Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1875)

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Γνωστά και καθημερινά –81

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*

Δεν ξέρω αν θα φθάσουμε ποτέ στο επίπεδο του πολυμήχανου Οδυσσέα, να περάσει τόσες περιπέτειες και να καταφέρει να γυρίσει στο Βασίλειό του, στην Ιθάκη, όπου «περιποιήθηκε» καταλλήλως τους μνηστήρες, που αφ’ ενός ορέγονταν την σύζυγό του, Πηνελόπη, κι αφ’ ετέρου ξεκοκκάλιζαν την περιουσία του. Κράτησε την ψυχραιμία του, ήλεγξε την οργή και το μένος που τον διακατείχαν αλλά και την παρόρμηση να τους σκοτώσει όλους αμέσως. Κατέστρωσε το σχέδιό του και το ακολούθησε κατά γράμμα, διατηρώντας την βολική ανωνυμία του, μεταμορφωμένος σε ζητιάνο (από την θεά της σοφίας, Αθηνά) και πηγαίνοντας στο παλάτι, να ελέγξει πρώτα την κατάσταση και να πάρει τις πληροφορίες που ήθελε, υπομένοντας καρτερικά τις προσβολές και την χλεύη των μνηστήρων.

Αυτό που τον ενδιέφερε, δηλαδή, και στο οποίο εστίασε όλη του την προσοχή, ήταν ο στόχος να πάρει πίσω τον κόσμο που του είχαν κλέψει όσο έλειπε. Αυτός ήταν και ο λόγος που υπήρξε ο αγαπημένος της Θεάς Αθηνάς, της Θεάς που ως τέκνο του Διός αντιπροσώπευε την Νόηση, την Σοφία, την στρατηγική τής σκέψης και του πολέμου. Της Θεάς, που μελετά τον εχθρό και τον πολεμά με τα ίδια του τα όπλα.

Κι όταν ήρθε η ώρα, όταν τους στρίμωξε όλους άοπλους σε ένα δωμάτιο, τότε φανερώθηκε και εξέφρασε την οργή του με τον πιο σκληρό τρόπο, χωρίς να δείξει οίκτο, σ’ αυτούς που καταχράστηκαν και καπηλεύτηκαν το βιός του, που είχε δημιουργήσει στην πατρίδα του με τον δικό του ιδρώτα.

Ο ισχυρότερος αντίπαλός του ήταν ο Αντίνοος (αντί+νους), ο πιο ασεβής από τους μνηστήρες, αυτός που σχεδίαζε μάλιστα να δολοφονήσει τον Τηλέμαχο. Το όνομά του μιλά από μόνο του. Είναι η αντινόηση, είναι αυτό που μας κάνουν τα βοθροκάναλα τώρα, ο τρόπος με τον οποίο θολώνουν τις καταστάσεις και αντιστρέφουν την πραγματικότητα, ώστε να μη σκεφτόμαστε καθαρά, να μη βλέπουμε το προφανές, να αμφιβάλλουμε, και τελικώς να πειθόμαστε ότι εμείς κάνουμε λάθος. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την καθυπόταξη και δουλεία του ανθρώπου είναι να ελέγχουν την σκέψη σου. Γι’ αυτό και ο Αντίνοος ήταν ο στόχος τής πρώτης φονικής βολής τού Οδυσσέα. Τον σκοτώνει μάλιστα ρίχνοντάς του το βέλος στον λαιμό, το όργανο της ομιλίας, της επικοινωνίας, που την χρησιμοποιούσε ενάντια στην νόηση των ανθρώπων. Βέλος, λοιπόν, στον λαιμό της άθλιας προπαγάνδας των Μέσων Μαζικής Εξόντωσης.

Ο επόμενος ήταν ο Ευρύμαχος (ευρύς+μάχη), αυτός που μάχεται με κάθε τρόπο, με εύρος, με κάθε μέσον, ο δεινός και αδίστακτος μαχητής. Χαρισματικός και διπρόσωπος, προσπάθησε να αποφύγει την τιμωρία του για τις ατιμίες των μνηστήρων, κατηγορώντας για όλα δικαιολογούμενος τον Αντίνοο (αυτό κι αν είναι εύκολο στις μέρες μας!), και λέγοντας πως οι μνηστήρες λυπούνται για όσα έχουν κάνει και ότι θα αποζημιώσουν τον Οδυσσέα.

