Περί Γενναιοδωρίας και αγνωμοσύνης ο λόγος (φ. 1900)

 

 

*της Ροδοθέας Κελλάρη

 Πρόσφατα έπεσε στην αντίληψή μου ένα βιβλίο με τίτλο «Η τέχνη της γενναιοδωρίας». Ο συγγραφέας, James S. Romm, παραθέτει μεταξύ άλλων, αποσπάσματα από την πραγματεία «περί ευεργεσιών» του ρωμαίου πολιτικού και στωικού φιλοσόφου Σενέκα (4π.Χ. -65μ.Χ), τα οποία με προβλημάτισαν και τα μοιράζομαι μαζί σας.

Υπάρχει άραγε «σωστός» τρόπος για να είναι κανείς γενναιόδωρος;

Σύμφωνα με τον Σενέκα το να προσφέρεις το οτιδήποτε είναι πραγματική γενναιοδωρία μόνο υπό προϋποθέσεις. Κάποιες από αυτές είναι η πλήρης ανιδιοτέλεια και η έλλειψη αλαζονείας σε σχέση με την πιθανή ανώτερη κοινωνικοοικονομική θέση αυτού που προσφέρει. Επίσης ανεπίτρεπτο είναι, κατά τον Σενέκα, να δίνεις απλόχερα πράγματα που θα βλάψουν κάποιον, με το να ικανοποιήσουν κάποιο από τα πάθη του, όσο απελπισμένα και αν στο ζητά. Κρίνει, ακόμη, την καταλληλότητα ενός δώρου με βάση το ποιος είναι ο δωρητής και ποιος ο παραλήπτης, τονίζοντας ότι υπάρχουν δώρα που μπορεί να είναι ιδανικά για κάποιον να τα προσφέρει, αλλά όχι για κάποιον άλλον να τα λάβει και το αντίστροφο. Θεωρεί υποκρισία, για παράδειγμα, να δεχτεί χρήματα κάποιος που έχει δηλώσει πως τα μισεί.

  Στη σημερινή εποχή του υλισμού, των ολοένα και αυξανόμενων αναγκών, αλλά και της κοινωνικής αποξένωσης, είναι πολύ εύκολο να κρίνεται η γενναιοδωρία ενός ανθρώπου περισσότερο από την ποιότητα του δώρου παρά από τις προθέσεις και τα συναισθήματα που βρίσκονται πίσω από αυτό. Παρόλο που αυτό είναι λάθος, δεν νομίζω πως γίνεται συνειδητά. Είναι πράγματι ευκολότερο να αξιολογείς ένα αντικείμενο ή μία υπηρεσία παρά το ποιόν και τις προθέσεις του ανθρώπου. Είναι δύσκολο -αν όχι αδύνατο- το να γνωρίζεις σε βάθος κάθε άνθρωπο που σου έχει προσφέρει κάτι και όλοι ξέρουμε πόσο γρήγορα τείνει να βγάζει συμπεράσματα ο ανθρώπινος νους.

Από την άλλη, ο ευεργετημένος είναι ευγνώμων προς τον ευεργέτη του;

Ακόμα κι αν καταφέρουμε να είμαστε γενναιόδωροι πνευματικά και υλικά, κανείς δεν εγγυάται ότι οι προσπάθειές μας θα ανταμειφθούν με ευγνωμοσύνη. Κατά τον Σενέκα, ο ευεργετημένος μπορεί να είναι αγνώμων λόγω ζήλιας και απληστίας, ζήλια για όλα όσα δεν έχει, αλλά έχει ο διπλανός του, και απληστία εννοώντας την ανθρώπινη τάση για το αέναο κυνήγι του «περισσότερου». Νιώθοντας το τελευταίο κάποιος, καθίσταται αδύνατο το να εκτιμήσει αυτά που του δίνονται απλόχερα. Περαιτέρω, παράγοντες αχαριστίας είναι η φιλοδοξία και οι ατελείωτες επιθυμίες των ανθρώπων, καθώς επίσης και η αλαζονεία τους, που τους ωθεί να υπερεκτιμούν τον εαυτό τους και να υποτιμούν όλους τους άλλους, μαζί και τα δώρα τους, πιστεύοντας πως είναι μικρότερα από ό,τι οι ίδιοι αξίζουν. Και είναι γνωστή η ρήση «Ουδείς αχαριστότερος του ευεργετηθέντος».

Πώς πρέπει, όμως, να συμπεριφερόμαστε στους αγνώμονες;

Σίγουρα δεν είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε από όλους τους ανθρώπους να αντιδρούν «γαλήνια», «ήρεμα» και «ευγενικά» προς τους αγνώμονες, όπως προτείνει ο Σενέκας.

Είναι λογικό να υπάρξει στον αποδέκτη της αχαριστίας το αίσθημα ότι «σπατάλησε  το δώρο του», αλλά η ταυτότητα του ανθρώπου καθορίζεται από τις δικές του πράξεις και όχι από την αντίδραση των άλλων σε αυτές.

Η πραγματική γενναιοδωρία δίνει τη χαρά της προσφοράς πρωτίστως σε αυτόν που προσφέρει.

Η αγνωμοσύνη, παρόλα αυτά, βλάπτει τις ανθρώπινες σχέσεις,  οι οποίες στηρίζονται στην αμοιβαία προσφορά και στο μοίρασμα.

Υπάρχει δυνατότητα αλλαγής της ανθρώπινης συμπεριφοράς;

Κατά τον Σενέκα, ακόμα και οι πιο αγνώμονες άνθρωποι υπάρχει πιθανότητα να αλλάξουν βλέποντας τις πράξεις τους και δεχόμενοι ξανά και ξανά τα δώρα, όπως και το άγονο χώμα μπορεί να νικηθεί με αρκετή «φροντίδα» και «καλλιέργεια».

Κατά τον ίδιο τρόπο, ο άνθρωπος μπορεί να καλλιεργήσει σιγά σιγά και την αρετή της ανιδιοτελούς γενναιοδωρίας.

Πιστεύοντας ότι η γενναιοδωρία και η ευγνωμοσύνη είναι ωφέλιμες τόσο για την προσωπική και πνευματική μας ζωή, όσο και για την κοινωνική συνοχή, αξίζει να προβληματιστούμε για τη δική μας συμπεριφορά και στάση ζωής.

 

*Άρθρο της Ροδοθέας Κελλάρη, Εκδότριας - Δημοσιογράφου