Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1854)
«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Με αφορμή το τραγικό και απάνθρωπο περιστατικό βίας στους ποδοσφαιρικούς κύκλους, έχω να σχολιάσω πως τα πάντα είναι ζήτημα παιδείας. Ένας που σέβεται πρωτίστως τον εαυτό του, αγαπά τον συνάνθρωπό του και υπολογίζει την ζημιά που μπορεί να του προκαλέσει με πράξεις του, ποτέ δεν θα κατέφευγε σε πράξη βίας, που να αφαιρούσε μια ανθρώπινη ζωή. Τελεία και παύλα! Αυτές οι πράξεις δεν αρμόζουν σε ανθρώπους αλλά μόνον σε άλογα κτήνη, που σκοτώνουν καθαρά από ένστικτο και για λόγους επιβίωσης.
Επομένως δεν υπάρχει η παραμικρή δικαιολογία να «εκτρέφονται» τέτοια ένστικτα σε ανθρώπινα όντα.
Μένω στο θέμα παιδείας και στο ουσιαστικό, παις-παιδός. Το Ετυμολογικόν το Μέγα σημειώνει: «Παρά τό πάλλεσθαι, εὐκίνητος γάρ ἡ ἡλικία», που σημαίνει πως το παιδί συνεχώς κινείται (πάλλεται), πράγμα που του το επιτρέπει η νεαρή του ηλικία. Μια άλλη άποψη, με παρεμφερή λογική, κατά την άποψή μου, λέει πως παράγεται εκ του ρήματος παίω, πήω (=χτυπώ, κρούω, συγκρούομαι) + το ρήμα βαίνω και ιδιαιτέρως την μετοχή του, βας >βος >δος, με β>δ, όπερ σημαίνει πως το παιδί πέφτει συνέχεια όταν βαδίζει (βαίνει) και χτυπάει (παίει). Υπέρ αυτής της άποψης συνηγορεί ο τύπος παυς και η αρχική γραφή τού παίω, ως παFω. Όπου δε υπάρχει το δίγαμμα (F) και αφαιρείται, συνήθως αντικαθίσταται από το Υ, όπως νεFω >ναίω >ναυς.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την πλευρά της ηλικίας. Η λέξη παράγεται εκ του ρήματος ελίσσω (=στρέφω πέριξ, σε πάσα κυκλοτερή κίνηση). Ο Αριστοτέλης ομιλεί δια «κινήσεις καί ἕλικας τοῦ οὐρανοῦ» (Μετά τα Φυσικά, 998α). Ο Νόνος (Διονυσιακά 2.262) χρησιμοποιεί την έκφραση «ἕλιξ δρόμος». Η λέξη, λοιπόν, ηλικία (ο λαός την προφέρει και ελικιά) σημαίνει χρόνο, εποχή, χρονική περίοδο αλλά και χρόνο ζωής και εμπεριέχει την γνώση του ηλιοκεντρικού συστήματος πολύ πριν τον Αρίσταρχο τον Σάμιο, που το κωδικοποίησε. Άρα όταν ρωτάμε κάποιον «τι ηλικία έχεις;» στην ουσία σημαίνει πόσες φορές έχεις ελιχθεί από της γεννήσεώς σου γύρω από τον ήλιο. Ο Εύδοξος γράφει (Τέχνη Αστρονομίας ή Ars Astronomica, 18.7) πως «οἱ πλανώμενοι ἀστέρες... ἕλικα περιφέρονται». Άρα, η ηλικία είναι ελιγμός, είναι έλιξ >είλιξ >ήλιξ, ήτοι περιφορά γύρω από τον ήλιο.
Η πρώτη μορφή ανθρώπινης ηλικίας είναι το έμβρυον (εν+βρύω= είμαι πλήρης καρπών, ξεχειλίζω, αναβλύζω), το οποίο ως καρπός κοιλίας, ένδον βρύει και αύξεται.
Εκ του ιδίου ρήματος και το βρέφος, το οποίο λέγεται και νεογνόν ή νεόγονον, αυτό που μόλις γεννήθηκε.
Υποτίτθιον, ετυμολογούμενο εκ του τιτθός (=μαστός) κι αυτό εκ του τίθημι+θάω (=προσκαλώ, προτρέπω, θηλάζω κατ’ επέκτασιν) διότι δείχνω στο μωρό τον μαστό και το προσκαλώ να θηλάσει. Εκ της ελληνικής οι Ιταλοί λένε τους μαστούς, τα βυζιά, tette, οι Ισπανοί tetas, οι Άγγλοι tits και οι Γερμανοί Brüste (εκ του βρύω). «Παις τιθασός» είναι ο θηλάζων, ο ήμερος. Το αντίθετο είναι ο ατίθασος, που σημαίνει πως η σοφή γλώσσα μας βεβαιώνει πως τα βρέφη, για να μη γίνουν ατίθασα, δεν πρέπει να στερηθούν του θηλασμού. Το αποτίτθιον βρέφος είναι το απογαλακτισθέν.
Το μωρό ετυμολογείται εκ του μη+ώρα (=φροντίδα, με ψιλή), αυτό, δηλαδή, που δεν μπορεί να φροντίσει τον εαυτό του.
Το νήπιο εκ του αρνητ. μορίου νη+έπος+ειπείν, αυτό που δεν μπορεί να αρθρώσει άρτιο λόγο, που δεν μιλά καθαρά.
Το πόσο έχουν θηλάσει όλα αυτά τα νεαρά άτομα, που βγάζουν ζωώδη και κτηνώδη συμπεριφορά, δεν μπορώ να το ξέρω. Ξέρω όμως πως σίγουρα δεν παιδεύτηκαν καλά από τους γονείς τους, και κυρίως από την μητέρα τους, με το ρήμα παιδεύω να μη σημαίνει βασανίζω αλλά εκπαιδεύω, μανθάνω κάποιον κάτι.
Άρα όταν λέμε «ἁμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα» δεν εννοούμε πως οι αμαρτίες των γονέων βασανίζουν τα παιδιά τους αλλά τους δίνουν διδάγματα, τα εκπαιδεύουν.
Έτσι θα έπρεπε να είναι. Είναι;
Αφήστε ένα σχόλιο