Μετά ο Αμφίνομος (αμφί+νόμος). Είναι επικίνδυνος και εύκολα διαστρεβλώνει τον Νόμο και την τάξη. Επειδή έδειξε ευγένεια προς τον μεταμφιεσμένο Οδυσσέα, αυτός τον προειδοποίησε να φύγει, αλλά παρέμεινε και σκοτώθηκε από τον Τηλέμαχο.

Ο Αγέλαος (άγω+λαός) είναι αυτός που άγει, που παρασύρει τον λαό και τον μετατρέπει σε κατευθυνόμενη αγέλη, ο «εκτελεστής» του Αντίνοου, ο άνθρωπος των ειδικών αποστολών!

Τα ονόματα στα Ομηρικά έπη δεν είναι δοσμένα στην τύχη. Η ετυμολογία τους κρύβει βαθύτερα νοήματα και είναι στο χέρι μας να τα αποκρυπτογραφήσουμε και να διδαχτούμε απ’ αυτά. Μας υποδεικνύουν την αντίδραση και τον τρόπο που θα την πετύχουμε, το πώς θα πολεμήσουμε. Να μη γίνουμε βορρά, στους σύγχρονους «μνηστήρες».

Η μοναδική λέξη που θα ετυμολογηθεί σήμερα είναι ο πρωταγωνιστής μας, ο Οδυσσεύς.

Το Ετυμολογικόν το Μέγα μεταφέρει μια ιστορία, κατά την οποία η εγκυμονούσα μητέρα του, η Αντίκλεια, απέβαλε από φόβο και αγωνία, ευρισκόμενη στο βουνό Νήριτος της Ιθάκης, επειδή ο Δίας έβρεχε πολύ. Για τον λόγο αυτόν, λέει, έλαβε το όνομά του «ἐπειδὴ κατὰ τὴν ὁδὸν ὗσεν ὁ Ζεύς». Ο Όμηρος φαίνεται να επιβεβαιώνει εν μέρει την ιστορία, λέγοντας πως το όνομά του σημαίνει «γιος της πέτρας».

Ο Βασδέκης υποστηρίζει πως προέρχεται από το ρήμα «ὀδύσσομαι» (=οργίζομαι, θυμώνω, μέμφομαι, μισώ και μισούμαι από κάποιον), το οποίο έχει προέλθει από το ρήμα ὀδύρομαι, με τα συνθετικά του να είναι το επιτατικό ο και το προθεματικό μόριο δύσ- (από το δύσ-ω, θέμα του μέλλοντος του ρήματος δύ-ω=βυθίζω, φέρνω δυστυχία), με σ>ρ, που έχει την έννοια της δυστυχίας, της δυσκολίας και πολλές φορές λαμβάνει την έννοια του στερητικού αν. Άρα ο Οδυσσεύς είναι ο μισούμενος από κάποιους θεούς και ανθρώπους, εξ αιτίας της συμπεριφοράς του.

Ο Οδυσσεύς στην λατινική είναι Ulixes, ακριβώς όπως συναντάται στην κρητική διάλεκτο ως Ουλίξης. Κάποια γράμματα της ελληνικής, όταν μεταφέρονται στην λατινική, αλλάζουν, όπως για παράδειγμα το ρ σε l (σιρός>silo, λάβρος>rabies), αλλαγή που τείνει να τα ταυτίσει με την ελληνική τοιαύτη: Αδερφός>αδελφός. Όμως και το δ συχνά τρέπεται σε λ: Δάφνη>λάφνη, δασύς>λάσιος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο το δάκρυμα γίνεται lacryma και ο Οδυσσεύς>Ολυσσεύς (επί αρχαϊκών αττικών αγγείων) >Ουλίξης γίνεται Ulysses στην γαλλική, Ulisse στην ιταλική, Odiseo στην ισπανική και Odysseus σε αγγλική και γερμανική.