Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1821)
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
|
«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Γνωστά και καθημερινά - 33
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης
Καθηγητής Μουσικής
Επετειακό θα είναι το σημερινό μου άρθρο, χριστουγεννιάτικο. Λέξεις που τις χρησιμοποιούμε αυτές τις μέρες, ασχέτως αν ποτέ έχουμε αναρωτηθεί από πού κατάγονται.
Ξεκινάω με το γεγονός της Γέννησης του Χριστού. Η γέννηση είναι το αποτέλεσμα του γεννάω-ώ. Θα προσπαθήσω, μέσα από σύντομη αναφορά στην πορείας της λέξης, να σας δώσω την φοβερή ετυμολογική διαδρομή της. Κι όλα ξεκινούν από την μητέρα γη (Γη+μήτηρ >Γημήτηρ >Δημήτηρ, με γ>δ, >Δήμητρα, η θεά της γεωργίας, η μητέρα γη, η τροφός των πάντων). Η γη προέρχεται εκ της μαίας >μαμμάς. Θα ξεκινήσω από τον σοφό Όμηρο, που ονομάζει την γη, αία, κάτι που επιβεβαιώνει και το λεξικό Σουΐδα (σελ. 43). Η αία όμως του Ομήρου δεν μπορεί να είναι άλλη παρά η μα-ία >μά-τερ >μή-τηρ, η καλή μας μαμμά ή μαμά. Η μαία-γαία έδωσε το ρήμα μαμέω ή γαμέω-ώ (=θα καταστήσω μαμά κάποιο θηλυκό, παίρνω γυναίκα, νυμφεύομαι, επί γυναικός υπανδρεύομαι, υπό+άνδρας, προχωρώ σε σαρκική μίξη). Ο γάμος είναι η πράξη αυτής της μίξης και γόνος το αποτέλεσμα του γάμου. Αυτή όμως που θα φέρει τον γόνο είναι η γυνή (γυνα-ικός, γόνος+ίκω =έρχομαι) ή γανά, κατά την δωρική διάλεκτο. Η γανά και ο γόνος της δημιούργησαν το γένος, με α>ε, που σημαίνει την καταγωγή, την οικογένεια, το τέκνο, τον απόγονο, την τάξη, το είδος. Εκ του γένος+άνω (=περαίνω) προέκυψε η γέννηση, η πράξη, δηλαδή, δια της οποίας δημιουργείται ο γόνος, το γένος, η οικογένεια.
Ο Χριστός, κατά την χριστιανική παράδοση (μη θίξω και τους ετερόδοξους και …παρεξηγηθώ), γεννήθηκε σε ένα φτωχικό σπήλαιο. Το σπήλαιο είναι σύνθετη λέξη εκ του ρήματος σπάω και της λέξεως λας (=η πέτρα), ο χώρος δηλαδή, απ’ όπου έχουν αποσπασθεί λίθοι, για να γίνει κούφωμα.
Μέσα στο σπήλαιο, ο νεογέννητος Χριστός στεγάστηκε σε μία φάτνη ή παχνί (στην σοφή και απρόβλεπτη καθομιλουμένη), το αβαθές αντικείμενο όπου τοποθετείται η τροφή των ζώων. Η λέξη προέρχεται εκ του ηχομιμητικού ρήματος πατάσσω (=χτυπώ με δύναμη, φονεύω, επί θηραμάτων), >παταίομαι (=τρώω κάτι μαλακό, συνήθως εντόσθια των ζώων). Η μερίδα του φαγητού λέγεται πά-μα, αυτός που δικαιούται και αποκτά το περισσότερο λέγεται πά-τωρ, αυτό που αποκτά, η κτήση του, λέγεται πά-σις (τ>σ). Όταν τα αποκτά όλα τότε λέγεται πάσ-τας. Η καραβάνα των στρατιωτών, το ρηχό σκεύος όπου έβαζαν παληά το φαγητό τους, λέγονταν πατάνη, και εξ αυτής παθάνη >πάθνη >πάτνη >φάτνη ή παχνί. Φατνίον λέγεται στην οδοντιατρική η υποδοχή που δημιουργείται στις σιαγόνες για τα δόντια.
