Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1846)
«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Τείνει να γίνει συνήθεια η σχεδόν καθημερινή «διαφήμιση» της βίας σε κάθε έκφανση της ζωής μας και κάθε ηλικία. Ο πάνσοφος Αριστοτέλης το είχε διατυπώσει ακριβέστατα με την ρήση «ἕξις δευτέρα φύσις», δηλαδή η συνήθεια είναι σαν δεύτερη φύση μας, σας ένας άλλος εαυτός μας. Δεν ξέρω πόσοι από σας έχετε αναρωτηθεί τι ακριβώς σημαίνει η φράση αυτή και φυσικά δεν εννοώ την κατά λέξη μετάφραση. Πόσο αθόρυβα και μαγικά, δηλαδή, η συνήθεια μάς ποτίζει τον νου, που την αντιλαμβανόμαστε σαν κάτι δικό μας, που το είχαμε από πάντα.
Η ετυμολογία της λέξεως βρίσκεται στον μέλλοντα του έχω >έξω και η αρχική της σημασία ήταν το να κατέχει κάποιος συνεχώς κάτι που έχει αποκτήσει.
Για να μη μακρύνω με τις απόψεις του Αριστοτέλη, θα πω μόνο πως τα στοιχεία τού χαρακτήρα μας που συγκροτούν την έξη αποκτώνται με την επίμονη άσκηση και την επανάληψη συγκεκριμένων ενεργειών, οι οποίες συνήθως δεν είναι προϊόν προσωπικής επιλογής, έπειτα από λογική σκέψη και επεξεργασία, αλλά επιβολής από παράγοντες, των οποίων δεν αντιλαμβανόμαστε την «δουλειά» που κάνουν πάνω μας. Και η έξις, ακριβώς επειδή δεν είναι κάτι έμφυτο, απορρέει από εθισμό και μόνον, με την λέξη να έχει αποκτήσει ψυχολογικό περιεχόμενο, ως συνεχής επίδραση του ίδιου παράγοντα. Και βέβαια δεν προκύπτει αμέσως ή αυτομάτως αλλά μέσα από ένα βαθμιαίο τρόπο διαμόρφωσης και κατάκτησης από τον άνθρωπο.
Εδώ «κολλάει» η βία, με την οποία ξεκίνησα το σημερινό μου κείμενο.
Ας πάμε στον αποκλειστικό διαφθορέα και διαμορφωτή τής ψυχοσύνθεσης των σημερινών ανθρώπων, την εικόνα, που όλοι έχουμε μέσα στο σπίτι μας (τηλεόραση και διαδίκτυο). Μια εικόνα, που υπό άλλες συνθήκες θα προκαλούσε τουλάχιστον τον αποτροπιασμό, γίνεται αποδεκτή με την δύναμη της επανάληψης. Για παράδειγμα, θυμόσαστε τις ωμές και φρικιαστικές εικόνες τού αποκεφαλισμού ανθρώπων από ανθρώπους σε δημόσια προβολή, σε ώρες αιχμής, τότε που ακόμα και μικρά παιδιά μπορούσαν να το βλέπουν; Στην αρχή μας σόκαρε, μας κλόνισε. Δεν το περιμέναμε καν. Όταν το ίδιο γεγονός επαναλαμβάνεται, αισθανόμαστε μικρότερη έκπληξη και σιγά-σιγά το συνηθίζουμε μόνον ως κάτι που μας εντυπωσιάζει. Στο τέλος, μετά πολλές παρόμοιες επαναλήψεις, αρχίζουμε να βαριόμαστε και να μη μένουμε σ’ αυτό καθ’ αυτό το γεγονός της προβολής συγκεκριμένων ειδεχθών εγκλημάτων. Μάλιστα, όχι σπανίως, η είδηση και η προβολή της καταντάει ενοχλητική και τελικώς αδιάφορη. «Πάλι το ίδιο, βαρεθήκαμε…». Εκείνη την στιγμή σε έχει καταβάλει η έξις, και η βία έχει γίνει μια ανεκτή πραγματικότητα. Δεν είσαι εσύ, δηλαδή, αλλά ο άλλος σου εαυτός, που «κυριεύθηκε», χωρίς να το καταλάβει, από την συνήθεια.
