του και δια το ότι δεν μπορεί να τον πλησιάσει με ασφάλεια ζων οργανισμός».
Ο Ησύχιος στο λεξικό του επεξηγεί: «αἰθέρα∙ ἐμπυρισμόν, ἀπό τοῦ αἴθεσθαι…».
Να πάμε τώρα στην ετυμολογία της λέξεως. Εκ του αἴθω (=καίω) + το γράμμα ρῶ. Οι λέξεις που καταλήγουν σέ ρῶ, δείχνουν αέναη ροή, ορμή, κίνηση, όπως πυρ, αιθήρ, ανήρ, μήτηρ κλπ. Τό αἴθω, κατά το Ετυμολογικόν το Μέγα, προέρχεται εκ του δαίω (=καίω), εκ του οποίου και η δας (=η δάδα, ο δαυλός). Το δαίω τρέπεται σε αίδω και με δ>θ, αίθω. Είναι πιστεύω περιττό να επισημάνω πως όλες οι ξένες γλώσσες χρησιμοποιούν σχεδόν αυτούσια την ελληνική γραφή. Οι Λατίνοι aether, οι Γάλλοι éther, οι Ιταλοί etere, οι Ισπανοί éter, οι Άγγλοι ether και οι Γερμανοί Äther.
Ως γενικό συμπέρασμα της επιδερμικής αυτής ανάλυσης της λέξεως θα μπορούσαμε να πούμε με σημερινούς όρους πως ο αιθέρας είναι αυτός που καίει τα πάντα έξω από την ατμόσφαιρα αλλά που εντός του καταγράφονται και τα πάντα. Αποτελεί το θείο στοιχείο, τον αόρατο καταγραφέα των πάντων, την συλλογική μνήμη, τον σκληρό δίσκο του σύμπαντος, όπου καταγράφονται τα πάντα, το πέμπτο στοιχείο που συλλέγει τις ενέργειες των άλλων τεσσάρων στοιχείων, εξ ου και το όνομα πεμπτουσία.
Το ΠΥΡ είναι αντίθετο προς την ΓΗ και ο ΑΗΡ είναι αντίθετος προς το ΥΔΩΡ.
Αντιθέτως, ο ΥΠΕΡΟΥΡΑΝΙΟΣ ΤΟΠΟΣ είναι αδιάσπαστος και ενοποιημένος και για τον λόγο αυτό χαρακτηρίζεται από τελείως διαφορετικές ιδιότητες από αυτές που γνωρίζουμε κατά την ένσαρκη ζωή μας στον πλανήτη Γη.
Ας δούμε τι άλλο ενδιαφέρον λέει ο Αριστοτέλης στα Μετεωρολογικά (Α33 9β): «Ὁ γὰρ λεγόμενος αἰθήρ παλαιὰν εἴληφε τὴν προσηγορίαν, ἥν Ἀναξαγόρας μὲν τῷ πυρί ταυτὸν ἡγήσασθαί μοι δοκεῖ σημαίνειν τὰ τε γὰρ ἄνω, πλήρη πυρός εἶναι, κἀκεῖνος τήν ἐκεῖ δύναμιν, αἰθέρα καλεῖν ἐνόμισεν, τοῦτο μὲν ὀρθῶς νομίσας...». Δηλαδή, «το όνομά του ο αιθέρας το πήρε από παληά και νομίζω πως ο Αναξαγόρας ήταν αυτός ο οποίος υποστήριξε ότι ο αιθέρας έχει σχέση και αναφέρεται στο στοιχείο του πυρός. Τον κάλεσε δε έτσι διότι ο αιθήρ ηγείται του πυρός, τα δε άνω είναι πλήρη πυρὸς. Αυτήν την δύναμη ο Αναξαγόρας την αποκάλεσε αιθέρα και πολύ ορθώς έπραξε». Δείτε μόνο την ετυμολογία του ονόματος του Αναξαγόρα και θα καταλάβετε γιατί τον έχει σε τόσο μεγάλη εκτίμηση ο Αριστοτέλης. Άναξ+αγορεύω, ο βασιλιάς της αγόρευσης, δηλαδή, άρα αυτός που ξέρει πολύ καλά τι λέει. Δεν μπορούμε να μπούμε σε επιστημονικές λεπτομέρειες για το πυκνό αυτό έργο του Αριστοτέλη, διότι δεν υπάρχει το επιστημονικό υπόβαθρο αφ’ ενός και αφ’ ετέρου θα πρέπει να τα βάλουμε με την σύγχρονη φυσική, η οποία αρνείται πεισματικώς την ύπαρξη του αιθέρος.