Το συμπαθές γαϊδουράκι, πάνω στο οποίο μετακινούνταν ο Χριστός με τους γονείς του, είναι προϊόν ονοματοποιίας και προέρχεται από το ηχομιμητικό ρήμα ογκάομαι, που θα πει κάνω γκα-γκα, με το ο να προηγείται και να δηλώνει την θορυβώδη εισπνοή του συμπαθούς τετραπόδου, πριν το γκάρισμα. Ο-γκαρίζω >γκαρίζω >γκάϊντα >γκάϊδα >γάϊδαρος. Η ρίζα όμως του γκα, της δυνατής και χαρακτηριστικής φωνής που εκβάλει ο γάϊδαρος, είναι η λέξη γήρυς ή γάρυς (=δυνατή φωνή), που έδωσε τα ρήματα γαρύω, γηρύω (=κραυγάζω, γαρύζω, γκαρύζω). Η ίδια ρίζα έδωσε την έννοια του πολέμου στις ξένες γλώσσες, ως εξής: Στα γαλλικά ο πόλεμος είναι guerre, στα ιταλικά και τα ισπανικά guerra, στα αγγλικά war και στα γερμανικά Krieg (η λέξη προέρχεται από την ελληνική κριγή =τριγμός οδόντων, μούγκρισμα και το αντίστοιχο ρήμα κρίζω =κραυγάζω). Στα λατινικά το ρήμα garrio σημαίνει κραυγάζω, γαρύω, γκαρύζω, ενώ στα φράγκικα werra ήταν ο πόλεμος. Η ερμηνεία όλων αυτών είναι πως ο πόλεμος χαρακτηρίζεται από τις δυνατές φωνές και τα μουγκρίσματα κατά την μάχη.
Πόλεμος είπα και σκέφτομαι τους χιλιάδες των νεκρών παιδιών-στρατιωτών, που σφαγιάζονται τούτη την στιγμή κυριολεκτικώς από τους παράφρονες όλου του κόσμου, που θεωρούν πως όλοι μας είμαστε αναλώσιμα πιόνια στα απάνθρωπα σχέδιά τους. Εδώ χρειάζεται ένας πραγματικός Χριστός να μας φωτίσει τον νου και να τους στείλουμε απ’ όπου ήρθαν, στα έγκατα της γης για πάντα.
Καλές γιορτές σε όλους σας…
Ξεκινάω με το γεγονός της Γέννησης του Χριστού. Η γέννηση είναι το αποτέλεσμα του γεννάω-ώ. Θα προσπαθήσω, μέσα από σύντομη αναφορά στην πορείας της λέξης, να σας δώσω την φοβερή ετυμολογική διαδρομή της. Κι όλα ξεκινούν από την μητέρα γη (Γη+μήτηρ >Γημήτηρ >Δημήτηρ, με γ>δ, >Δήμητρα, η θεά της γεωργίας, η μητέρα γη, η τροφός των πάντων). Η γη προέρχεται εκ της μαίας >μαμμάς. Θα ξεκινήσω από τον σοφό Όμηρο, που ονομάζει την γη, αία, κάτι που επιβεβαιώνει και το λεξικό Σουΐδα (σελ. 43). Η αία όμως του Ομήρου δεν μπορεί να είναι άλλη παρά η μα-ία >μά-τερ >μή-τηρ, η καλή μας μαμμά ή μαμά. Η μαία-γαία έδωσε το ρήμα μαμέω ή γαμέω-ώ (=θα καταστήσω μαμά κάποιο θηλυκό, παίρνω γυναίκα, νυμφεύομαι, επί γυναικός υπανδρεύομαι, υπό+άνδρας, προχωρώ σε σαρκική μίξη). Ο γάμος είναι η πράξη αυτής της μίξης και γόνος το αποτέλεσμα του γάμου. Αυτή όμως που θα φέρει τον γόνο είναι η γυνή (γυνα-ικός, γόνος+ίκω =έρχομαι) ή γανά, κατά την δωρική διάλεκτο. Η γανά και ο γόνος της δημιούργησαν το γένος, με α>ε, που σημαίνει την καταγωγή, την οικογένεια, το τέκνο, τον απόγονο, την τάξη, το είδος. Εκ του γένος+άνω (=περαίνω) προέκυψε η γέννηση, η πράξη, δηλαδή, δια της οποίας δημιουργείται ο γόνος, το γένος, η οικογένεια.
