Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1862)

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητος -101

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*

Εμ, δεν μπόρεσα να αντισταθώ στον πειρασμό, να μη γράψω ένα ακόμα επεισόδιο των Λέξεων της Επικαιρότητας. Τόσα και τόσα συνέβησαν μ’ αυτές τις αυτοδιοικητικές εκλογές κι εγώ να λείπω; Επ’ ουδενί…

Το χαρακτηριστικό τους ήταν η αλαζονεία, κυρίως των εν ενεργεία τοπικών αρχόντων, που μεταφράστηκε σε καταδίκη τους από το εκλογικό σώμα και που όταν έχει κέφια μεγαλουργεί. Σπανίως μεν αλλά το κάνει.

Η αλαζονεία προέρχεται εκ του ρήματος αλάομαι (=περιπλανώμαι, περιφέρομαι, φεύγω, πορεύομαι, χάνω, βρίσκομαι χωρίς κάποιο πράγμα, είμαι σε απορία). Εκ του μέλλοντος του ρήματος, αλήσομαι, με την συνήθη εναλλαγή η>α και την τροπή του σ>ζ, δημιουργείται ο αλαζών και η αλαζονεία, κατάσταση κατά την οποία ο αλαζών δείχνει να είναι εκτός πραγματικότητος και να περιφέρεται εδώ κι εκεί με αβάσιμη σιγουριά. Υποψιάζομαι, παρατηρώντας τις ξένες γλώσσες, πώς ο αλαζών μπορεί να έχει διωχτεί κι όχι να περιπλανιέται αφ’ εαυτού. Στην ελληνική υπάρχουν τα ρήματα έω, βαίνω, βάω, βέω, που όλα σημαίνουν πηγαίνω. Βάδος είναι ο περίπατος, το βάδισμα και βάμα το βήμα. Αλάομαι, όπως είπαμε, σημαίνει πορεύομαι, αλεύω φεύγω και άλη είναι η περιπλάνηση. Η προστακτική του αλεύω είναι άλευ (=αναχώρει, φύγε, πήγαινε). Πάμε τώρα στην λατινική. Eo, vado και ire (εκ του είρη= αγορά) σημαίνουν ό,τι και στην ελληνική, πηγαίνω. Το ανώμαλο ρήμα aller στην γαλλική σημαίνει φεύγω, πηγαίνω, με το πρώτο ενικό να κάνει vais. Η προστακτική κάνει allez (=πηγαίνετε, άλευε, άλευ και άλε). Ομοίως στην ιταλική το ρήμα andare (και ire) στο πρώτο ενικό κάνει vado και vada και τρίτο va, που πρόκειται για τον τύπο βη, έβη. Η προστακτική είναι vada (=πήγαινε, βήθι, βάθι). Στην ισπανική το απαρέμφατο είναι vadear (και ir), το πρώτο πληθυντικό κάνει vamos, κατά το δωρικό βάμες (=βώμεν) και το τρίτο, van, που αποτελεί τον ομοιοπρόσωπο ομηρικό τύπο, βαν (=πηγαίνουν). Στην αγγλική υπάρχει ο τύπος waden (=πηγαίνω) αλλά συνηθέστερος είναι ο τύπος go, εκ του άγω (a-go). Τέλος, στα γερμανικά το ρήμα είναι wandeln αλλά και gehen, εκ του κιγχάνω (=φθάνω).

Πάντως, όπως και να ’χουν οι σημασίες και οι τόσοι τύποι που παρέθεσα, το σίγουρο είναι πως ο αλαζών φαίνεται από μακρυά, είτε μοιάζει με φαντασμένο (όπως συνήθως σημαίνει σήμερα) είτε με διωγμένο που δεν έχει πάρει χαμπάρι τι του συνέβη. Κάτι αντίστοιχο, δηλαδή, με τους αλαζόνες πολιτικούς μας και την αλαζονεία που τους χαρακτηρίζει.

Ο αλαζών λέγεται και επηρμένος, που αποτελεί παθητική μετοχή του ρήματος επαίρομαι (επί+αίρομαι), και σημαίνει αυτόν που έχει σηκωθεί ψηλά, «έχει πάρει τον αμανέ ψηλά», κατά την τόσο εύστοχη λαϊκή έκφραση.

Όλοι αυτοί οι αλαζόνες πολιτικοί ποντάρουν στην δύναμη που τους δίνει η εξουσία, ο τύπος της οποίας είναι η μετοχή του θηλυκού (εξ-ούσα) του απροσώπου ρήματος έξεστι (=είναι δυνατόν). Η εξουσία δηλαδή, είναι η δυνατότητα να επιβάλλεις την θέλησή σου στους άλλους, με βάση το νόμο και την ισχύ, που αυτός παρέχει.

Ένας άλλος ανήθικος τρόπος να υφαρπάξεις την ψήφο είναι δια του εκμαυλισμού συνειδήσεων. Τι σημαίνει όμως εκμαυλισμός; Στην κυριολεξία σημαίνει εκπόρνευση, μαστροπεία, «νταβαντζηλίκι», στην κοινή. Εκμεταλλεύεσαι δηλαδή προς όφελός σου σεξουαλικές υπηρεσίες, που παρέχουν κάποιοι προς τρίτους. Θα μου πείτε «γίνεται αυτό στην πολιτική;». Μπορεί να γίνεται και αυτό αλλά στην περίπτωσή μας σημαίνει πως εκβιάζεις κάποιον, ακόμα και πληρώνοντάς τον, να σε ψηφίσει, επειδή προφανώς μπορείς κι επειδή εκείνος εξαρτάται από σένα, χωρίς να μπορεί να κάνει αλλοιώς. Η λέξη είναι σύνθετη εκ της πρόθεσης εκ, που δείχνει επίταση της πράξης, και των ρημάτων μύω (=είμαι κλειστός) και αυλίζω (=βγάζω στην αυλή), άρα βγάζω κάποιον σε ένα περίκλειστο χώρο, όπου μπορώ να του κάνω διάφορα. Επομένως, εκμαυλισμό συνειδήσεων έχουμε όταν αναγκαζόμαστε να υποστούμε εκβιασμό, να δεχτούμε δωροδοκία, χωρίς να συμφωνεί η συνείδησή μας. Δυστυχώς το φαινόμενο έχει πάρει απίστευτες διαστάσεις στην πολιτική ζωή της χώρας και όσοι το εφαρμόζουν το κάνουν με απολύτως προκλητικό τρόπο.