Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1886)
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Ήδη, αγαπητοί μου, μπήκαμε στον Απρίλιο και μπροστά μας αρχίζει να ξεδιπλώνεται η Άνοιξη σε όλο της το μεγαλείο. Λουλούδια, μυρωδιές, φως, τέλος της μουντάδας του χειμώνα, άνοιγμα των πάντων και χαρά των αισθήσεών μας.
Πόθεν όμως ο Απρίλιος; Πρόκειται περί αντιδανείου εκ του λατινικού Aprilius. Αυτό όμως με την σειρά του έχει ελληνική προέλευση και συγκεκριμένα εκ της ονομασίας της Αφροδίτης κατά τους Έλληνες Ετρούσκους, που κατοίκησαν την ιταλική χερσόνησο. Έλεγαν την Αφροδίτη, την θεά της ομορφιάς, Apru, η Αφρώ, που σύμφωνα με την Μυθολογία, γεννήθηκε από τον αφρό της θάλασσας. Αφρώ/Apru, λοιπόν, και Απρίλιος, ο μήνας της Ανοίξεως, ο τόσο όμορφος, ένεκα της ετυμολογίας του εκ της θεάς της ομορφιάς, της Αφροδίτης, που κάνει όλα να ομορφαίνουν, να ανοίγουν, να οργιάζουν… Εκ του Aprilius οι Ιταλοί είπαν το δικό τους ανοίγω ως aprire.
Ο Βασδέκης υποστηρίζει πως ο Απρίλιος είναι σύνθετη λέξη, εκ του στερητ. α + ρ. πορί-ζω, με θέμα πορι- και με αντιμετάθεση πρι-, δεν έχω, δηλαδή, πόρους. Άρα ονομάστηκε έτσι επειδή κατ’ αυτόν τον μήνα τελειώνουν οι προμήθειες που είχαν κατά τον χειμώνα.
Διαλέγετε και παίρνετε…
Βλέποντας και ακούγοντας όλα αυτά τα απίθανα που συμβαίνουν με την Αστυνομία, θυμήθηκα εκείνη την παληά ονομασία του χωροφύλακα (μετέπειτα αστυφύλακα), ως μπασκίνα. Τότε θυμάμαι λέγαμε για τους …δαιμόνιους χωροφυλάκους πως το προσωνύμιο που τους είχαμε φορτώσει είχε την ρίζα του στην μόνιμη ερώτηση-αναρώτηση προς αναζήτηση του ενόχου: «Μπας κι είν’... αυτός;». Μπας κι είν’ αυτός, μπας κι είν’ αυτός, να ’το τό «μπασκίνας». Δεν ήταν όμως έτσι. Η λέξη αποτελεί αντιδάνειο εκ της τουρκικής Baskin (=έφοδος) και είναι κακοποιημένο το ελληνικό ρήμα, βάσκω, (απαρ.)βάσκειν (=βαίνω, πορεύομαι, πηγαίνω).
Οι περισσότεροι δε εξ αυτών των …δαιμονίων οργάνων του Νόμου ήταν ατζαμήδες (=οι μη έμπειροι, οι αδαείς). Να κι άλλο τουρκικό αντιδάνειο, εκ του ελληνικού αδαήμων (=ο άπειρος, ο αδαής)
Ένα άλλο επίσης τουρκικό αντιδάνειο, ένα πολύ δημοφιλές εξ αυτών είναι και ο αφέντης, ελληνιστί αυθέντης, ετυμολογούμενο εκ του αυτός+άνυμι (=φέρω εις πέρας). Σε πιο παληά κείμενα μπορεί να το συναντήσετε γραμμένο με δύο φφ (=αφφέντης). Αυτό εξηγεί την δίφθογγο αυ+θ=φφ.
Μια άλλη άποψη, κατά τον Βασδέκη, είναι εκ του αυτός, με τ>θ, + έντο (= αόρ. β΄ του ίημι), δηλαδή αυτός που κινείται, που ενεργεί με την θέλησή του, ο απόλυτος κύριος του εαυτού του.
Ο καιρός αυτήν την εποχή βοηθάει και τους ρομαντικούς να χαζεύουν το φεγγάρι, είτε μόνοι τους και να αναπολούν, είτε με παρέα και να …πράττουν. Το φεγγάρι ετυμολογείται εκ των ρημάτων φαίνω+άγω. Ο παρακείμενος του πρώτου κάνει πέ-φαγ-κα και πέφηνα. Φαγ-άγω > φάγγος >φέγγος (=φως, λάμψη, το φως της Σελήνης, ημέρα, φως λαμπάδων ή πυρσών), με α>ε και στην συνέχεια φεγγάρι, το αστέρι που δίνει αυτό το φως. Βεβαίως, η Σελήνη, το φεγγάρι, είναι ετερόφωτο αστέρι, δεν έχει δικό του φως και «δανείζεται» από τον ήλιο, όπως άλλωστε και η γη. Λεπτομέρειες, θα μου πείτε, που δεν χαλάνε το ρομάντζο!
Οι ευρωπαϊκές γλώσσες εκφράζουν το φεγγάρι μέσω της ελληνικής Σελήνης ή Σελάνας (=η φωτεινή και λουνόν=λαμπρό, κατά τον Ησύχιο). Οι Λατίνοι την είπαν luna (=η φωτεινή), οι Γάλλοι lune, οι Ιταλοί & οι Ισπανοί luna, οι Άγγλοι moon και οι Γερμανοί Mond, εκ του μήνη οι δύο τελευταίες. Να σημειωθεί πως η Σελήνη ενοχοποιείται για επηρεασμό της νόησης του ανθρώπου, την οποία ονομάζουμε σεληνιασμό. Αυτό περιγράφεται στις παραπάνω γλώσσες με την έννοια του παράφρονος. Έτσι οι Γάλλοι τον λένε lunatique, οι Ιταλοί lunario, οι Ισπανοί lunático και οι Άγγλοι lunatic και lunacy την παραφροσύνη.
Προσοχή, λοιπόν, στους σεληνιασμούς. Είπαμε, ρομάντζο μεν αλλά όχι μέχρι τρέλλας και παραφροσύνης δε… Όλοι αγαπήσαμε αλλά δεν κάναμε έτσι. Εμείς κάναμε …χειρότερα!!
vlaxojohnmes@gmail.com
Αφήστε ένα σχόλιο