Μία χώρα δύο λαοί; (Φ. 1885)

 

Του Κώστα Τζαναβάρα  *

 ΟΣΟΙ ΖΟΥΜΕ ΣΕ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΤΟΠΟ είμαστε χωρισμένοι σε δύο μεγάλες ομάδες. Σαν να είμαστε δύο λαοί που είναι ελάχιστα αυτά που μας ενώνουν. Σαν να μην ζούμε καν στον ίδιο τόπο. Σαν να ζούμε διαφορετικές πραγματικότητες. Σαν να έχουμε διαφορετικά αυτονόητα, διαφορετικές αξίες και προτεραιότητες.

Σαν το ίδιο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας ενός ατόμου να είναι για τους μεν προτέρημα και για τους δε ελάττωμα. Λέγεται π.χ. ότι "χάθηκε το φιλότιμο", αλλά πολλοί το είχαν πάντα για κοροϊδία. Σωστά;

ΔΙΧΑΣΜΟΥΣ ΕΙΧΑΜΕ ΣΧΕΔΟΝ ΠΑΝΤΑ σε αυτόν τον ρημαδότοπο, αλλά δεν μιλάω για κάτι παρόμοιο. Πάντα είχαμε δικομματική πόλωση, αλλά τώρα πια υπάρχουν πολλοί που φορούν ίδιου χρώματος κομματικές "φανέλες", ενώ είναι καταφανώς ανόμοιοι στην αίσθηση ευθύνης και καθήκοντος. Όχι;

Δεν μιλάω ούτε για κάποιου είδους ταξικό διχασμό, για διαχωρισμό σε πλούσιους και φτωχούς, ή σε αφεντικά και υπαλλήλους. Υπάρχουν φιλότιμα και αφιλότιμα αφεντικά, όπως και πλούσιοι. Και υπάρχουν αφιλότιμοι υπάλληλοι και εργάτες κ.ο.κ.

Όχι ότι δεν υπάρχουν κομματικές ή ταξικές διαφορές, αλλά -έτσι τα βλέπω- ωχριούν μπροστά στην πολιτισμική διαφορά. Οι κομματικές ή ταξικές διαφορές είναι λεπτομέρεια, μπροστά σε κεντρικές επιλογές αξιών. Η -κατ' εμέ- βασική επιλογή: ελευθερία ή σύστημα;

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΛΕΞΗ που εκφράζει μονολεκτικά τον ελληνικό πολιτισμό. Η ελευθερία επιλογών είναι το υπόβαθρο του φιλότιμου. Φιλότιμο δείχνει κανείς μόνος του, αυθόρμητα. Κανείς δεν τον υποχρεώνει, κανείς δεν μας διατάζει να φανούμε φιλότιμοι. Φιλότιμο καθ' υπαγόρευσιν δεν νοείται. Η ελευθερία και το φιλότιμο, εν τέλει, είναι "πίσω" από την αίσθηση ευθύνης και καθήκοντος. Για όσους θέλουν να είναι πραγματικοί Έλληνες.

Για τους άλλους, η ελευθερία είναι απλώς ένα δικαίωμα. Και το φιλότιμο είναι όχι απλώς μία άγνωστη λέξη, αλλά μία έννοια που είναι αδύνατον να τους εξηγήσεις. Όσο για την αίσθηση ευθύνης και καθήκοντος, αναλαμβάνει να την επιβάλει η εξουσία. Το σύστημα.

ΣΥΣΤΗΜΑ, από την άλλη, ΕΙΝΑΙ Η ΛΕΞΗ που εκφράζει μονολεκτικά τον λατινικό πολιτισμό. Από τα δικαστήρια μέχρι τα στρατεύματα, και από τα σχολεία μέχρι τη ρυμοτομία, τα πάντα είναι οργανωμένα σε συστήματα. Και πάγια επιδίωξη, κατά τον σχεδιασμό αυτών των συστημάτων, είναι να ελαχιστοποιούνται τα περιθώρια για ανθρώπινες αποφάσεις. Ο ανθρώπινος παράγων τείνει να μηδενίζεται. Δεν είναι αποτέλεσμα, είναι στόχος.

ΜΕΙΖΩΝ ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΥΤΩΝ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ εμφανίζεται στην Ιατρική. Και ίσως δεν είναι πια και τόσο πολλοί αυτοί που θεωρούν βασικό προσόν του Έλληνα Ιατρού την "μύτη", το βασικό στοιχείο της ανθρωπιάς του. Είναι η αίσθηση του Όλου ως προς την κατάσταση του ασθενούς του. Η βαθιά κατανόηση της σχέσης νου και σώματος. Η κατά προτεραιότητα ενίσχυση της δύναμης αυτοθεραπείας. Και πόσα άλλα...

Για τους άλλους, ο άνθρωπος είναι κάτι σαν μία μηχανή. Έχει τα διάφορα συστήματα, προς ρύθμιση και συντήρηση. Χωρίς πολλές-πολλές διαφορές με το αυτοκίνητό μας ή τη μηχανή που κουρεύουμε το γκαζόν στον κήπο μας. Μάλλον δεν είναι τυχαίο ότι η ρητορική ερώτηση "Ιατρική ή Φάρμακο;" δεν μεταφράζεται ευρωπαϊστί. Στα αγγλικά, λόγου χάριν, θα πρέπει να πούμε "Medicine or Medicine?"

ΑΝΑΛΟΓΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ εμφανίζονται στα πάντα. Σε εσχάτη ανάλυση, υπάρχει διαφορά πιό βαθιά και από το δίλημμα "ελευθερία ή σύστημα;" Πολύ απλά, ο ελληνικός πολιτισμός είναι αναλογικός, ενώ ο λατινικός είναι ψηφιακός. Ο Έλληνας έχει ιστορικά πρότυπα και λειτουργεί εμπνεόμενος αναλόγως, ο Ρωμαίος έχει διατάξεις στις οποίες συμμορφώνεται λέξη-λέξη.

ΖΟΥΜΕ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΗ ΕΠΟΧΗ. Πρώτα απ' όλα, θέλοντας και μη, ανακαλύπτουμε βιωματικά ότι ο περιλάλητος "ελληνορωμαϊκός πολιτισμός" είναι σχήμα οξύμωρο. Τα συστήματα γίνονται όλο και πιό αποπνικτικά, περιορίζοντας συνεχώς την ελευθερία μας. Και υπάρχουν Έλληνες που το απολαμβάνουν, που επιχαίρουν κι από πάνω.

Δεν μένει παρά να μας φύγει η περιέργεια περί του ποιόν πολιτισμό θα ευνοήσει η λαίλαπα της Τεχνητής Νοημοσύνης. Υπομονή...

 

Κόρινθος 25 Μαρτίου 2024

 

Κώστας Τζαναβάρας

σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας