Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1904)
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Πεισμωμένος και εξόχως εκνευρισμένος (για να μη χρησιμοποιήσω την ...μαλλιαρή) είμαι με τους εκλεγμένους άρχοντές μας, είτε σε εθνικό είτε σε τοπικό επίπεδο. Αυτών που θεωρούν πως η εκλογή τους τούς χρίζει αυτομάτως διαχειριστές της ζωής μας, χωρίς να έχουν την υποχρέωση να απολογηθούν, χωρίς να φοβούνται (να αδιαφορούν είναι ο κατάλληλος όρος) πως θα διωχθούν για σοβαρές παραλείψεις, αδιαφορία και σκόπιμη παραπλάνηση των πολιτών, που τους δυσκολεύον την ζωή και τους φέρνουν σε σημείο να μη μπορούν να επιβιώσουν.
Σ’ αυτό το φύλλο θα ασχοληθώ μόνο με την λέξη άρχων και πολλά παράλληλα αλλά άκρως ενδιαφέροντα στοιχεία, που αυτή «γεννά».
Ας θυμηθούμε την ετυμολογία της.
Σύμφωνα με τον Βασδέκη, ο άρχων, η αρχή ετυμολογείται εκ του ρήματος άρχω (=είμαι πρώτος, οδηγώ, κυβερνώ, κυριαρχώ, υπερισχύω), που είναι σύνθετο εκ των άρ-ω+άγ-ω > αράγω >άργω >άρχω (γ>χ).
Η αείμνηστη φιλόλογος, συγγραφέας και μεγίστη γλωσσολόγος, Άννα Τζιροπούλου-Ευσταθίου, στο περίφημο πόνημά της με τίτλο «Ο εν τη λέξει Λόγος» εικάζει πως πρόκειται για λέξη αβεβαίου ετύμου αλλά σπεύδει η ίδια να καταθέσει την δική της άποψη, η οποία συνοψίζεται στα εξής: Πιθανόν εκ της ρίζης “αρ” του αραρίσκω + έχω, ο προσηρμοσμένος εις το έχειν, εις το «κρατείν». Πιθανόν όμως και εκ του άρκος= φυλακτήριον. αρκέω= αποκρούω. Δηλ. «άρκων» = ο υπερασπιστής: ἄρχων ἀγαθὸς οὐδὲν διαφέρει πατρὸς ἀγαθοῦ∙ οἱ τε γὰρ πατέρες προνοοῦσι τῶν παίδων, ὅπως μήποτε αὐτοὺς ἀγαθὰ ἐπιλείψει (Ξενοφώντος, Κύρου Παιδεία, 7.5). Αρχείον =τόπος συγκεντρώσεως αρχόντων, όπου εφυλάσσοντο και τα αρχέτυπα.
Άλλη λέξη για τον ηγεμόνα είναι ο όρχαμος ή έρχαμος, εκ του άρχω επίσης. Ο Όμηρος χρησιμοποιεί συχνά την έκφραση όρχαμος ανδρών, θέλοντας να δηλώσει τον επικεφαλής, τον υπεύθυνο: «…τοῖσι δ᾿ ἐπὶ τρίτος ἦλθε Φιλοίτιος, ὄρχαμος ἀνδρῶν (Οδ. υ, 185).
Και δείτε τώρα μια καταπληκτική συνάφεια μιας άλλης λέξεως, με το ίδιο σχεδόν νόημα με τον άρχοντα και πώς «δένει» με τον όρχαμο. Ο μέδων =ο βασιλεύς, ο προστάτης, ο επόπτης. Εκ του ρήματος μέδω, μεδέω, μέδομαι (=προστατεύω, φροντίζω, προνοώ, βασιλεύω). Ζεὺς Ἴδηθεν μεδέων (Ο Δίας που κυβερνά από την Ίδη). «…ὦ φίλοι Ἀργείων ἡγήτορες ἠδὲ μέδοντες» (Ιλ. Κ 533), δηλ. φίλοι των Αργείων, που είστε οι ηγήτορες και οι επικεφαλής.
Όπως σχολιάζουν οι αρχαίοι σχολιαστές «μήδεα παρὰ τοῖς παλαιοῖς -εἰσίν- καὶ οἱ ὄρχεις, παρὰ τὸ μέδειν, ὁ ἐστὶν ἄρχειν» «Μήδεα τὰ αἰδοῖα ἐκ τοῦ μήδω, τὸ κρατῶ καὶ ἄρχω».
Ακούστε τώρα και μια παροιμία, που την λέμε κι μείς σήμερα, με το ίδιο κι απαράλλακτο νόημα: «ἀμυντέον τὸ πρᾶγμα, ὅστις γε ἐνόρχης ἐστὶ ἀνήρ», δηλαδή, θα υπάρξει άμυνα εάν υπάρξει άνδρας με όρχεις. Βεβαίως εμείς σήμερα το έχουμε προεκτείνει περαιτέρω. Ναι μεν λέμε για κάποιον ικανό πως έχει όρχεις, αλλά για εκείνον που δεν τους έχει λέμε απλώς πως ο ίδιος είναι …όρχις. Ό(ρ)χι, για να εκτιμάτε και τους αρχαίους σοφούς!!
Και πού να δείτε τώρα πώς οι αρχαίοι κατέγραφαν με την σοφία τους κάποιες περίεργες σύγχρονες συμπτώσεις. Αγός ή άκτωρ είναι επίσης ο ηγεμών (εκ του άγω). Πώς είπαμε λένε μια πολύ καλή Εταιρεία, με …φιλάνθρωπα αισθήματα και διάθεση …προσφοράς προς τον λαό; Και πως συμπίπτει αυτή η Εταιρεία να ντραβερίζεται με τους εκλεγμένους δικούς μας ηγήτορες, μέδοντες, όρχαμους, …(συμπληρώστε εσείς τον έτερο τίτλο …τιμής), για να κατασκευάζει -σχεδόν …αφιλοκερδώς- τεράστια έργα υποδομής, που υπό κράτος δικαίου θα έπρεπε να έχουν φροντίσει οι ανωτέρω …όρχαμοι να κατασκευαστούν;
Παράγωγα εκ του αγού ή άκτωρος είναι η (στρατ)αγός >ηγός, (λοχ)αγός, Αγησίλαος (άγω+λαός) αλλά και ο τούρκος αγάς. Εκ του άκτωρ τα ξένα actor, acteur, attore κλπ.
Αναρωτιέμαι αν ποτέ στην πολιτική σκηνή θα βρεθούν όρχαμοι, που να νοιαστούν πραγματικά να εφαρμόσουν την λαϊκή εντολή, που λαμβάνουν κατά την εκλογική διαδικασία, να καταδιώξουν και να εξαφανίσουν από προσώπου τουλάχιστον Ελλάδος όλους τους οσφυοκάμπτες και πουλημένους συναδέλφους τους, τους άφωνους κρατικοδίαιτους κοπρίτες, που σαν τις βδέλλες απομυζούν οιονεί το αίμα μας.
Πώς ήταν το όνομα του έργο του Σαίξπηρ, που είχε μέσα του καλοκαίρι; «Όνειρο καλοκαιρινής νυκτός»… Καληνύχτα μας…
Ο Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής & Διευθυντής Χορωδιών
Αφήστε ένα σχόλιο