Η ετυμολογία της βίας ανάγεται στο ρήμα βαίνω και συγκεκριμένα στον μέλλοντα, βέομαι και βείομαι (=θα ζήσω, θα πορευτώ). Παράγωγο ο βίος ή βιός, στην καθομιλουμένη (=τρόπος ζωής, εισόδημα, περιουσία, κατοικία). Η βία είναι η δύναμη, η σωματική ρώμη, προϋποθέσεις για να μπορέσει να ζήσει κάποιος.
Η Fις >ις-ινός (ή ίνα στην καθομιλουμένη) ήταν ο τένοντας, το νεύρο, ο μυς. Γράφει ο Αριστοτέλης «αἱ ἴνες εἰσί μεταξύ νεύρου καί φλεβός». Ο Όμηρος όμως δίνει και μια άλλη ερμηνεία στην ίνα, ως δύναμη, «ἀλλ' ἄρα καί ἴς ἐσθλή» και έχουν περίσσια δύναμη (Ιλ. Μ 320-1), «ἤ μοι ἔτ' ἐστὶν ἴς…», εάν υπάρχει ακόμα δύναμη μέσα μου (Οδ. Φ 282-3).
Εδώ να δείτε τώρα πώς η ελληνική δάνεισε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες, αρχίζοντας από την λατινική. Εκ του βία, βίη+ιάλλω (=ρίπτω) δημιουργήθηκε το violo (=βιάζω), εκ του vis (=βία, ρώμη, δύναμη). Οι Γάλλοι είπαν το βιάζω violer και την βία violence. Οι Ιταλοί αντιστοίχως violare και violenza, οι Ισπανοί violar και violencia, οι Άγγλοι violate και violence και οι Γερμανοί zwingen (=βιάζω).
Και πάλι θα αναγάγω τις ετυμολογηθείσες λέξεις βία και έξις στην τωρινή εκλογική πραγματικότητα, καταφεύγοντας στο φρικιαστικό παράδειγμα που έφερα αλλά με σύγχρονα γεγονότα και δεδομένα.
Το να επιβραβεύει ο Έλληνας, ο παραγωγός πολιτισμού, το τονίζω, τους διαχρονικούς δημίους του, μόνον ως έξις μπορεί να εκληφθεί και προϊόν καταιγιστικής πλύσης εγκεφάλου, άρα ανυπαρξίας λογικής από τα χιλιομπουκωμένα και διαπλεκόμενα Μέσα Μαζικής Εξαπάτησης. Το ξέρει ο Έλληνας πως είναι έτσι, καταλαβαίνει τον ρόλο τους, αλλά έχει συνηθίσει να του πιπιλίζουν το μυαλό άεργοι κοπρίτες και αδίστακτα τομάρια και δεν αντιδρά. Το θεωρεί πλέον φυσιολογικό, βαριέται την επανάληψη, αδιαφορεί, και θεωρεί ως δεδομένο να πηγαινοέρχονται μπροστά στα μάτια του «αδιευκρίνιστα» εκατομμύρια προκλητικότατων «σωτήρων» (την στιγμή που αυτός ψάχνει στα σκουπίδια για να φάει), να δολοφονούνται μέρα-μεσημέρι «ενοχλητικοί» του συστήματος, να βιάζεται η φύση με τις «έγχρωμες» παρελάσεις, να βιάζονται τα παιδιά του από «ευυπόληπτους» παράγοντες, να τα κηδεύει, επειδή δεν πρόλαβε να τα πάει στο νοσοκομείο με το ιδιωτικό του …αγροτικό, να στερείται το ψωμί του, να διώχνεται απ’ την δουλειά του, επειδή δεν δέχτηκε τον εκβιασμό της υποχρεωτικής ιατρικής πράξης, να μειώνεται καθημερινώς το εισόδημά του, να μη μπορεί να ζήσει με αξιοπρέπεια, αλλά οι μεγαλοκαρχαρίες να ανακοινώνουν ανενδοίαστα τα υπερκέρδη τους, να ανέχεται τόσα άλλα ειδεχθή εγκλήματα…
Τότε σίγουρα η έξις έχει αλλάξει την φύση του, δεν είναι πλέον το λογικό ον. Πρόκειται για το ον που βιάζεται και εννοεί να κάνει αυτοκράτορα τον βιαστή του.
Η ελληνική κοινωνία σε απόλυτη σήψη.
Θλίβομαι…
*Ο Χρήστος Βλαχογιάννης είναι
συντ/χος καθηγητής μουσικής
και μαέστρος
Αφήστε ένα σχόλιο