Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1898)
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Δεν ξέρω αν το έχετε συνειδητοποιήσει αλλά ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας οδεύει …αισίως τον δεύτερο χρόνο. Ένας πόλεμος, που μόνον οι εμπνευστές του γνωρίζουν γιατί γίνεται. Εμείς οι υπόλοιποι απλώς υποθέτουμε, με βάση τα όσα «έγκυρα» και «σοβαρά» μας ταΐζουν τα «αξιόπιστα» Αμερικανοευρωπαϊκά (κι από κοντά) και τα Ελληνικά ΜΜΕ. Κατά την λαϊκή όμως έκφραση, «το μάρμαρο το πληρώνει» με την ζωή του πρωτίστως ο ανθός της Ρωσικής και της Ουκρανικής κοινωνίας κι εμείς με τις «κυρώσεις» που μας επιβάλλουν να ..επιβάλλουμε αυτοί που ψηφίζουμε, για τους δικούς τους λόγους, που επίσης δεν γνωρίζουμε αλλά που επηρεάζουν και την δική μας ζωή.
Μπλέξαμε, δηλαδή, στα πλοκάμια των παγκόσμιων δολοφόνων και δεν φαίνεται να ξεμπλέξουμε εύκολα, αν δεν λήξει σύντομα ο πόλεμος.
Ας αρχίσω από το ρήμα μπλέκω και το αντίθετό του ξε-μπλέκω. Εκ του ρήματος πέλω (=κατοικώ, συχνάζω) δημιουργήθηκε το επίρρημα πέλας (=πλησίον, εγγύς, οι πέλας= οι γείτονες). Εκ του πέλας, με ελ>λε, + έξω (=μέλλων του έχω) δημιουργήθηκε το ρήμα πλέκω (=συστρέφω, επινοώ, σχεδιάζω, μηχανώμαι, συνθέτω λέξεις). Αν προηγηθεί η πρόθεση εν, τότε έχουμε εν+πλέκω >εμπλέκω > (ε)μπλέκω και το αντίθετό του ξε+μπλέκω.
Εκείνο το ξε όμως πόθεν; Αν η πρόθεση εκ-εξ τεθεί στην αρχή του ρήματος εν-πλέκω (εξ+εν+πλέκω) και σχηματίσουμε τον τύπο του αορίστου με αύξηση, έχουμε εξ-εν-έ-πλεξα και στην καθομιλουμένη, μετά τις «απαραίτητες» μεταπλάσεις-αποκοπές φωνηέντων, ξέμπλεξα, για να καθιερωθεί τελικώς το ρήμα και ως ενεστώτας, ξεμπλέκω.
Όλες αυτές οι προσθαφαιρέσεις έδωσαν στις ευρωπαϊκές γλώσσες τον τύπο του ρήματος εξηγώ, με την έννοια του ξεμπλέκω, ξεκαθαρίζω, διευκρινίζω, ως εξής: Οι Λατίνοι είπαν το ξεμπλέκω, το ξετυλίγω, ex-plico (plico, plecto =πλέκω), οι Γάλλοι το εξηγώ expliquer, οι Ιταλοί esplicare, οι Ισπανοί explicar και οι Άγγλοι explicate.
Εκ του ρήματος πλέκω παράγεται η πλοκή, με ε>ο, και στην συνέχεια η λέξη πλόκαμος, το πλοκάμι, κάτι το οποίο σε εμπλέκει, σε μπερδεύει, σε τυλίγει, όπως η Λερναία Ύδρα της Μυθολογίας μας, που όσα κεφάλια-πλοκάμια και αν της έκοβες αυτή τα ξαναγεννούσε. Όπως τα διεθνή τομάρια που παίζουν με τις ζωές μας και είναι ατελείωτα.
Κι εμείς περιμένουμε να λήξει ο πόλεμος! Τρομάρα μας…
Το λήγω είναι ένα ρήμα με πολύ εύκολη ετυμολογία αλλά που ίσως δεν πάει αμέσως το μυαλό μας σ’ αυτήν. Πρόκειται για το επιτατικό λα + ήγον (=παρατατικός τού άγω), δηλαδή φθάνω στο τέρμα, έπειτα από μεγάλη πορεία. Το να λήξει ο πόλεμος -και γενικώς οι πόλεμοι, όπου γης- είναι ένας ευσεβής πόθος, μια ελπίδα, κι ως γνωστόν «η ελπίδα πεθαίνει τελευταία», μετά από …μας, που την τρέφουμε!
Ο πόθος (=σφοδρή επιθυμία, ερωτική επιθυμία) είναι παράγωγο του ρήματος πάσχω, όπως και μια σειρά άλλων πολύ κοινών λέξεων, προερχόμενο εκ του παρακειμένου πέ-πο(ν)θα >πόθος. Το πάθος (=κάθε τι που συμβαίνει σε κάποιον, έρωτας, αγάπη, μίσος, δυστύχημα) έχει προέλθει εκ του θέματος του αορίστου τού εν λόγω ρήματος, έ-παθ-ον. Το πένθος (=λύπη, θλίψη, δυστύχημα) και πάλι εκ του παρακειμένου πέ-πονθα, με ο>ε.
Όλη αυτή η αλυσίδα των εννοιών του πάθους μου θύμισε το τι τραβάνε οι καημένοι οι πλούσιοι και οι «φίρμες», με τις γυναίκες που κυκλοφορούν δίπλα τους. Από διάφορες όμορφες, υποτίθεται όμορφες αλλά με …προσόντα, όμορφες αλλά χαζές, επίσης με …προσόντα, πραγματικά έξυπνες και δυναμικές και λοιπές κατηγορίες, μέχρι και πόρνες (έτσι, για την αλητεία, που λέει ο λόγος), για να νοιώθουν πολύ άντρες!!
Ας δούμε την ετυμολογία της τελευταίας αναφοράς.
Η πόρνη προέρχεται εκ του ρήματος περνώ, περάω, πέρνημι (=εξάγω κάτι προς πώληση, συνήθως επί αιχμαλώτων), με ε>ο. Οι πόρνες ήταν συνήθως αγορασμένες δούλες. Βλέπετε, η σημερινή τους σημασία δεν απέχει πολύ από την αρχαία τοιαύτη. Απλώς σήμερα δεν υπάρχει η διαδικασία του πολέμου, της επακόλουθης αιχμαλωσίας και της πώλησης, διότι σήμερα η ίδια η πόρνη επιλέγει σε ποιον θα πωλήσει το κορμί της και με ποίο τίμημα, αν δεν εμπέσει στην περίπτωση μαστρωπού.
Κι αυτοί που πληρώνουν καμαρώνουν!
Πόση υποκρισία, στ’ αλήθεια, υπάρχει στην …κενωνία μας!!
Ο Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής & Διευθυντής Χορωδιών
Αφήστε ένα σχόλιο