Συνεχίζουμε με Αριστοτέλη. Στο Περί κόσμου 2, δίνει τον ορισμό του: «Αἰθέρα καλοῦμεν στοιχεῖον ἕτερον τῶν τεττάρων, ἀκήρατον (ανώλεθρο, που δεν μπορεί να καταστραφεί, εκ του στερητ. α+κήρ =όλεθρος, καταστροφή) καί θεῖον».
Υπάρχουν κι άλλες αναφορές για το θέμα. «Αἰθήρ δέ, τὸ λεπτότατον, θερμόν φύσει καί λαμπρόν. Τό πρῶτον φῶς καὶ μὴ κατὰ μετοχὴν ἑτέρου γινόμενον» (Poseidonios, die fragmente, 271c, Aratea, 15-17). «Ο αιθέρας είναι εκ φύσεως θερμός και λαμπρός το πρώτο φως, που δεν γίνεται/δημιουργείται με την συμμετοχή άλλου (στοιχείου)». Έτσι λέμε τον καιρό αίθριο, δηλαδή καθαρό, λαμπρό σαν τον αιθέρα.
«Αἰθέρα, διὰ τὸ ἄγαν πυρῶδες καὶ τὸ μὴ πλησιάζειν αὐτῷ ζῶν ὀργανισμός ἐν τῷ ἀσφαλεῖ» (Σχόλ. Vet. Πινδ.1.8.). «(Τον ονομάζουμε) αιθέρα, δια το πολύ έμπυρο της ουσίας του και δια το ότι δεν μπορεί να τον πλησιάσει με ασφάλεια ζων οργανισμός».
Ο Ησύχιος στο λεξικό του επεξηγεί: «αἰθέρα∙ ἐμπυρισμόν, ἀπό τοῦ αἴθεσθαι…».
Να πάμε τώρα στην ετυμολογία της λέξεως. Εκ του αἴθω (=καίω) + το γράμμα ρῶ. Οι λέξεις που καταλήγουν σέ ρῶ, δείχνουν αέναη ροή, ορμή, κίνηση, όπως πυρ, αιθήρ, ανήρ, μήτηρ κλπ. Τό αἴθω, κατά το Ετυμολογικόν το Μέγα, προέρχεται εκ του δαίω (=καίω), εκ του οποίου και η δας (=η δάδα, ο δαυλός). Το δαίω τρέπεται σε αίδω και με δ>θ, αίθω. Είναι πιστεύω περιττό να επισημάνω πως όλες οι ξένες γλώσσες χρησιμοποιούν σχεδόν αυτούσια την ελληνική γραφή. Οι Λατίνοι aether, οι Γάλλοι éther, οι Ιταλοί etere, οι Ισπανοί éter, οι Άγγλοι ether και οι Γερμανοί Äther.
Ως γενικό συμπέρασμα της επιδερμικής αυτής ανάλυσης της λέξεως θα μπορούσαμε να πούμε με σημερινούς όρους πως ο αιθέρας είναι αυτός που καίει τα πάντα έξω από την ατμόσφαιρα αλλά που εντός του καταγράφονται και τα πάντα. Αποτελεί το θείο στοιχείο, τον αόρατο καταγραφέα των πάντων, την συλλογική μνήμη, τον σκληρό δίσκο του σύμπαντος, όπου καταγράφονται τα πάντα, το πέμπτο στοιχείο που συλλέγει τις ενέργειες των άλλων τεσσάρων στοιχείων, εξ ου και το όνομα πεμπτουσία.
* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας
Αφήστε ένα σχόλιο