Ο Χριστός, κατά την χριστιανική παράδοση (μη θίξω και τους ετερόδοξους και …παρεξηγηθώ), γεννήθηκε σε ένα φτωχικό σπήλαιο. Το σπήλαιο είναι σύνθετη λέξη εκ του ρήματος σπάω και της λέξεως λας (=η πέτρα), ο χώρος δηλαδή, απ’ όπου έχουν αποσπασθεί λίθοι, για να γίνει κούφωμα.
Μέσα στο σπήλαιο, ο νεογέννητος Χριστός στεγάστηκε σε μία φάτνη ή παχνί (στην σοφή και απρόβλεπτη καθομιλουμένη), το αβαθές αντικείμενο όπου τοποθετείται η τροφή των ζώων. Η λέξη προέρχεται εκ του ηχομιμητικού ρήματος πατάσσω (=χτυπώ με δύναμη, φονεύω, επί θηραμάτων), >παταίομαι (=τρώω κάτι μαλακό, συνήθως εντόσθια των ζώων). Η μερίδα του φαγητού λέγεται πά-μα, αυτός που δικαιούται και αποκτά το περισσότερο λέγεται πά-τωρ, αυτό που αποκτά, η κτήση του, λέγεται πά-σις (τ>σ). Όταν τα αποκτά όλα τότε λέγεται πάσ-τας. Η καραβάνα των στρατιωτών, το ρηχό σκεύος όπου έβαζαν παληά το φαγητό τους, λέγονταν πατάνη, και εξ αυτής παθάνη >πάθνη >πάτνη >φάτνη ή παχνί. Φατνίον λέγεται στην οδοντιατρική η υποδοχή που δημιουργείται στις σιαγόνες για τα δόντια.
Το συμπαθές γαϊδουράκι, πάνω στο οποίο μετακινούνταν ο Χριστός με τους γονείς του, είναι προϊόν ονοματοποιίας και προέρχεται από το ηχομιμητικό ρήμα ογκάομαι, που θα πει κάνω γκα-γκα, με το ο να προηγείται και να δηλώνει την θορυβώδη εισπνοή του συμπαθούς τετραπόδου, πριν το γκάρισμα. Ο-γκαρίζω >γκαρίζω >γκάϊντα >γκάϊδα >γάϊδαρος. Η ρίζα όμως του γκα, της δυνατής και χαρακτηριστικής φωνής που εκβάλει ο γάϊδαρος, είναι η λέξη γήρυς ή γάρυς (=δυνατή φωνή), που έδωσε τα ρήματα γαρύω, γηρύω (=κραυγάζω, γαρύζω, γκαρύζω). Η ίδια ρίζα έδωσε την έννοια του πολέμου στις ξένες γλώσσες, ως εξής: Στα γαλλικά ο πόλεμος είναι guerre, στα ιταλικά και τα ισπανικά guerra, στα αγγλικά war και στα γερμανικά Krieg (η λέξη προέρχεται από την ελληνική κριγή =τριγμός οδόντων, μούγκρισμα και το αντίστοιχο ρήμα κρίζω =κραυγάζω). Στα λατινικά το ρήμα garrio σημαίνει κραυγάζω, γαρύω, γκαρύζω, ενώ στα φράγκικα werra ήταν ο πόλεμος. Η ερμηνεία όλων αυτών είναι πως ο πόλεμος χαρακτηρίζεται από τις δυνατές φωνές και τα μουγκρίσματα κατά την μάχη.
Πόλεμος είπα και σκέφτομαι τους χιλιάδες των νεκρών παιδιών-στρατιωτών, που σφαγιάζονται τούτη την στιγμή κυριολεκτικώς από τους παράφρονες όλου του κόσμου, που θεωρούν πως όλοι μας είμαστε αναλώσιμα πιόνια στα απάνθρωπα σχέδιά τους. Εδώ χρειάζεται ένας πραγματικός Χριστός να μας φωτίσει τον νου και να τους στείλουμε απ’ όπου ήρθαν, στα έγκατα της γης για πάντα.
Καλές γιορτές σε όλους σας…
* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής και Διευθυντής Χορωδιών
Αφήστε ένα σχόλιο