Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1902)
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Μου προξενεί κατάπληξη το απύθμενο θράσος κάποιων εκ των προβεβλημένων Υπουργών της Κυβέρνησης να φέρνουν προς ψήφιση στην Βουλή νομοσχέδια, που συγκεντρώνουν την γενική κατακραυγή του κόσμου, γιατί δεν είναι προς το καλό του αλλά προς το κακό του, αφού πριμοδοτούν ασυστόλως και ανερυθριάστως την πανάκεια, που ακούει στο όνομα «ιδιωτικό συμφέρον».
Δεν θα αναλύσω τα περί ιδιωτών (το έχω κάνει σε προηγούμενα άρθρα μου), μόνο θα προσπαθήσω να ετυμολογήσω την λέξη φιρμάνι, το διάταγμα (τουρκιστί), το «αποφασίζομεν και διατάσσομεν» της Χούντας, που είναι πανομοιότυπο με τα εν λόγω «δημοκρατικά» νομοσχέδια της εποχής μας, που έχουν τάχα υποστεί την βάσανο της «διαβούλευσης», μιας βαρύγδουπης λέξεως-κοροϊδία, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η επίφαση της «δημοκρατικής» διαδικασίας, το «ξεκάρφωμα», λαϊκιστί. Το καταθέτω μόνος μου, ακούω (με κλειστά αυτιά) τι μου λένε αυτοί που με ψηφίζουν και στο τέλος το φέρνω στα εκβιαζόμενα και άφωνα ασπόνδυλα να το ψηφίσουν, αφού κι αυτοί το έχουν «μελετήσει» ενδελεχώς. Και ζουν αυτοί καλά κι εμείς …χειρότερα!!
Το φιρμάνι, λοιπόν, όπως ηχεί, είναι τουρκικής προέλευσης (ferman) και σήμαινε το διάταγμα του Σουλτάνου ή άλλων αξιωματούχων, που ήταν αδιαπραγμάτευτο και στο οποίο δεν μπορούσες να μην υπακούσεις, γιατί σ’ έτρωγε ο …φίδης!! Υπάρχουν δυο εκδοχές ως προς την ετυμολογία του. Ή εκ του φέρω (το φερμένο, δηλαδή) ή εκ του firmer (=υπογράφω) ή εκ του fermer (=κλείνω, σφραγίζω). Για την πρώτη εκδοχή δεν νομίζω πως έχουμε να πούμε πολλά. Η δεύτερη όμως έχει …ψωμί! Εκ του Fις ή Fιρ (=η ισχύς) οι Λατίνοι είπαν το στερεώ, firmo, και τον στερεό, τον εφαρμοστό, firmus. Εκείθεν οι Γάλλοι είπαν τον στερεό, ferme, το κλείνω, fermer, με την έννοια πως καθιστώ κάτι στερεό, άρα απαραβίαστο, και το υπογράφω, καθιστώ κάτι έγκυρο, firmer. Οι Ιταλοί είπαν τον στερεό, fermo, το αναχαιτίζω, fermare, το υπογράφω, firmare και την υπογραφή, firma. Οι Ισπανοί αντιστοίχως τον στερεό, firme και το υπογράφω, firmar. Οι Άγγλοι τον στερεό, firm, και την στερεότητα, firmness, και οι Γερμανοί firmen (=χρίω) και Firma, την εμπορική επωνυμία.
Όχι τίποτε άλλο, αλλά εν μέσω κατακαλόκαιρου, που ο κόσμος θέλει να βρει μια άκρη δροσιάς να περάσει και φέτος την «κλιματική αλλαγή», φέρνουν του κόσμου τα νομοσχέδια νύχτα, για να μην τα πάρουν χαμπάρι και τους κράξουν.
Πώς μετά να βρεις όρεξη να πας μια βόλτα με ένα πρυάρι, να πιάσεις κάνα ψαράκι, να περάσει η ώρα σου μέσα στην θάλασσα; Παληά, στον τόπο μου, η λιμνοθάλασσα ήταν γεμάτη από πυροφάνια, ψαράδες, δηλαδή, με μικρές βάρκες με λάμπες (γαΐτες τις λέμε εδώ) που ψάρευαν καθ’ όλη την διάρκεια της νύχτας. Το πυροφάνι το έλεγαν πρυά, που αποτελεί αναγραμματισμό της λέξεως πυρά.
Η ορθογραφία όμως του πρυαριού με υ είναι λάθος, διότι συγχέεται με το πυρ και πρέπει να γράφεται με οι, διότι προέρχεται εκ του υποκοριστικού πλοιάριον (=μικρό πλοίο).
Περιμένουμε πώς και πώς να φυσήξει κάνα μελτεμάκι, να δροσίσει λίγο. Ποια όμως είναι η ετυμολογία του; Ο μέγας Έλληνας λεξικογράφος της ελληνικής γλώσσας, ο Ησύχιος, στο λεξικό που μας κληροδότησε, που σπανίως αναφέρεται και χρησιμοποιείται, μας δίνει την ετυμολογία της λέξεως. Γράφει χαρακτηριστικώς: «Μελισσέμεν∙ πραΰνειν, παρηγορεῖν. πρὸς ἡδονὴν λέγειν». Σύμφωνα με τους κανόνες της γραμματικής, το «σ» πολύ συχνά τρέπεται σε «τ» και τανάπαλιν και το απαρέμφατο γίνεται ουσιαστικό (πράττω >πράσσω, θάλαττα >θάλασσα κλπ.). Άρα, το μελισσέμεν γίνεται μελιττέμειν >μελτέμιον >μελτέμι. Το μελτέμι, λοιπόν, καταπραΰνει τον καύσωνα, δροσίζει και παρηγορεί τους ανθρώπους με την πνοή του.
Θα παρατηρήσατε φαντάζομαι το ομόρριζο της λέξεως με το μέλι, που κι αυτό είναι καταπραϋντικό, που παράγεται εκ της μαμάς μέλισσας, που τρώει το μελισσόχορτο, και πάει λέγοντας.
Καλοκαίρι, ευλογημένη εποχή, με χίλα καλά, που τα διεθνή ψυχοπαθή τομάρια, αυτοί οι υπάνθρωποι και οι μισάνθρωποι θέλουν να το χαλάσουν και αυτό.
Αγνοήστε τους, αλλά έχετε τα μάτια σας ανοιχτά για να καταλαβαίνετε τι κάθε φορά μηχανεύονται ΜΟΝΟ για το κακό μας.
Ο Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής & Διευθυντής Χορωδιών
Αφήστε ένα σχόλιο