Η μαγεία της ετυμολογίας /Φ.1801

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Γνωστά και καθημερινά - 13

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Κοτζάμ μουσικός (μετριοφροσύνη μηδέν) και δεν σας έχω πει ποτέ από πού προήλθε η λέξη χορδή. Είναι σίγουρα ρίζα που δεν φαντάζεστε, κι αυτή είναι ο χλόος>χόλος, που σημαίνει το πρασινοκίτρινο, το υποπράσινο χρώμα, λέξη που «γέννησε» το χολάς (=έντερο, ακριβώς εκ του πρασινοκίτρινου χρώματος που αυτό έχει, λόγω …περιεχομένου) και το ρήμα άδω. Χολάς+άδω> χολάδω και με τροπή του λ>ρ προκύπτει η λέξη χορδή, επειδή στην πρωταρχική της μορφή ήταν κατασκευασμένη εξ εντέρων ζώων. Στην αρχαία ελληνική γλώσσα η χορδή ήταν συνώνυμο της συμφωνίας, της αρμονίας δηλαδή του ακούσματος, όταν οι χορδές συνηχούν. Την λογική της συμφωνίας ακολούθησαν οι Λατίνοι, ονομάζοντάς την accordare και chorda την χορδή, οι Γάλλοι accord (=συγχορδία), οι Ιταλοί accordo την συγχορδία και την συμφωνία και corda την χορδή, οι Ισπανοί acuerdo και cuerda αντιστοίχως, οι Άγγλοι chord (=συγχορδία) και οι Γερμανοί Akkord την συγχορδία-συμφωνία. Οι Άγγλοι λένε την χορδή string, που θα πει τεντώνω, άρα σφίγγω και ετυμολογείται εκ του ελληνικού στράγγω, που θα πει σφίγγω. Ομοίας λογικής και το γνωστό (ανύπαρκτο) εσώρουχο, string, που σε σφίγγει, σε κόβει …λιγουλάκι, και που σήμερα φοράνε όλα τα genders, αμέ!!

Θυμήθηκα, που λέτε, τον κοντό «μοντελοπνίχτη», τον μαντροπηδηχτή, που ’φαγε το τακούνι στο κεφάλι από την …πανέξυπνη μοντέλα-σύζυγό του και κυκλοφορούσε με τσιρότο, τον περίφημο και ξακουστό, Κούγια, κι επεχείρησα να τον ετυμολογήσω! Δεν συμπεριλαμβάνεται όμως -ακόμα- στα αντίστοιχα λεξικά κι έτσι προσπάθησα να αυτοσχεδιάσω και να φανταστώ ποίας παραφθοράς φέρει το επώνυμο. Σκεπτόμενος το κ ως χ, κατέληξα στο ηχομιμητικό ρήμα χουγιάζω, που θα πει φωνάζω εξ αποστάσεως, φωνάζω δυνατά, επιπλήττω εντόνως, έννοιες που ταιριάζουν γάντι στον εν λόγω. Συνεχίζοντας την σκέψη μου, κατέληξα πως κι αυτό το ρήμα σίγουρα θα έλκει την καταγωγή του από την τροφοδότρα αρχαία ελληνική γλώσσα κι έτσι έφτασα στην κραυγή ιά-ιαχή (γ-ιάαα), που αποτελεί επιφώνημα προτροπής των μαχομένων, παράγγελμα υπακοής και κατεύθυνσης στα ζωντανά και ετυμολογείται εκ του θέματος ι- της προστακτικής του σπουδαίου είμι (=ί-θι, για το οποίο έχουν γίνει πάμπολλες αναφορές σε προηγούμενες ετυμολογήσεις) και του επιτατικού α, προς ένταση της φωνής. Βρήκα όμως και κάτι άλλο, πως κούγιας ονομαζόταν από τους Τούρκους κάποιος που τον χρησιμοποιούσαν ως κλητήρα. Λέτε, και να προόδευσε μετά το παλληκάρι;

Είπα πιο πάνω τσιρότο και θυμήθηκα το αντιδάνειο αυτό και την πολύ σπουδαία ρίζα του εκ του ελληνικού, κηρός (=κερί). Η λέξη είναι σύνθετη εκ των ρημάτων καίω+ρέω. Οι Λατίνοι το είπαν cera και ceratum τον επικαλυμμένο με κερί, οι Γάλλοι cérat την κηραλοιφή, οι Ιταλοί και οι Ισπανοί cerato, τον κηρωμένο, οι Άγγλοι cero και οι Γερμανοί Kerze.

Μια σπάνια λέξη, που δεν χρησιμοποιείται σήμερα συχνά, είναι η τσιριμόνια, που θα πει το ιδιοτελές πλησίασμα κάποιου μέσω κομπλιμέντου. Η λέξη αποτελεί αντιδάνειο εκ της ιταλικής (cerimonia), που όμως θα πει ιεροτελεστία, τελετή. Η ρίζα της να δείτε πόσο μακρυά πάει! Στην πόλη της Ετρουρίας, Καιρέα ή Καίρη, που χτίστηκε από τους Πελασγούς αποίκους της ιταλικής χερσονήσου, όπου λατρεύονταν με πολύ μεγάλη επισημότητα οι Εστιάδες. Έτσι, η πόλη Καίρη ταυτίστηκε με τις επίσημες ιερουργίες. Έχουμε μαρτυρία του Λατίνου συγγραφέως, Valerius Maximus, που επεξηγεί: “sacra, caerimoniae vocari, quia Caeretani …coluerunt”, δηλαδή «οι ιερουργίες απεκλήθησαν caerimoniae, σύμφωνα με όσα οι κάτοικοι της Καίρης επιμελούνται». Caerimonia, λοιπόν, στα λατινικά θα πει ιεροτελεστία, ιεροπρέπεια. Από κει οι Γάλλοι την είπαν cérémonie, οι Ιταλοί, όπως προείπαμε, cerimonia, οι Ισπανοί ceremonia, οι Άγγλοι ceremony και οι Γερμανοί Zeremonie. Πώς όμως κατέληξε η ιεροτελεστία να σημαίνει το κομπλιμέντο με ιδιοτελή σκοπό; Μα, όταν κάποιος προσπαθεί να κερδίσει κάτι από σένα, καταφεύγει στις προσποιητές υπερβολές, στις γαλιφιές, όπως λέμε τους ψεύτικους επαίνους, και μοιάζει με τις αληθινές τελετές, όπου προφανώς σέβεσαι και υπολήπτεσαι το πρόσωπο προς το οποίο απευθύνονται, γονατίζεις, προσεύχεσαι κλπ.

Προσοχή, λοιπόν, στις τσιριμόνιες!!

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας