Η μαγεία της ετυμολογίας /Φ.1802
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
|
«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Γνωστά και καθημερινά - 14
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης
Καθηγητής Μουσικής
Η περίοδος του καλοκαιριού, που διανύουμε, χαρακτηρίζεται από τα πανηγύρια, που οργανώνονται σε κάθε άκρη της ελληνικής γης, είτε για να τιμηθούν (συνήθως) άγιοι της χριστιανικής θρησκείας είτε για να θυμηθούμε ιστορικά ή άλλα γεγονότα. Σ’ ένα απ’ αυτά τα πανηγύρια βρέθηκα προ ημερών και πέρασα θαυμάσια. Δεν σας λέω περισσότερα, για να μη …ζηλέψετε.
Το πανηγύρι είναι σύνθετη λέξη εκ του (πας, πάσα) παν + αγείρω (=συγκεντρώνω), με α>η, και σημαίνει το γεγονός να συναθροίζονται (αγείρονται) όλοι (πάντες). Η καθομιλουμένη διασώζει την πρωτότυπη ρίζα, ονομάζοντας το πανηγύρι, πανα’ύρ’! Ο τόπος συνάθροισης, η ίδια η συνάθροιση αλλά και η ευγλωττία και τα ψώνια (ώνια) λέγεται αγορά (αγείρομαι >αγέρομαι >αγορά, με ε>ο).
Τα πανηγύρια λέγονται αλλοιώς και φεστιβάλ, λέξη που αποτελεί ξενόγλωσσο αντιδάνειο εκ της ελληνικής ρίζας, θέρειος (θερινός), θερεία (καλοκαίρι), εποχή κατά την οποία γίνεται ο θερισμός, με την συνήθη εναλλαγή του θ>φ (όπως θηρ >φυρ) και βεβαίως όταν οργανώνονται εορτές. Κατά κυριολεξία το φεστιβάλ σημαίνει πανηγυρικός αλλά υπάρχουν και ξεχωριστές λέξεις για την γιορτή (θερεία). Οι Λατίνοι τις εορταστικές μέρες (καλοκαιρινές) τις ονομάζουν feriae, οι Γάλλοι λένε το πανηγύρι, foire (fête =γιορτή, οι Ιταλοί fiera (fiesta =γιορτή), οι Ισπανοί festa (γιορτή), οι Άγγλοι fair (feast =γιορτή) και οι Γερμανοί Ferium (Fest =γιορτή). Το φεστιβάλ οι Γάλλοι, οι Ισπανοί και οι Άγγλοι το ονομάζουν ακριβώς έτσι, festival, οι Ιταλοί festivale και οι Γερμανοί Festival.
Ένα φυσικό φαινόμενο, που δυστυχώς, εκτός από το να μας δροσίζει, είναι υπεύθυνο και για τις καταστροφικές πυρκαγιές είναι ο άνεμος, ο οποίος ετυμολογείται εκ του ρήματος άημι (άFω >άFημι >άημι), που θα πει πνέω, φυσώ. Άημι >άνημι >άνεμος, με η>ε. Η ελληνική ρίζα, ως συνήθως, ταξίδεψε στις ευρωπαϊκές γλώσσες κι έτσι οι Λατίνοι είπαν τον άνεμο, ventus, οι Γάλλοι vent, οι Ιταλοί vento, οι Ισπανοί viento, οι Άγγλοι wind και οι Γερμανοί Wind.
Η πυρκαϊά (πυρκαγιά) είναι σύνθετη λέξη εκ του πυρ + καίω. Αντιγράφω από παληότερο άρθρο τα σχετικά με το πυρ. Πρόκειται για το ηχομιμητικό ρήμα φυσ-ώ, με τροπή του φ>π και του σ>ρ (φυσ- >φυρ- >πυρ). Κι αυτό διότι χρειάζεται το φύσημα για να ανάψει και να διατηρηθεί η φωτιά. Το Ετυμολογικόν το Μέγα γράφει πως «το πυρ, φυρ εστί». Ας δούμε και τις επήρειες της λέξεως και στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, ξεκινώντας εκ της λατινικής. Στην ελληνική υπάρχει και το ρήμα φώγω, που θα πει ψήνω. Αυτό δάνεισε την μορφή του αυτούσια στην λατινική και η σχάρα ψησίματος ή ο βωμός έγινε focus. Η γαλλική είπε την φωτιά feu, η ιταλική fuoco, η ισπανική fuego, η αγγλική fire και η γερμανική Feuer (και οι δύο εκ του φύρ). Ίδιας ετυμολογίας είναι και η λέξη φρίκη, που όλοι μας νοιώθουμε σαν βλέπουμε την φωτιά να κατακαίει τα πάντα στο πέρασμά της. Πρόκειται για το φυσ-ώ + ίκω (=έρχομαι) και δηλώνει τον τρόμο που μας κυριεύει, βλέποντάς την να έρχεται. Φυσ->φυρ->φρυ-+ίκω.
Μέρες διακοπών που είναι, πιάστε καμμιά παραλία, εφοδιαστείτε με σπιτικό κρασάκι και αναμείνετε στο ακουστικό σας για τα νέα μέτρα, που θα μας πάρουν από Σεπτέμβρη. Ο οίνος, ή πιο γνωστός ως κρασί, είναι αρχαιοελληνική λέξη και εμφανίζεται έτσι ακριβώς όπως σήμερα. Στον Όμηρο αναφέρεται ως Fοίνος, με τον ετυμολογία του να προέρχεται εκ του φοίνιος (=αιμοχαρής, όμοιος με αίμα) κι αυτός με την σειρά του εκ του φένω, που θα πει φονεύω. Τον οίνο μιμήθηκαν αυτούσια οι Λατίνοι ως vinum. Από κει πέρασε στους Γάλλους ως vin, στους Ιταλούς και τους Ισπανούς ως vino, στους Άγγλους ως wine και στους Γερμανούς ως Wein.
Στην υγειά μας, βρε παιδιά…!!!
Το πανηγύρι είναι σύνθετη λέξη εκ του (πας, πάσα) παν + αγείρω (=συγκεντρώνω), με α>η, και σημαίνει το γεγονός να συναθροίζονται (αγείρονται) όλοι (πάντες). Η καθομιλουμένη διασώζει την πρωτότυπη ρίζα, ονομάζοντας το πανηγύρι, πανα’ύρ’! Ο τόπος συνάθροισης, η ίδια η συνάθροιση αλλά και η ευγλωττία και τα ψώνια (ώνια) λέγεται αγορά (αγείρομαι >αγέρομαι >αγορά, με ε>ο).
Τα πανηγύρια λέγονται αλλοιώς και φεστιβάλ, λέξη που αποτελεί ξενόγλωσσο αντιδάνειο εκ της ελληνικής ρίζας, θέρειος (θερινός), θερεία (καλοκαίρι), εποχή κατά την οποία γίνεται ο θερισμός, με την συνήθη εναλλαγή του θ>φ (όπως θηρ >φυρ) και βεβαίως όταν οργανώνονται εορτές. Κατά κυριολεξία το φεστιβάλ σημαίνει πανηγυρικός αλλά υπάρχουν και ξεχωριστές λέξεις για την γιορτή (θερεία). Οι Λατίνοι τις εορταστικές μέρες (καλοκαιρινές) τις ονομάζουν feriae, οι Γάλλοι λένε το πανηγύρι, foire (fête =γιορτή, οι Ιταλοί fiera (fiesta =γιορτή), οι Ισπανοί festa (γιορτή), οι Άγγλοι fair (feast =γιορτή) και οι Γερμανοί Ferium (Fest =γιορτή). Το φεστιβάλ οι Γάλλοι, οι Ισπανοί και οι Άγγλοι το ονομάζουν ακριβώς έτσι, festival, οι Ιταλοί festivale και οι Γερμανοί Festival.
Ένα φυσικό φαινόμενο, που δυστυχώς, εκτός από το να μας δροσίζει, είναι υπεύθυνο και για τις καταστροφικές πυρκαγιές είναι ο άνεμος, ο οποίος ετυμολογείται εκ του ρήματος άημι (άFω >άFημι >άημι), που θα πει πνέω, φυσώ. Άημι >άνημι >άνεμος, με η>ε. Η ελληνική ρίζα, ως συνήθως, ταξίδεψε στις ευρωπαϊκές γλώσσες κι έτσι οι Λατίνοι είπαν τον άνεμο, ventus, οι Γάλλοι vent, οι Ιταλοί vento, οι Ισπανοί viento, οι Άγγλοι wind και οι Γερμανοί Wind.
Η πυρκαϊά (πυρκαγιά) είναι σύνθετη λέξη εκ του πυρ + καίω. Αντιγράφω από παληότερο άρθρο τα σχετικά με το πυρ. Πρόκειται για το ηχομιμητικό ρήμα φυσ-ώ, με τροπή του φ>π και του σ>ρ (φυσ- >φυρ- >πυρ). Κι αυτό διότι χρειάζεται το φύσημα για να ανάψει και να διατηρηθεί η φωτιά. Το Ετυμολογικόν το Μέγα γράφει πως «το πυρ, φυρ εστί». Ας δούμε και τις επήρειες της λέξεως και στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, ξεκινώντας εκ της λατινικής. Στην ελληνική υπάρχει και το ρήμα φώγω, που θα πει ψήνω. Αυτό δάνεισε την μορφή του αυτούσια στην λατινική και η σχάρα ψησίματος ή ο βωμός έγινε focus. Η γαλλική είπε την φωτιά feu, η ιταλική fuoco, η ισπανική fuego, η αγγλική fire και η γερμανική Feuer (και οι δύο εκ του φύρ). Ίδιας ετυμολογίας είναι και η λέξη φρίκη, που όλοι μας νοιώθουμε σαν βλέπουμε την φωτιά να κατακαίει τα πάντα στο πέρασμά της. Πρόκειται για το φυσ-ώ + ίκω (=έρχομαι) και δηλώνει τον τρόμο που μας κυριεύει, βλέποντάς την να έρχεται. Φυσ->φυρ->φρυ-+ίκω.
Μέρες διακοπών που είναι, πιάστε καμμιά παραλία, εφοδιαστείτε με σπιτικό κρασάκι και αναμείνετε στο ακουστικό σας για τα νέα μέτρα, που θα μας πάρουν από Σεπτέμβρη. Ο οίνος, ή πιο γνωστός ως κρασί, είναι αρχαιοελληνική λέξη και εμφανίζεται έτσι ακριβώς όπως σήμερα. Στον Όμηρο αναφέρεται ως Fοίνος, με τον ετυμολογία του να προέρχεται εκ του φοίνιος (=αιμοχαρής, όμοιος με αίμα) κι αυτός με την σειρά του εκ του φένω, που θα πει φονεύω. Τον οίνο μιμήθηκαν αυτούσια οι Λατίνοι ως vinum. Από κει πέρασε στους Γάλλους ως vin, στους Ιταλούς και τους Ισπανούς ως vino, στους Άγγλους ως wine και στους Γερμανούς ως Wein.
Στην υγειά μας, βρε παιδιά…!!!
* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας
Αφήστε ένα σχόλιο