Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1844)
«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Και να που ξαφνικά -για όσους δεν ήταν υποψιασμένοι από προεκλογικούς «ψιθύρους»- εμφανίστηκε στο προσκήνιο η αναθεώρηση του Συντάγματος, του κορυφαίου νομικού εργαλείου της χώρας και των πολιτών που την απαρτίζουν. Στην δε τήρησή του ορκίζονται οι πάντες, ασχέτως αν το δέχονται ή όχι. Δεν μπορούν να κάνουν αλλοιώς. Ή μήπως μπορούν;
Το Σύνταγμα είναι σύνθετη λέξη, εκ της πρόθεσης συν + ταγός, τάγμα. Ο ταγός προέρχεται εκ του ρήματος τάσσω κι αυτό με την σειρά του εκ του τεύχω (=δημιουργώ με τεχνική εργασία, κατασκευάζω, οικοδομώ, επιφέρω, προξενώ). Για να μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε την πορεία του ρήματος θα πρέπει να πάμε στην πρωταρχική ηχομιμητική ρίζα ταF ή τακ (ο ήχος που κάνουν τα χτυπήματα των διαφόρων τεχ-νιτών), που στην περίπτωσή μας με διάφορες μεταπλάσεις έγινε τεχ- >τευχ- (όπως πεύσις εκ του πυνθάνομαι). Ο μέλλων του τεύχω είναι τεύχ-σομαι >τεύ-ξομαι και ο παρακείμενος τέ-τυγ-μαι. Φαίνεται πως από συγχώνευση των ριζών τυγ- και τυχ- προέκυψε το ρήμα τυγχάνω (=συναντώ κατά τύχη, καταφέρνω να βρω στόχο, όταν χτυπώ κάτι με όπλο ή λίθο), το οποίο έχει κοινούς χρόνους με το τεύχω. Εκ της ρίζας τυχ- του τυγχάνω και ο σ-τόχος, με υ>ο, αλλά και το τόξον, και πάλι με υ>ο. Εκ του κοινού αορίστου των τεύχω και τυγχάνω, ε-τάχ-θην, και της ρίζας ταχ-, προέκυψε το τάσσω (=βάζω σε τάξη, τακτοποιώ, διορίζω, παραγγέλνω, επιτάσσω, διατάζω, επιβάλλω): Τάχ-σω >τάσσω, με χσ>σσ και τάξ-ις εκ του μέλλοντος, τάξ-ω. Ο ταγός (=ο άρχων, ο ηγεμόνας, ο κυβερνήτης), που καταλήγουμε, προέκυψε από την ρίζα ταγ-, του παρακειμένου τέ-ταγ-μαι. Το Σύνταγμα, λοιπόν, είναι αυτό που επιβάλλει τα πάντα (το αθροιστικό συν) σε όλους, διατάζει, επιτάσσει, τακτοποιεί, βάζει σε τάξη. Λέτε γι’ αυτό όλοι να …γαργαλιούνται να το αλλάξουν κατά το δοκούν ή το συμφέρον; Μπα, ιδέα μου θα είναι…
Είναι κι ένα άλλο «πονηρό» παράγωγο της ίδιας ρίζας, το υποτάσσω και η υποταγή, που μπορεί να προκληθεί και με βίαιο τρόπο, όταν έχεις την δύναμη ή τον τρόπο και δεν είσαι και το …Σύνταγμα αυτοπροσώπως ή το αγνοείς, αν και πάλι έχεις τον τρόπο!
Οι ξένες γλώσσες, για να εκφράσουν το Σύνταγμα, χρησιμοποιούν τις ελληνικές ρίζες συν+στω (ίστημι) κι έτσι οι Γάλλοι το λένε constitution, οι Ιταλοί constituzione, οι Ισπανοί constitución, οι Άγγλοι constitution και οι Γερμανοί Konstitution.
Πολλάκις ο λαός παρομοιάζεται με αγέλη ζώων, που, ως μη έχοντα λογική, ακολουθούν πειθήνια τον βοσκό-τσοπάνη-οδηγό τους, όπου κι αν τα πάει. Το αν η παρομοίωση αυτή έχει βάση, εξαρτάται από την λογική του καθενός και το πόσο αντιλαμβάνεται τις καταστάσεις. Η αγέλη ετυμολογείται εκ δύο ρημάτων, του άγ-ω και του ελ-αύνω. Το πρώτο είναι ηχομίμητο ρήμα και έχει να κάνει με την κραυγή ααα, που εκβάλλει ο βοσκός για να οδηγεί και να κατευθύνει το κοπάδι του. Το γ παρενεβλήθη για να αρθεί η χασμωδία που θα επέφερε το α-ω. Αυτό ακριβώς σημαίνει το ρήμα: Οδηγώ, κατευθύνω, μεταφέρω, ανατρέφω, αποκομίζω, φυλάω, διέρχομαι (τον χρόνο).
Το ελαύνω είναι σχετικό και σημαίνει βάζω σε κίνηση, καταπιέζω, διώχνω, προσβάλλω, προχωρώ κλπ. Η αγέλη, λοιπόν, σημαίνει την ομάδα των ζώων που οδηγείται από τον αφέντη τους, όπου εκείνος θέλει, χωρίς να έχουν την ευκαιρία να αρνηθούν.
Στο επόμενο φύλλο θα γίνει μνεία της λογικής, της μοναδικής ικανότητας του ανθρώπου, που τον ξεχωρίζει από τα ά-λογα ζώα και του δίνει το δικαίωμα να αρνείται εντολές αγέλης από τους εκάστοτε τσοπάνηδες-σωτήρες του.
* Ο Χρήστος Βλαχογιάννης
είναι συντ/χος καθηγητής μουσικής
και μαέστρος
Αφήστε ένα σχόλιο