Το Καλογεροπούλειο υπεροικοδόμημα κι εμείς (Φ. 1878)

 

 

"Η Φιλοσοφία είναι το υπεροικοδόμημα (superstructure) που σκεπάζει, αλλά και διέπει "υπό σύνοψιν οικειότητος", τις καθ' έκαστον γνώσεις". Αυτή η θέση του Νίκου Καλογερόπουλου (1924-2015), όπως διατυπώνεται στο βιβλίο του ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΚΕΨΗ (σελ.16), είναι κάτι πολύ-πολύ περισσότερο από αυτό που μας δείχνει σε πρώτη ανάγνωση.

ΟΥΤΕ ΛΙΓΟ ΟΥΤΕ ΠΟΛΥ, αυτή η θέση, καλώς ερμηνευόμενη και εφαρμοζόμενη, τακτοποιεί τις σχέσεις Φιλοσοφίας και Επιστήμης. Και πρόκειται για τεράστιας σημασίας ζήτημα. Πολύ απλά, όσοι βλέπουμε τον σύγχρονο κόσμο να έχει χάσει το νόημα, είναι γιατί έχει διαταραχθεί η σχέση Φιλοσοφίας και Επιστήμης.

Όπως γράφει ο αείμνηστος συμπολίτης μας, "η θεαματική ανάπτυξη της Επιστήμης τον 19ο αιώνα" είχε "άμεση επίδραση στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου", προκαλώντας "αύξουσα εκτίμηση του κοινού προς τα επιτεύγματα της Επιστήμης" και "πτώση εκτιμήσεως προς τη Φιλοσοφία" (ο.π. σελ.14).

Κάνοντας χρήση του κρίσιμου όρου, μπορούμε να πούμε ότι η Φιλοσοφία ήταν κάποτε υπεροικοδόμημα της τότε επιστήμης, αλλά δεν είναι πια υπεροικοδόμημα της σύγχρονης Επιστήμης. Η Φιλοσοφία είναι θέαση του όλου, ως γνωστόν, ενώ η Επιστήμη είναι μελέτη των επί μέρους. Πώς όμως θα συνεχίσουμε να βλέπουμε σωστά το σύνολο, χωρίς να παρακολουθούμε την γνώση για τα επί μέρους;

ΜΕ ΑΛΛΑ ΛΟΓΙΑ, η ως άνω θέση του Νίκου Καλογερόπουλου, οδηγεί ασφαλώς στο συμπέρασμα ότι η Φιλοσοφία σήμερα είναι αναχρονιστική. Κάποτε, λόγου χάριν, ήταν φιλοσοφία το σχήμα της γης, το "Και όμως κινείται" κ.α. -σήμερα είναι επιστημονική καθημερινότητα.

Κι αν θέλουμε να την εφαρμόσουμε αυτήν την στιβαρή θέση, να την καταλάβουμε καλά, και μέχρι να ασχοληθούν οι ειδικοί, να μερικές σκέψεις ερασιτέχνη φιλοσόφου: [1] "καθ' έκαστον γνώσεις" είναι οι επιστήμες. [2] "διέπει" σημαίνει την Επιστημονική Μεθοδολογία, που είναι -ως γνωστόν- αντικείμενο της Φιλοσοφίας, ειδικά της Γνωσιολογίας. [3] "υπό σύνοψιν οικειότητος" σημαίνει κάποιον τρόπο να συνεννοούνται μεταξύ τους οι επιστήμονες, χωρίς τα γνωστά "φαινόμενα Βαβέλ". [4] "σκεπάζει" σημαίνει ότι συγκροτεί σε ένα μη αντιφατικό σύνολο την όλη ενατένιση.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, στην ορθή της θέση, είναι η αρμόδια για το νόημα, για τον έλεγχο πληρότητας του συλλογισμού. Ο φιλόσοφος είναι αυτός που θα προφέρει αφοπλιστικά ερωτήματα του τύπου "Και ποιός έφτιαξε το bing-bang;" -σωστά; Και, πολύ νωρίτερα, η Φιλοσοφία, είναι αρμόδια για κάτι γήινο: να συντονίσει τις επιστήμες,

Αυτά που βλέπουμε κάθε τόσο στην τηλεόραση, με τις χαρακτηριστικές κλωτσοπατινάδες μεταξύ ειδικών και μη, συμβαίνουν και στα καλύτερα τραπέζια συσκέψεων. Είναι συστηματικό το πρόβλημα. Αυτή η "σύνοψη οικειότητος" δεν είναι και τόσο απλό να επιτευχθεί και να διατηρηθεί. Θα ήταν δύσκολο, ακόμη και αν δεν υπήρχαν στη μέση συμφέροντα πολλών μηδενικών...

ΕΠΙΧΕΙΡΟΝΤΑΣ ΜΙΑ ΙΣΩΣ ΠΙΟ ΣΑΦΗ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ, θα πρότεινα κάτι σαν "Η Φιλοσοφία είναι το υπεροικοδόμημα (superstructure) των επιστημών, που θέτει τη Μέθοδο και συνθέτει τον εκάστοτε συλλογισμό, πιστοποιώντας και την πληρότητά του.

ΠΩΣ ΛΟΙΠΟΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΖΕΤΑΙ ΤΟ ΥΠΕΡΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ; Απλούστατα: φέρνοντας στο τραπέζι του διαλόγου την κοινή λογική. Κινέζικα: "Η κοινή λογική πάει μακρύτερα από τις πολλές μεμονωμένες γνώσεις".

Όπως στη μελέτη μίας οικοδομής, π.χ., συνεργάζονται ο στατικός, ο μηχανολόγος, ο ηλεκτρολόγος: υπό τον αρχιτέκτονα. Αυτός έχει την λογική ώστε να φροντίζει για τη συμβατότητα των επί μέρους μελετών. Αυτός έχει την ευθύνη του ελέγχου πληρότητας του σχεδιασμού.

ΚΑΤΟΠΙΝ ΤΟΥ ΣΧΟΙΝΟΤΕΝΟΥΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ, εν τέλει, φυσικά και αβίαστα, τίθεται το εναρκτήηριο ερώτημα: τί σημασία έχει σήμερα αυτή η Παρακαταθήκη στη γενέτειρα ενός τόσο σημαντικού φιλοσόφου;

ΥΠ' ΟΨΙΝ: Έχει ορθώς διαπιστωθεί ότι "Όλη η ευρωπαϊκή φιλοσοφία δεν είναι παρά υποσημειώσεις στον Πλάτωνα". Η σκέψη του Νίκου Καλογερόπουλου, πολύ απλά, δ-ε-ν είναι υποσημειώσεις στον Πλάτωνα.

 

Κόρινθος 4 Φεβρουαρίου 2024

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός συγγραφέας